Халықаралык қэтынасгар үнемі өзгеріп жэне даму үстінде болатындығын

катынастарда стихиялы  процестер  мен субъективті  факторлар үлкен  рөл 

аткарады.

Халыкаралык катынастарды реттеу үшін зандардың емес,  карым-катынас 

жөніндегі келісімдер мен келісім-шарттардың манызы бар екендігін айта кету 

керек.

Ijé'inÙH

  мазмұны  бойынша  “халыкаралык  катынастар”  деген  сөз тура 

мағынасында халыктардын арасындагы катынас дегенді білдіредО Алайда 

бірден мынандай сұрактуындайды: екі халыктын (немесе бірнеше жэне одан 

да  көп)  арасындағы  катынас  деген  не?  Оған  жауап,  әдеттегілей,  былай 

беріледі:  халыкаралык  катынас  деген  мемлекеттердін  арасындағы  өзара 

әрекет. Бірақ,  бұл пікірде бірқатар жаңа сұракгарды туындатады. Мысалы, 

азаматтардын  бір  елден  екінші  елге  туристік  сапарлары  халыкаралык 

катынастар саласына жата ма? Немесе,  әртүрлі мемлекеттіңадамдарының 

арасындагы неке сондай катынас ка жата ма? Болмаса,  оз еліндегі дүкеннен 

шетелдік тауарды сатып ала отырып адам халыкаралык катынаска түсе ме? 

Осы тәрізді сұрактарга жауап беруге ұмтылу “халыкаралык катынас” ұгымы 

мазмұнынынекі ұштылыгын жэне киын байқалатындығын көрсетеді.

Көбіне  халыкаралык  катынастардын  мәнінің  ерекшеліктерін  анықтау 

барысында галымдароның қатысушыларын бөліпкөрсетуді негізгі пункт етеді. 

Олардың  қатарында  ен  алдымен  саяси,  ягни,  адамдардын  мемлекеттік 

ұйымдасқан  кауымдастығын  атайды.  Айталык,  Р.Ароннын  көзқарасы 

тұрғысынан  алганда,  көбіне,  мемлекеттердің  арасындагы  катынастар 

халыкаралык катынастардың мазмұны болып табылады, оның даусыз мысалы 

мемлекетаралық келісімдер болып табылады. Өз кезегінде,  мемлекетаралық 

катынастар символдык кейіпкерлер—дипломат пен сарбаздың ерекше мінез- 

кұлкында корінеді. “Екі, текекіадам,  — депжазадыР.Арон, — жайганаөздері 

жататын  кауымдастыктын  өкілдері  ретінде  әрекет  етпейді:  елші  өзінің 

қызметін орындау барысында өзі келіп түрган жактын атынан саяси елшем 

бірлікті ұсынады; сарбаз согыс алаңында сол сиякты озін кұрбан етушілердің 

атынан  саяси  өлшем  бірлікті  ұсынады”  .  Байыптап  айтар  болсак, 

мемлекеттердің  арасындагы  катынастарды  түсінудің  мұндай  тәсілінің  өзі 

мәнісі жагынан бейбітшілік пен согыстын альтернативасынан тұрады.

Дегенмен|халықаралык катынастардың негізгі мазмұнын  мемлекеттер 

арасындагы  өзара  әрекет  кұрайтындығы  жөніндегі  тезиске  бәрі  косыла 

бермейді.  Біркатар  ғалымдардың  пікірі  бойынша  казіргі  жағдайларда 

мемлекеттін оте аз делдалдыгы барысында  және оның еркіне  карамастан 

бір-бірімен катынаска түсетін әртүрлі адамдар тобы мен жекелеген адамдар 

халыкаралык катынастардын басты әрекет етушілеріне айналуда^Сонымен 

катар  егер  Р.Арон  үшін  халыкаралык  катынастардын  негізгі  мазмұнын

'Зарубежные ученые о политических отношениях. — М ., 2006. — с.  120.

435

дипломат пен сарбаз бейнесінде көрінетін мемлекеттер арасындағы езара 

әрекеттер  кұрайтын  болса,  ал,  Дж.Розенау  мүлдем  карама-кайшы 

корытындыға келді. Оның пікірі бойынша,  әрекет етуші адам ретінде кез 

келген азамат шыға алатындығы сиякты жағдай халыкаралык катынастар 

саласындағы өзгерістердің нәтижесіне айналып отыр. Мұндай халыкаралык 

континумның символдык бейнелері енді турист пен лаңкес те бола алады  .

/Халыкаралык катынастардын мәнін түсінудін керсетілген тәсілдері бір 

жақты корытындыға әкелетіндігін кәру қиын емес.  Егер бірінші көзкарас 

шенберінде халыкаралык катынастарды бірыңғай мемлекеттердің арасындагы 

өзара әрекетке таңуға мүмкіндік бар болса,  ал,  екінші кезкарас аукымында

— тек мемлекеттік емес катысушылардын кызметіне тануға болады. Бүлардың 

екеуі  де  қате.  Сірә,  казіргі  жағдайларда  мемлекеттік  емес  жэне  жеке 

субъектілердің  есебінен  халыкаралык  катынастардын  қатысушыларын 

ұлғайту үрдісі қаркын алып жатса керек. Демек халыкаралык катынастардын 

мәнінің ерекшелігін аныктау барысында мұндай катынастардын әр түрлі 

типтері,  түрлері, деңгейлері мен жағдайлары есепке алынатын тәсіл дұрыс 

болып шығады.

Ғалымдар  арасында  халыкаралык  катынастардын  типтері  жөніндегі 

мәселеге катысты пікірлердін ете алуан түрлілігі байкалады. Олардың бірі 

оны  үстемдік  пен  бағынушылық,  қарым-катынас  пен  өзара  кемек 

қатынастарына бәледі,  екіншілері — бірыңғай және өтпелі катынастар деп, 

үшіншілері  бір жағынан  — күштер тепе-тендігіне  негізделген,  ал  екінші 

жагынан -  мүдделер тепе-тендігіне негізделген катынастар деп ажыратады.

Халыкаралык  катынастардын  мәні  женінде  толык түсінік  беру  үшін 

халыкаралык катынастардын түрлерін  бөліп  көрсету  қажет.  Бұл  — саяси, 

экономикалык және гылыми-техникалык,  идеологиялык,  халыкаралык 

күкыктық,  әскери-стратегиялык,  мэдени  жэне  баска  да  катынастар, 

бүлардын әрқайсысынын өзіндік  қүрылымы,  функциялары,  өзінің даму 

процесі бар.

Саяси -  басты роль аткарады,  қатынастың баска барлыктүрлерін езінше 

ұйгарады,  синтез жасайды,  детерминдейді. Саяси катынастар саяси жүйе 

элементтерінін,  бәрінен  бүрын  мемлекеттің  шынайы  саяси  кызметінде 

өзіндік  көрініс  табады.  Олар  қауіпсіздікке  кепілдік  береді  жэне  калган 

барлык катынастардын дамуы үшін жагдай жасайды,  ягни топтастырылган 

түрде  үлттык  мүдделерді  білдіреді  жэне  олардын  негізгі  жагдайларын 

айкындавды.

Экономикалык  жэне  гылыми-техникалык.  К азіргі  жагдайларда 

халыкаралык катынастардын бүл екі түрі іс жүзінде бір-бірінен ажырағысыз 

жэне сонымен катар олар саяси  катынастардан белек емір сүре алмайды.

'Зарубежные ученые о  политических отношениях.  — М .  — с.  154.

436

Сырткы саясат,  әдеттегідей әлемдік нарықты,  халықаралық еңбек бөлінісін 

калыптастыруға  ыкпал  ететін  экономикалык  катынастарды  корғауға 

бағытталған. Экономикалык катынастардын жай-күйі көбіне ендірістін және 

мемлекеттін ондіргіш күштерінің даму деңгейлерімен,  экономиканың әр 

түрлі  үлгілерімен,  табиғи  ресурстардың  болуымен  және  басқа  да 

секторлармен айкындалады.

Идеологиялык катынастар — саяси катынастардын біршама дербес белігі. 

Идеологиялык катынастардын ролі мен манызы когамдагы идеологиянын 

ролінің езгеруіне байланысты езгеріске түсіп отырады. Бірақ идеологиянын, 

демек идеологиялык катынастардын ролінің артуының жалпы үрдісі тэн.

Х а л ы ка р а л ы к-кұкы қты к  катынастар  —  халыкаралык  катынас 

катысушыларынын  өзара  қарым-қатынасын  осы  катысушылардын 

келіскендігі женіндегі құкықтықнормалармен жэне ережелермен реттеуге 

саяды.  Халыкаралық-кұқықтык  механизм  катысушыларга  ездерінін 

мүдделерін коргауга,  езара карым-катынастыдамытуга,  дау-жанжалдын 

алдыналуга, даулы мәселелерді шешуге,  барлык халыктардын мүдделеріне 

карай бейбітшілік пен кауіпсіздікті колдауга мүмкіндік береді. Халыкаралык 

күқы кты к катынастар эмбебаптык сипатта болады жэне кепш ілік таныган 

үстанымдар  жүйесіне  негізделеді.  Халықаралык  катынастардын  барлык 

түрлерін реттейтін кепшілік таныган нормалардан басқа олардың арнайы 

багыттарын  (дипломатиялык  күкы қ,  теңіз  сауда  күкыгы,  халыкаралык 

арбитраж,  сот жэне т.б.) реттейтін ерекше нормалар да бар.

Эскери-стратегиялык катынастар,  оган әскери күштерді тікелей немесе 

жанама  құрумен,  жетілдірумен,  қайта  белумен  кайсыбір  байланыстагы 

ерекше қоғамдық,  халыкаралык катынастардын кен саласы жатады.

Ядролык  кару  жасау  мемлекеттердің  эскери-саяси  карым- 

қатынастарынын:  одақтастык,  конфронтациялык,  кооперациялык- 

конфронтациялык қатынастарынынсипатын, ауқымын жэне күшеюін негізді 

түрде езгертті.

Мэдени  катынастар, 

оны ң  негізінде  когам ды к  ем ірдің 

интернационализациалануы,  мэдениеттердін,  білім  жүйелерінің  өзара 

сіңісуі жэне байытуы,  бүқаралықакпарат құралдарының каркындап дамуы 

процестері жатыр. Кебіне олардың езіндік дамуында үкіметтік емес ұйымдар 

негізгі манызга ие.

Халыкаралык катынастардын барлықтүрлері алуан түрлі формада емір 

сүреді,  олар аса кеп түрлі:

-саяси: құқықтык,  дипломатиялык,  ұйымдастырушылық жэне т.б.;

— экономикалык: каржылық,  сауда,  кооператив™ жэне т.б.;

— идеологиялык: келісім,  декларациялар,  диверсиялар,  психологиялык 

соғыс жэне т.б.;

437

— әскери-стратегиялық: блоктар,  одактар ж әне т.б.;

— мәдени: әртістердің гастролі,  ақпарат алмасу,  көрмелер ж әне т.б.

Өзара әрекет сипаты тұрғысынан алгапда халыкаралык катынастардын

әр  түрлі  жағдайларын  бөліп  керсету  қабыл  алынғанын  айта  кеткен  жөн: 

бұл,  мысалы  түрақтылык  немесе  тұрақсыздык  жағдайы,  сенім  немесе 

араздык,  ынтымак немесе дау-жанжал,  бейбітшілік немесе соғыстар.

Халықаралық  катынастардын  м әнін  айқындау  үш ін  халыкаралык 

катынастар субъектілерін аныктаудың зор манызы бар,  оларға жататындар: 

тагтгар мен баскадаарнайытоптар;  мемлекетж әне мемлекеттік бірлестіктер; 

саяси партиялар;  үкіметтік емес үйымдар  .

рСалыкаралық  катынастарды  талдауға  арналған  ғылыми  әдебиеттерде 

халықаралық  аренадағы  өзара  әрекеттін  қатысушылары  көбіне  “актор” 

терминімен  белгіленеді.  Халыкаралык  катынастар  саласында  актор  деп 

белгілі бір рольді ойнауға,  болып жатқан процестерге ыкпал етуге кабілетті 

кез келген әлеуметгік кауымдастык,  кез келген институт,  кез-келген ұйым, 

кез  келген  топ  ж эн е  де  тіпті  кез  келген  индивид  түсініледі.  Мұндагы 

халыкаралык катынастардын катысушылары женіндегі мэселе гылыми пікір- 

тал астар ды н , 

теор и я л ы к   т а л а с -е г е с т е р д ін   тақырыбы  болы п 

табылатындыгын  атап  корсету  кажет.  Сондыктан  біз  мұнда,  кептеген 

теориялык  багыттар  мен  мектептердің  өкілдері  типтік  ретінде  танылған 

халыкаралык акторларды карастыратын боламыз. Мүндайлардың катарына, 

ец  алдымен мемлекет пен халыкаралык ұйымдарды жаткызу кабылданган. 

Халыкаралык  катынастардын  су б ъ ектілерінін  р о л інле  көріне  алатын 

халыкаралык жүйелерге  (халыкаралык  кауымдастыктар)  келетін  болсак, 

онда келесі такырыпша соларды талдауға толыгымен арналады.

Мемлекет,  халыкаралык аренадагы басты актор болып табылатындыгы 

шүбәсіз. Накосы мемлекеттердің қызметімен,  олардын сырткы саясатымен 

көбіне  сол  дәуірдегі  халыкаралык  катынастардын  сипаты  аныкталады; 

халыкаралык  үйы м дарды ң,  халыкаралык  катынастардын  баска  да 

қатысушыларынын  қызметі  мен  тіпті  өмір  сүруінін  өзі  едәуір  дәрежеде 

оларга мемлекеттің калай карайтыңдыгына байланысты болады. Халыкаралык 

ак тор   р е т ін д е г і  м ем л ек ет т ің   басқаруш ы лы к  ролі  он ы н   адам зат 

кауымдастыгынын эмбебап ұйымы болып табылатындыгымен байланысты. 

Казіргі  уакытта  іс  ж үзін де  бүкіл  адамзат,  кейбіреулерін  коспаганда, 

мемлекетке біріккен. Сонымен бірге,  жана мемлекеттердін күрылу npoueci 

жалғасуда:  егер XV  ғасырда  әлемде  5-6  мемлекет өмір сүрсе,  1900 жылы 

олардын саны 30 болды,  2006 жылы — 237 мемлекет болды,  1945 жылы — 60 

мемлекет Б ¥ ¥ -н ы ң  мүшесі  болып табылды,  1965  жылы оган  енді  100, ал, 

1990 жылы —  160,  2006 жылы —  191  мемлекет мүше болды.  Мұнымен жана

'Желтов В.В. Основы политологии. — Ростов-на-Дону. 2004. — с. 504.

438

мемлекеттердің санының өсуі токтайды деп ойламаймын,  сарапшылардың 

пікірі  бойынша,  таяудағы он  жылдықта олардын саны  300-ге дейін жетуі 

мүмкін.  ■»

Халыкаралык катынастардын субъектісі ретіндегі мемлекетгің манызды 

белгісі оның егемендік сиякты  касиеті  болып табылады  .  Бастапкыда бұл 

ұғым монархтын мемлекет ішінде өз еркін іске асыруымен және мемлекеттен 

тыс жерде оны таныгуымен байланысты оның шексіз билігін білдірген. Кейін 

егемендік ұғымы үлтгарға байланысты қолданылатын болды,  сөйтіп ұлттык, 

мемлекет  сияқты  мемлекеттіліктің  формасының  қалыптасу  процесінің 

көрінісі  болып  табылды.  Казіргі  кезде  “ұлттық  мемлекеттік  егемендік” 

категориясының  негізгі  ішкі  және  сыртқы  екі  кыры  бар.  Бір  жағынан, 

мемлекеттік  егемендік,  мемлекетгің  өзінің  ішкі  және  сыртқы  саясатын 

айқындау  барысындағы  толык  еркіндігін  білдірсе,  екінші  жағынан  — 

мемлекетгердің бір-бірінің ішкі істеріне,  өзара карым-қатынастарындағы 

олардыңтендігі ментәуелсіздігіне қол сұқпауын білдіреді.

Алайда мемлекеттердің формальды-занды тендігі олардың халықаралык 

катынастардын  субъектілері  ретіндегі  шынайы  тендігін  білдірмейді; 

“олардын кейбіреуі,  басқаларына қарағанда көбірек тендікке ие” екендігі 

калайтауып яйтыпган J Нунпығынпя  мемлекетөзініңаумағымен, халкымен, 

табиғи ресурстарымен,  экономикалык әлеуетімен,  әскери күш-куатымен, 

саяси  беделімен,  акыр  соңында  өзінің  қанша  жыл  өмір  сүріп  келе 

жаткандығымен ажыратылады. Бұл айырмашылықтардын нәтижесі олардын 

ұлттык  күш-куаты  тұрғысынан  алғандағы  мемлекетгердін  тенсіздігінде 

көрінеді,  сонымен  катар,  өздерінің  егемендігін  корғаудағы  олардың 

мүмкіндіктерінін тен еместігін білдіреді*-

Мұндай  тенсізд іктің  нәтижесі  халыкаралык  аренадағы  оған 

мемлекеттердін іс-жүзіндегі  иерархиясы тән  болып келетін  халыкаралык 

стратификация болып табылады. Осы кезқарас тұрғысынан алғанда,  күшті 

державаларды,  үлы  державаларды,  орташа  мемлекеттерді,  шағын 

мемлекеттер мен микромемлекеттерді ажыратуға болады.

Атап керсетілгендей,  мемлекеттер өздерін өзінің сырткы саясаты аркылы 

көрсетеді. Оның негізгі міндеті — ұлттык мүдделерді канағаттандыру,  елдің 

жер аумағының гүтастығын сактау,  оның кауіпсіздігі мен егемендігін корғау. 

Сонымен бірге казіргі жағдайларда сырткы саясаттын пәндік саласы елеулі 

түрде  кеңею  үстінде:  ол  өзіне  экология,  ғылыми-техникалық  прогресс, 

экономика,  мэдениет жэне т.б. сияқты проблемаларды косып алуда.

Халыкаралык  үйымдар  барынша  белсенді  жэне  халыкаралык 

катынастардын кеп санды катысушыларынын катарына жататындығын айта 

кеткен жен. Олардынрөлінінайтарлыктай артуы жэнесоғантен дэрежеде

'Қарацыз: Ж иро Т. Политология /  Пер. с польского. — Харковь, 2006. — с.  180-184.

439

олардың жалпы санының көбеюі де казіргі халыкаралык дамудың маңызды 

үрдістерінің бірі болып табылады. Халықаралық Ассоциациялар одағының 

мәліметтеріне сәйкес,  2005 ж. 7 мыңнан астам халыкаралык ассоциациялар 

болған,  ал,  егерқызметі қандайда біржағдайда халыкаралыкаренағашығып 

кетіп жататын барлык бірлестіктердің бәрін  қалдырмай есептейтін  болса, 

онда олардын саны 50 мыңнан асып жығылады.

Халыкаралык ұйымдарды әдеттегідей,  мемлекетаралық (үкіметаралык) 

және үкіметтік емес ұйымдар деп негізгі екі топқа боледі.

Мемлекетаралық (үкіметаралық) ұйымдар мемлекеттер тобының келісімі 

негізінде  қүрылады;  бұл  ұйымдардың  шеңберінде  мүше-елдердің өзара 

әрекеті  іске  асырылады  және  олардың  жұмыс  істеуі  сәйкес  ұйымнын 

кызметініңтакырыбы болып табылатын мәселе бойынша катысушыларды 

сыртқы саясаттың кейбір  ортақ корытындысына әкелуіне негізделген.  Іс 

жүзінде әрбір осындай үйым белгілі бір келісілген міндетпен түрақты органға 

иелік етеді,  ал олардың жұмыс істеуін қамтамасыз ету қажеттілігі оған кіретін 

елдер әкілдерінің әлсін-әлсін конференциясын шақырып түру қажеттілігін 

тудырады.

Мемлекетаралық ұйымдардың саны мемлекеттердің санынан едәу ір көп 

екенін байқаймыз.  Олардың саны,  әсіресе  Екінші дүниежүзілік соғыстан 

кейін өсе түсті. Егер XX ғасырдың басында шамамен 30-дай мемлекетаралык 

ұйым болса,  2005 ж. олардыңсаны 300-ге жетті. Олардың бәрі жинақталып 

халыкаралык катынастардын барлык салаларын қамтитын,  барынша дамыған 

желіні кұрайды.

Ө зінің  функционалдык  міндеті  бойынша  үкіметаралык  ұйымдар 

халыкаралык катынастарды реттеудіц механизмі ретінде алға шығады. Бәрінен 

бұрын,  олар катысушылардын сэйкес көзкарастары айқындалатын өзінше 

түрақты  дипломатиялық  форумдар  болып  табылады.  Одан  ары  қарай, 

олардын шеңберінде халықаралық-құкықтык нормаларды калыптастыру мен 

іске асыру процесі болып өтеді.  Акыр сонында,  бүл ұйымдардын кызметі 

оған  катысушы  мемлекеттердін  мінез-құлқына  елеулі  түрде  ыкпал  етеді, 

сонымен  бірге  орындауға  міндетті  кұқыктық  нормаларды  калыптастыру 

жонінде әңгіме болмаған жағдайдың өзінде де ыкпал етеді. Басқаша айтқанда, 

мемлекетаралық  ұйымдарға  катысудың  езі  мемлекеттер  үшін  оларды 

халыкаралык әлеуметтендірудің факторына айналды.

Сонымен катар,  мемлекетаралык үйымдардың құрыла отырып катысушы 

мемлекетке катысты алғанда белгілі бір авгономияға ие болатындығына және 

бір жағынан  олардың бакылауынан  шығып  кететіндігіне де  назар аудару 

керек.  Сонысымен  де  олар,  қалай  болғанда  да  ұлт  үстінен  жоғары 

институттардын рөлін аткарады. Дегенмен осы пікірге байланысты манызды 

бір дәлелдеме жасаған жөн. 

і жоғары институттар осы терминнін

440

түпнұсқа мәнінде,  яғни мүндай халыкаралык мекемелер шешімдері барлык 

мүше-мемлекеттер үшін шешімдер міндетті болып табылатын мекемелер, 

тіпті  егер олар онымен келіспесе де бұл халыкаралык қатынастарда сирек 

кездесетін жағдай болып табылады. Қазіргі уакытта бүл тәрізді институттар 

тек  Еуропалық  Одақ  шеңберінде  өмір  сүреді  .  Бірак,  бұл  бірлі-жарым 

фактілер  әзінше  өте  маңызды:  XX  ғасырдың  аяғы  мен  XXI  ғасырдың 

басындағы болмыста мемлекеттік егемендік ұстанымдарына көзкарастардың 

әзгергендігі жөнінде айғақтайды;  сірә,  ЕО-ка қатысушы елдер іс жүзінде 

конфедерациянын  субъектілеріне  айналса  керек.  Бүл  казіргі  әлемнің 

интеграциясының артатүскендігін білдіреді.

Мемлекетаралық ұйымдардың әр түрлі типологиясы бар. Соның ішінде 

неғұрлым  кең  таралғаны  оларды  геосаяси  белгілері  бойынша  және 

қызметінің  бағыты  бойынша  жіктеу  болып  табылады.  Бірінші  жағдайда 

үкіметаралық ұйымдардың мынандай типтері  боліп  корсетіледі:  әмбебеп 

(мысалы,  Б ¥ ¥ );  аймақаралык (мысалы,  Ислам конференциясы Үйымы); 

аймақтық (мысалы,  ЕЫК.¥,  Латын  Америкасы Экономикалык Жүйесі); 

субаймақтық (мысалы,  Бенилюкс). Екінші өлшемге сәйкес үкіметаралық 

ұйымдардың  келесі  типтері  ажыратылады:  жалпымаксаттык  (Б ¥ ¥ ); 

экономикалык(Бүкіләлемдіксаудаұйымы — БС¥);  әскери-саяси (НАТО); 

қаржылык (ХВҚ,  Бүкіләлемдік Банк,  Еуропалық Кайта кұру жэне Даму 

Банкі  —  ЕВБРР);  ғылыми-техникалык  (Атом  Энергиясы  бойынша 

Халықаралық Агенттік — М А ГАТЭ);  құқы к қорғау ұйымы (Халықаралык 

Қылмыстық  Полиция  Үйымы  —  “ Интерпол” )  жэне  баскалары.  Әлбетте, 

халыкаралык үкіметаралык ұйымдар баска себептер бойынша жіктелуі де 

мүмкін.

Халықаралық үкіметтік емес үйымдар мемлекеттер арасындағы келісімдер 

негізінде емес,  коғамның құқықтык мүшелері мен  (немесе) үйымдардың, 

мекемелердін  бірлесуі  нәтижесінде  пайда  болады.  Олардын  қызметі 

мемлекеттердің сыртқы  ресми  саясатынан  тыс  аукымда  іске  асырылады. 

Мүндай ұйымдартемендегідей үш өлшемге жауап береді: олардың кұрамы 

мен мақсатының халыкаралык сипаты;  мекеменің жеке,  яғни мемлекеттік 

емес сипаты;  олардын қызметінің ерікті сипаты. Нак сондыктан да мұндай 

үйымдар  халыкаралык  катынастардын  “ жана  акторларының”  катарына 

косылады.

Халықаралық үкіметтік емес ұйымдарға катысты олардын тар және кең 

түсіндірмесі  бар.  Біріншісіне  сэйкес  оған  коғамдық-саяси  козғалыстар, 

трансүлтты к  корпорациялар  ( Т ¥ К )   жатпайды,  ал,  мемлекеттің 

қамқорлығымен  күрылған  және  өмір сүріп  жаткан  ұйымдар оған тіпті де

жүктеу/скачать 15,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: