'Иванов  А .И .  Основные  направления маркетинга.  — М .,  2003.  — с.  18

колданылуы,  оларды жүзеге асырудын каркыны субъектінің біліктілігі мен 

жауаптылығына,  онын іс жүзінде белгілі бір саяси ресурстарды пайдалану 

білігі мен кабілетіне тікелей байланысты. Әдетге, техникалық немесе кадрлар. 

ресурсы жағын нашар камтамасыз етілу саяси технологияларды қолданудын 

тиімділігін төмендетеді.

Саяси технологияларды өзара әрекет етудің жекелеген механизмдерімен, 

техникасымен, немесе әдістерімен шатастыруга болмайды. Саяси технологиялар

—  бұл  накты әрекет етуші  субъектінін  белгілі  бір мақсаттарға  қол жеткізуін 

камтамасыз етуге багытгалған техниканы колданудың пронесі болуымен бірге, 

осы  кызметгің  нәтижесі  де.  Ал,  егер  бүдан  да  аныгырақ  айтсак,  саяси 

технологиялар алга  қойылган  мақсатка  кол  жеткізу бойынша әлденеше  рет 

әрекет ету мәселені шешудің неғүрлым оңгайлы жэне экономикалык жағынан 

тиімді әдістерін алга тарткан кезде пайда болатын кызметтің осы әдістерінің 

белгілі бір әрекетінің корытындысы болып табылады.

ІСаяси техногологиялар саяси билік пен мемлекеттік баскарудын барлық 

бу ынына кеңінен еніп отыр. Осы тұрғыдан алғанда олар саяси билікті колданудың 

жэне мемлекет ресурстарын тиісінше бөлудің конвенционалды (ашықтүрдегі) 

процестерінде де,  сондай-ак конвенционалды емес,  заңмен тыйым салынган 

немесе саяси дәстүрлерге карама-кайшы келетін әдістер мен процедураларды 

пайдалану  үйгарылған  процестерде  де  ко р ін іс   беріп  отырады.  Саяси 

технологиялар қолданылу орны жэне уакыты бойынша шектеулі болып келеді. 

Осы кызметтің белгілі бір жүйесі ретінде қызметтінәдістері мен тәсілдерінің, 

техникасынын нақтыүйлесімінде,  И.Пригожинніңсөзімен айтқанда,  кеңістік- 

уақытгық жағдайларға катанладылған өзінің “ іш кі уақыты”  болады.

Алайда, 

саяси  технологияларда  әрқаш анда  да  с у б ъ е к т ін ің  

творчествосына,  импровизациясына,  үйреншіктье-мес іс-қимылдарына жол 

беріледі.  Саяси  технологиялар  накты  бір  субъектінің  максаттары  мен 

м індеттерін  тиім д і  рационализациялауға  багытталған,  белгілі  бір 

формалдылыкка,  институтционализмге  жэне  нормалык  жагынан  бекіте 

түсуге ұмтылады.

Ережеге сэйкес саяси технологиялардың қүрылымына неғұрлым маңызды 

үш элементтің кірегінін айткан жөн,  олар: айрықшатехнологиялык білім, 

әрекет етудін нактытәсілдері,  процедуралары және әдістемесі,  сондай-ақ, 

әр түрлі техникалық-ресурстык компоненттер.

Осы элементтердің ішінде айрыкша-технологиялық білім жетекші рөлге 

ие.  Бұл  рөлдін жетекші  болуынын  сыры  мына тұрғыда  келісілген,  саяси 

технологиялар  о зін ін   мәні  бойынша  да  билік  саласы  мен  мемлекетті 

басқаруда пайда болатын проблемаларды іс жүзінде шешудің куралдары мен 

әдістерін табуға бағьггталган шындыкты бейнелеудің ерекше формасын іске 

асыру болыгі табылады. Бұл мағынада шындыкты танудын технологиялык

387

деңгейі  ғылыми-қолданбалы  білімнің  формасын  ғана  қамтып  коймайды, 

сонымен  бір  мезгілде  ол  саяси  проблемаларды  шешуді  субъектілердін 

мүдделілігі  түрғы сынан  бағалауды  да  білдіреді.  Сонымен  айрыкш а- 

технологиялык білім  шындыкты  карапайым  ғана  емес,  ғылыми  танудын 

әдістерін  камтитын  танымдық-проективтік,  идеалды-жанғыртушылык 

қызметболыптабылады. Бұл айрықша-технологиялыкбілімде бейнелеудін 

ғылыми формасыгіда да,  жекелей алғанда онын карапайым  әдісіне де тән 

емес  күбылысты  бейнелеу  мен  тү с ін д ір у д ін   жеке  ө з ін д ік  логикасы  

болатындығынкөрсетеді. 

: 

; -

Айрыкша-технологиялық білім кез келген окиғаны козғалыстын өзіндік 

жеке логикасын менгерген шындыктың әлдебір фрагменті,  дамудың кәзі, 

өсудің шегі т.б.  ретінде қарастырады.  Сейтіп,  окиғаларды  кім  бейнелейді 

(технолог,  аналитик),  осы ситуацияларға байланысты проблеманы  шешу 

үш ін  накты  максаттарды  кім   белгілейді  (тапсырыс  беруші),  сондай-ак, 

міндеттерді шешу сатысында кім  әрекет етеді (орындаушы),  міне,  солардың 

ұстанымдары  не гізінде  айры кш а-технол о гиял ы к  б іл ім н ің   мазмұны 

калыптасады. Ізінше,  олардың кай-қайсысы датехнологиялықакпараттың 

мазмұны мен формасын өзгертуге икемді. Айрықша-технологиялыкбілімнің 

субъектісін бүлайша үш есе кобейту онын барлык танымдык стратегиясы 

диагностика сатысында да,  білімді актуалдандыру сатысында да объективті 

жағдайлар мәліметтері негізінде калыптасатындығын көрсетеді. 

і( 

>і-

 ' * ■

>

 • 

Технологиялык  тұрғыдан  келген  жағдайда  кез  келген  окиғалардың 

өзгеруінің  кұрамын,  кұрылымын,  формасын,  сипатын  ұғындыруға  кол 

жеткізуге икемді координаттар жүйесін жасау проблемасы бірінші кезекке 

шығады.  Бұл  технологиялык  мәліметтер  базасына  тек  арнайы  сипаттағы 

тұжырымдамалар  мен  бағалауларды  гана  емес,  осы  си туац и яны  

экономикалык,  тұрмыстык,  экологиялык  жэне  басқа  да  кезкарастар 

тұрғысынан ашатүсетін акпаратты енгізуді жорамалдауга мүмкіндік береді.

Айрыкш а-технологиялык  ілім  -   бүл  саяси  жобалауга  жэне  саясат 

субъектісінін практикалык қызметін ұйымдастыруға бағдар үстау женіндегі 

ғылыми-колданбалы ілім болғандыктан,  саяси технологиялар үш ін негізгі 

құндылық бірдеңені  істеу,  жүзеге  асыру  жөніндегі  гылым  гана  емес,  ол 

әрәкетті жүзеге асыру жэне максаттарга кол жеткізуге бағытталган нақты 

кабілет,  дағды  да.  Іс-әрекеттің  белгілі  бір  әдістерін,  процедураларын, 

техникасы  мен  методикасын  колдануда  кәрініс  табатын  мүндай  накты 

дағдылар мен кабілеттер накты максаттарга орай,  ең аяғында саясаттын кез 

келген саласының ерекшелігіне карай калыптасып,  пайда болады  . Мэселен,

'Қараңыз:  Әбсаттаров 

Р.Б. 

Саяси  технологиялар:  теория  мен  тәж ірибе 

/ /  

Абай 

атындағы Қ аз¥П У -тің Хабаршысы.  Элеуметтану ж эне саяси ғылымдар сериясы.  — 

2004.  №1.  -   65-70 б.

шешім  кабылдау  кезінде  бұл  халыкаралык  дауларды  шешу  —  яғни 

жанжалдасушы жактардын арасында өзара мәмілеге келуді іздестіру,  немесе 

ымыраластыруш ы  кұр ы л ы м н ы н   (арбитраж ды қ)  оларға  ыкпал  етуі 

шенберінде мемлекеттік саясаттын кез келген мақсаттарын талдап жасап, 

жүзеге асырғанда екі жактың да мүдделерін келісу жэне салыстыру әдістері 

болып табылуы да мүмкін.

Қызметтін бұл нақты әдістері мен тәсілдері қайсыбірболмасын,  кадрлык 

қ ұ р ы л ы м н ы ң   болуы на, 

әрекет  етуш і  т ұ л ға н ы ң   те х н и ка л ы к 

жарактандырылуына,  саяси технологияларға эсер ететін кайсыбір болмасын, 

ресурстардың болуына тікелей байланысты.

Саяси  технологияларды   калы птасты руды ң  с у б ъ е кт и в т ік   және 

аналитикалык деп аталатын екі 

т ү р л і

 

әдісінін бар екендігін айтуымыз керек. 

Оның біріншісі құрастыру негізіне салауатты ойлаудың оңтайлы іс-әрекетігі 

дарытатын  суб ъ е ктивтік  түрғыдан  келу,  с у б ъ е ктін ің   пр а ктика л ы к 

тәжірибесі,  оныңинтуициясы,  ұнатуы,  мәдени стеоративі,  онындүниеге 

кезкарастарының жеке ерекшелігі мен дағдысы негізінде жасалады.

Саяси технологияларды калыптастырудын екінш і,  аналитикалық әдісі 

мақсатқа жетудің негізгі параметрлері мен шарттарын айқындайтын арнайы 

аналитикалык әдістер мен процедураларды пайдалануғатікелей байланысты. 

Саяси технологиялар мемлекетті кұрудын және социумды ұйымдастырудың 

әр  түрлі  денгейлерінде  саяси  б ил ікті  калыптастыру  мен  пайдалануды 

камтамасыз ететін  әр түрлі  процестермен  бір  қатарға  койылатыны  созсіз. 

Сойтіп,  саяси технологиялардың универсалды  ғана емес,  сонымен  қатар 

ти птік касиеттерінің қалыптасуына ыкпал етуге болады.

Солардын  ішінде  ен  кең  тарағаны  —  баскару  мен  биліктегі  әр  түрлі 

субъектілердің рөлін рационализациялауды және алгоритмдеуді (мысалы, 

шешім  кабылдау,  мүдделерді  орайластыру,  келіссоздер  жүргізу,  т.б.) 

жорамалдайтын  саяси  технологиялардың  функционалды  түрлері.  Саяси 

технологияларды ң  и н с тр у м е н ттік  әр  тү р л іл ігі  на кты   бір  кызметті 

рационализациялауға бағьпталған техниканы колдануды имитациялайды,  ал 

шын мәнінде,  мүлде баска мақсаттарды коздейді және соны бүркемелеуге 

тырысады.

М аксатка  жетудін  кайсы бір  әдісі  болмасын,  колданылатын  сала 

тұрғысынан келсек,  аталмыш мына технологиялар (мәселен,  электоралдық, 

компьютерлік жэне акпараттык технологиялар,  дипломатия және әскери 

салаларда  пайдаланылатын  келіссездер  ж ү р гіз у   кабылдаулары  мен 

проиедураларын да жэне т.б.) жайлы айтуга болады. Саяси технологиялардын 

ерекшелік  касиетін  багалауға  осы  тұрғыдан  келу  неғұрлым  коп  және  аз 

мөлшерде технологияландырылған  (жекелей алғанда,  билік органдарына 

сайлау) биліктің әрекет ету саласын айкындап кана қоймайтыны түсінікті.

389

Бұл  тұрғыда  мемлекеттік  деңгейде  шешім  жасау  процесінде,  мәселен, 

мүдделерді  заңға  негізделмеген түрде  келісу  процесі  сиякты  принципінде 

ешкандай  бір  технологияландыруға  жатпайтын  саяси  өзара  іс-әрекеттің 

болуын айтуға болады. Осы тұрғыдан келу әр түрлі техникалык әдістердін 

түйісу  аймағын,  саясат  пен  баскарудын  кайсыбір  саласында  болмасын 

міндеттерді шешуде олардың бір-бірін алмастырушылык рөлін айкындауға 

көмектеседі.

Саяси  технологиялардың  аталған  түрімен  пәндік  саланы  әлеуметтік 

үйымдастыру дәрежесін бейнелейтін денгейлік технологиялар да байланысты 

болып  келеді.  Оларға  мыналарды  жаткызуға  болады:  -   мәселен,  жалпы 

дүниежүзілік проблемаларды -  табиғат корғау,  халыкаралык қауіпсіздікті 

сактау жәнет.б. шешумен байланысты ғаламдыктехнологиялар;  мемлекеттің, 

сондай-ак халыкаралык ұйымдар мен институттардың Орталык Азиядағы, 

Таяу Шығыстағы,  Латын Америкасындағы,  Еуропадағы немесе әлдебір баска 

айм актағы   проблемаларды  ш еш у  ж о н ін д е гі  іс -ә р е к е т ін   ашатын 

континенталды-аймақтык технологиялар;  бір елдің шеңберінде билік пен 

мемлекеттік басқаруды жүзеге асыру процесін ашатын ұлттык-мемлекеттік 

технологиялар;  жеке үйымдар шенберінде биліктік-баскару катынастарын 

бейнелейтін  корпоративтік  технологиялар;  саяси  ке ңістіктің   шектелуі 

нүкте сін д е гі  с у б ъ е ктін ің   кары м -каты насы   қ ы зм е тін ің   ерекш е л ігін 

белгілейтін локалдык технологиялар;  сондай-ак б иліктік  карым-катынас 

пен мемлекетті басқару саласындағы саяси кайраткерлердін озара катынасын 

сипаттайтын жеке түлғалар арасындағы технологиялар.

Қызметтің  белгілі  бір  әдістерін  пайдаланудың  жалғастығы  сипаты 

тұрғысынан карасак,  сондай-акмына технологияларды болігі қарастыруға 

тура  келеді:  акторлар  кы зм е тінің  әріректегі  нәтижесіне  сүйенілетін 

стратегиялык;  кыска мерзімдік максаттарды жүзеге асыруды жорамалдайтын 

тактикалык;  бір мезгілде  колданылатын  спорадикалык және субъектінін 

кызметінің кұрылымында үнемі жанарып отыратын циклдік технологиялар.

Саяси технологиялар кызметтің бір типті міндеттерді шешу кезінде пайда 

болатын  алгоритмдерін  қолдануға  икемді  субъектінің  өрісін  кеңейтуге 

бағытталғандығын ескере отырып,  тираждык және бірегей технологиялар 

түрлерін  бөліп  корсетуге  болады.  Тираждык саяси технологиялар осыған 

ұксас жағдайларды барлык жерде бірдей қолдануғаесептелген. Бірегей саяси 

технологиялар  белгілі  бір  катан  түрде  белгіленген  жағдайларда  ғана 

колданылатын іс-әрекетті камтиды. Тираждык саяси технологиялар оларды 

іске асыратын  жеке адамнын  ісіне  коп тәуелді  емес,  сондыктан  бір типті 

кызметті жүзеге асыру кезінде уакыт пен материалдык ресурстарды мейлінше 

үнемдей  алады.  Ал,  бірегей  саяси  технолгиялардың  кайсыбірі  болмасын, 

максаттарды  жүзеге асыруды  бір рет кана  камтамасыз ете  алады.  Ережеге

390

сэйкес  олар  едәуір  кымбатка  түседі  жэне  оны  тіп ті  ұксас  жағдайға 

ауыстыруғаталпынғанмен де,  ол іс жүзіндеөзініңтиім ділігін жоғалтады.

Айталык,  жекелеген  “ дипломатиялық”  технологиялар  халықаралык 

келіссөздерді жүргізу пронесінде әлденеше рет пайдаланылуы мүмкін. Ал, 

сайлау  компанияларынын  неғұрлым  маңызды  әдістері  мен  техникасына 

шектеу  койылмай-ак,  ол  кай елде  өткізіліп  отырғанына және  әлеуметтік 

ұйымдардын денгейіне (федералдык немесе жергілікті) немесе сайлаудың 

өткізілетін уакытына қарамастан,  әр түрлі деңгейдегі сайлауда қолданыла 

береді. Сонымен бірге,  әлдебір үлтаралық кайшылыктарды реттеу кезінде 

екі  жактың да  жанжалдың  себептері,  сылтаулары,  уакыттын  өтуі  және 

баска  да  өлшемдері  сиякты  о зін д ік  ерекшелігі  бар  жәйттерді  ескеруі 

нәтижесінде белгілі бір жерде және белгілі уакыттатиімділікке кол жеткізуге 

м үмкіндік беретін әдістер мен тәсілдерді колдануға болады.

Динамикалық тұрғысынан  келсек,  саяси  субъектілердін  касиеті  мен 

мүмкіндіктері қатаң жэне жайлы технологиялар түрлері деп белуге мүмкіндік 

береді.

Катан саяси технологиялар субъектілер колданатын кызмет әдістері мен 

тәсілдерінін негізгі параметрлері нақты болуын жэне онын езгеріссіз қалуын 

жорамалдайды. Мұндай технологиялар ведомстволар мен билік институты 

арасындағы  мүдделерді -   мәселен,  үкімет бағдарламаларында иерархтык 

тәртіпті  сақтау,  күжаттарға  виза  беру  т.б.  келісудін  к у к ы к т ы к   жэне 

процедуралыктәртібін үнемі камтамасыз етіп отырады.

Ал,  жайлы  болып  саналатын  саяси  технолгиялар  өзгерігі  отыратын 

жағдайларға сэйкес субъектінін карауындағы максаттар мен кұралдардың 

икемді  түрде  бейімделуін  жүзеге  асыруға  м үм кіндік  беретін  эдістер  мен 

тэсілдерді алғатартады. Іс-әрекет алгоритмін ситуативті езгертетін ездігінен 

реттеуші бул технологиялар ең аяғында кайсыбір салада болмасын,  максатка 

жету процесін жетілдіруге қажетті тэжірибені байытып,  кеңейте түседі.

Саяси кызмет регламентациясының дәрежесі жэне сипаты түрғысынан 

келсек,  нормативтік жэне девианттыктехнологиялартүрлері де кездеседі.

^Нормативтік  саяси  технологиялар  -   бұл  қоғамда  (ұйымда)  кездесетін 

зандарға,  нормаларға,  дәстүрлерге,  әдет-ғұрыптарға  сүйеніп  жасалған 

кызмет әдістері мен тәсілдері болып табылады.

^Д е в и а н тты к  саяси  те хнологияларға  заңдардан,  нормалардан, 

дәстүрлерден,  эдет-ғұрыптардан ауыткитын кызмет әдістері мен тәсілдері 

жатады. Олардын қатарына,  мысалы,  “ сұрша” ,  “ кара” деп аталатын саяси 

технологиялардың  тұтас  бір  спектрі  кіреді:  е зінін  саяси  карсыласынын 

абыройын тегуді ойластыру,  бопсажасау,  жалған акпараттарату,  өсек-аяң 

жэне т.б. эдістер осыны керсетеді^Практика корсетіп отырғанындай,  саяси 

процестердін  киын  кезендерінде,  накты  айтканда,  жогаргы  мемлекеттік

391

билік органдарына  сайлау  кезінде,  сыртқы  және  іш кі  саяси дағдарыстар 

шиеленіскен  тұста,  осындай  саяси  технологиялардың  белен  алуы  ашык. 

көрінісбереді. 

'

■

Si» 

* 

t 

т  :УЯШ

  л.ВДГ-ХГ  ;А

Б ил іктік-са яси   және  м е м л е ке ттік-ә кім ш іл ік  максаттарға  ж етудін 

нормативтік жэне девианттык технологиялар түрлеріне өте жақын тұрған 

ашыктан-ашык (ап-айкын) және көленкелі технологиялар әдістері жайында 

да айта кеткен  жон.  Ашыктан-ашык саяси технологиялар биліктің жария 

сипатын  білдіреді  және  биліктің  жұртціыдыкпен  диалогынын  әр  түрлі 

формасында көрініс табады. 

„>

Билік пен баскарудын көлеңкелі саяси технологиясы жүртшылықты сырт 

айналып  отетін  кұралдар  мен  ресурстар  аркылы  билік  құрылымдарын 

манипуляция жасаудың әртүрлі формасында жүзеге асырылады. Бүл заңмен 

белгіленген процедуралар шеңберінен тыс шешім кабылдау әдістері ретінде 

корініс береді.

Саяси  технологиялардың осы  жэне  баска  да түрлерін  олардын  мәнін 

толықашып көрсету үшін саяси технологиялардын мазмұнына кіретін саяси 

талдау мен саяси кеңес берудің ерекшеліктерін кеңірек карастыру кажет.

... 

. . . .   : 

; уг

2. Саяси тадцау ж эне саяси кеңес беру

Саяси  талдаудын  жэне  саяси  кеңес  берудің  методологиялык  эр 

т ү р л іл ігін ің   н е гіз і,  бір  жагы нан  колданбалы  пән  ретінде  олардын 

ерекшеліктері  бойынша,  екінш і  жагынан,  талдау  жэне  кенес  беру  пәні 

ретінде саяси  проблематиканың  озгешелігі  аркылы  алдын  ала  белгіленіп 

отыр.

Саясат саласында накты міндетгерді шешудін,  максатка жетуде неғүрлым 

адамдарға қолайлы әдістер мен технологияларды іздестірудің кажетгігі саяси 

құбылыстарды  түсіну  мен  оны  зерттеуге  айрыкша  жол  табу  керектігін 

жорамалдайды. Жалпы алганда саяси білімйін едәуір бөлігі білім теориясы 

мен  оны  дамытуға  емес,  саяси  кеңістіктгегі  практикалы к  жэне  накты 

міндеттерді  шешу  кезінде  колда  бар  гылыми  әлеуетті  колданбалы  түрде 

пайдаланугабағытталган. 

:  ■

Аталған  міндеттерді  шешуде,  сондай-ак,  адамдардын  ж инаған 

практикалык тәжірибесі,  дагдысы  жэне  осыган  үқсас  міндеттерді  шешу 

кабілеті,  интуициясы маңызды компоненттердің бірі болып табылады.

Саясаттағы  колданбалы  зерттеу  онын  барлык  кеністігінде  бірдей  ой 

зерделемейді,  саяси  билік  кызметінің барлык процесі  үшін  практикалык 

мәні бар саласын ғана камтиды. Ондай салаларға бүгінде жанжалдарды шешу 

мен  реттеу  процестері,  келіссоздер  ж үр гізу,  сайлау  және  ақпараттық 

наукандарды ұйымдастыру, т.б. жатады. Мұндай саланыңайналасында өзіндік 

ерекшелігі бар саяси пэндер орныгады: саяси маркетинг (шешім  кабылдау

392

проблемасын  талдап,  жасаушы),  саяси  менеджмент  (саяси  жүйелерді 

калыптастыру жэне жүзеге асыру),  жанжалды реттеуші менеджмент (саяси 

жанжалдарды шешу жэне реттеу,  келіссөздер жүргізу) жэне т.б.

Осыған  байланысты  саяси  талдау  пә н д ік  қамтуы  жэне  баска  да 

ерекшеліктері бар айрыкша колданбалы пэн болып табылатынын атап айту 

керек  .  Сонымен  бірге  ол  барлык  колданбалы  субдисциплинанын  ортак 

зерттеу негізі де болып саналады. Сонымен,  саяси талдауды екі мағыиада: 

кен жэне тар мағыналарында түсіну керек. К ен мағынасында алғанда саяси 

талдауды саясаттын барлык ғылыми зерттеулері тұрғысынан түсіну керек. 

Ал,  тар,  колданбалы мағынасындағы саяси талдау — бүл накты проблеманы 

объективті  зерттеу,  онын неғұрлым  колайлы  шешімдерін  іздеу  жэне  бұл 

үшін қажетті технологиялык кұралдар мен кызмет әдістерін аныктау болып 

табылады.

Саяси  талдаудын  накты  проблемаларды  зерттеуге  бағытталуы  саяси 

ке н іс тіктін  эр түрлі  саласын  камтиды  жэне  онын  анықталған,  бір  типті 

кайнар көздері,  байланыстары мен осыған  ұксас параметрлері болмайды. 

Ал,  нақты калыптаскан жағдайлар шеңберінде накты проблемаларды шешуге 

бағдар  үстау саяси талдауды ситуациялык ғылыми зерттеулер формасына 

айналдыруы мүмкін. Тотенше күрделі болуы себепті саяси кеңістікте пайда 

болатын кез келген нақты жағдай,  онда әдістерді зерттеу үшін колданылатын 

эр түрлі байланыстар мен катынастардын болуы оның пэнаралык сипатқа 

ие  болуын  көрсетеді.  Осыған  байланысты  жагдайды  саяси  багалау  эдетте 

талдаудын психологиялык,  элеуметтану,  мэдени жэне баска да әдістерін 

колданумен толыктырылып отырады.  Бұл ретте саяси талдауды жасаумен 

мамандардың айрыкшатобы айналысады. Нақты айтканда,  олар: технологтар, 

аналитиктер,  сарапшылар,  кеңес берушілер,  ақпараттык технологиянын 

мамандары,  партия аппаратынын кызметкерлері,  белгілі саясаткерлердін 

көмекшілері,  кыскасы... саяси кызметпен айналысатындардың барлығы да 

кіреді. Берілгенәртүрлікеңестерменұсыныстар,  жорамалдар,  мемлекеттік, 

партиялы к  органдардың  жэне  жекелеген  қайраткерлердін  жасаған 

жоспарлары  мен  бағдарламалары,  басқару  органдарының  кызметін 

ж е тіл д ір у ге   арналған  а н а л и ти ка л ы қ  аны ктам алар,  на кты   саяси 

проблемаларды  оңтайлы  ш еш уге  арналган  басқа  да  материалдар 

жоғарыдағыдай топтардын кызметінін нәтижесі болып табылады.

Саяси саланын  нақты табиғаты түрғысынан  алғанда  карсылас  күштер 

екілдерінін кайсыбірі болмасын,  ситуацияны эр кырынан көре білуі жэне 

оны  түрліше  түсіндіруі  орнығады.  Демек,  нақты  ситуациянын  багасын 

аналитик немесе сарапшы гана беріп коймайды,  калыптаскан проблеманы 

шешуге тиісті адамдар да араласа алады.  Сойтіп,  саяси талдаудын кұрамы

'Караныз:  Симонов К .В. Политический анализ.  — М .,  2002.  — с.  15-20.

393

мен  мазмұны  зерттеуш інің  әлдебір  окиғаны   аналитикалык  тұрғыда 

сипаттауынын нәтижесінде ғана калыптасып коймай,  аталған ситуацияны 

шешу максатын  коятын  “ тапсырыс” беруші тұлғаның катысуымен немесе 

катыспауымен  де  жасалады.  Т иісін ш е,  технолог-аналитик  көбінесе 

әлеуметтік тапсырыс берушінін ролін аткарады.

Мәселен,  билеуші және оппозициялықпартиялардынөкілдері,  билеуші 

режим мен коғамның жаншылған тобының өкілдері тапсырыс беруші бола 

алады. Олар әр түрлі материалдармен және акпараттармен қаруланған және 

әрқайсысы  жағдайды  түрліше  түсіндіреді.  Саяси  талдау  да  әр  түрлі 

проблемаларды  ерістете алады,  жағдайды  әр түрлі  көзкарас  пен  позиция 

тұрғысынан  карап,  түсіндіреді,  қай  мәселені  шешуде  болсын  әр  түрлі 

жолдарын үсына алады. 

•;> '  : "  

и '  *'■  '  ■  '<■

 

“

Аналитикалык талдау үшін түсетін акпаратты жинаудың және оны үнемі 

толыктырып,  нактьілаудың принципті манызы бар.  Кәсіби кеңесті талдап 

жасау,  міңдеттерді шешудің тиісті технолдогиясын тандау үшін акпарат мына 

талаптарға сай болуы керек: шешілетін проблеманын кажеттігі;  проблеманы 

толык  карастыру  үшін  материалдардын ж е ткілікті  болуы  шарт;  алынған 

материалдардын нақтылығы,  сенімділігі және оны дер кезінде камтып ала 

білу.  Сонымен,  аналитиктін  нақты  ситуация  жоніндегі  мәліметі  толык 

кажеттілік  жағдайға үмтылу  керек.  Ол  талдау нәтижелерін  елестетуін  де, 

оны тексеру мүмкіндігін де жорамалдай (топшылай) алуы тиіс.

Түсетін ақпаратты саяси талдау үшін оларды зерттеудін әртүрлі әдістері 

колданылады. Түтас алганда саяси талдаудын колданылатын  әдістерін  екі 

топка: жалпы жэне жеке деп белуге болады. Жалпы әдістер саяси талдаудын 

барлык  кезендерінін  бағытын,  ракурсы  мен  методологиялык  жагынан 

камтамасыз етілуін аныктайды. Оған ивент-талдауды,  ситуациялыкталдауды 

жэне баскаларды жаткызуға болады.

Ситуацияны түсіндірудін неғұрлым манызды тәсілдерін калыптастыруға 

ыкпал ететін жалпы эдістер ішінде ивент-талдаудың манызы айрыкша зор, 

онын шенберінде  саяси лидерлердің сез алуы,  жаппай демонстрациялар, 

сайлаулар,  нормативтік  актілерді  кабылдау,  саяси  кұрбандыктар,  т.б. 

біркатар окиғалар кезге елестейді. Осылардын әрқайсысы да ситуацияга кай 

жагынан болса да ыкпал етеді жэне бұлардын кай-кайсының да соңында оз 

мүдцелерін кездейтін накты адамдардынтұрғанын есте ұстауымыз керек.

Жеке әдістерге статистикадан,  элеуметтанудан,  экономикадан жэне баска 

пәндерден алынып пайдаланылатын стандарттык әдістер жатады;  оларды 

саяси  талдаудын  жекелеген  сатыларындағы  эр  түрлі  комбинацияларда 

колдану  максатқа  сәйкестілікпен  -   яғни  проблемалардың  сипатымен, 

зерттеулер ракурсымен,  мәліметтерге  кол  жегкізілуімен,  үйымдык жэне 

баска да ресурстармен камтамасыз етілуімен аныкталады. Осы аталған әдістер

394

тобына  ішінара  әдіс,  сараптык  бағалау  әдісі,  корреляциялык  және 

факторлыкталдау.  математикалык моделдеу жәнет.б. жатқызуға болады.

Проблемалық ситуаиияларға саяси талдау жасау кезінде бәрінен бұрын 

саяси окиғаларға негізгі катысушылардын құрылымына талдау жасауға назар 

аударылады,  олардын иерархиясы ескеріле отырып,  мұндатерриториялык 

(аймактық),  діни,  этникалык,  элеуметтік-экономикалықжәне адамдардын 

саяси  топтарына  назар  аударылады.  Окиғаларға  катысушылардын  қай- 

кайсысына да саяси ыкпал етудің деңгейлеріне баға беру кажет. Сонан сон 

окиғаға негізгі катысушылардын мүдцесі нактылануы,  олардын стратегиялык 

максаттары  мен тактикалык міндеттері  белгіленуі,  қайсыбір  мүдделердін 

жүзеге  асырылуынын  кеш іктірілуіне  байланысты  олардын  осал  тұстары 

анықталуы керек. Оқиғаға катысушылардын саяси кызметінің ресурстарын 

ж е ке   сипаттау  қажет.  Саяси  пронестерге  каты суш ы ларды н  ж әне 

субъектілердің  саяси  ситуациялар  дамуынын  кандай  да  бір  болмасын 

сценариіне  реакциясыньщ 

сипаты

  тұрғысынан  алғанда  м үм кін  болатын 

стратегиялык одактарды жэне тактикалык коалицияны анықтап,  оқиғаның 

даму  сценариін  жасау  кажет.  Сонымен,  іс-әрекеттер  пайда  болады  да, 

олардын  ж етістігінін  ыктимал  бағасы  беріледі.  Талдау  корытындысында 

саяси  ситуаниялардын дамуын  жорамалдауды,  сондай-ак оларды  жүзеге 

асырудын кұралдары мен ресурстарын ескере отырып жүзеге асырылатын 

іс-әрекеттің  онтайлы  варианты  негізінде  тұтас  стратегия  калыптасады  . 

Аналитикалык  жүмыстың  соңы  әдетте,  одан  аргы  жүмыстарға  арналған 

міндеттердің нақты қойылуымен және орындалған ситуациялық талдаудын 

нәтижелерін практикада колданумен аякталады.

Осыган  байланысты  саяси  талдау  саяси  кенес  беру  процесінде  накты 

көрініс табатынын айту керек.

(Саяси кенес беру жакьгн арада ғана ажырамас технологиялык буыннын 

мәртебесін иеленді жэне біркатар саяси процестерді қамту механизміне кол 

жеткізді.  Кеңес  беру  институты  X X   гасырдың  ене  бойында  жэне  X X I 

ғасырдың басында саяси емірдің эр түрлі саласындағы кызметін жетілдірудін 

ажыратылмас  механизмі  ретінде  біртіндеп  орныкты.  Ол  “ әріптес”   немесе 

“ бэсекед ес”  ретінде  саяси  акторларды ң  өзара  э р е ке тін е   тұр а кты  

катысушының бірі болып алды.  Қазіргі кезде ол езінің нәтижелерін белгіді 

бір  (жеке  немесе  топка)  “ тапсырыс  берушіге”  (клиентке)  ұсына  алатын 

әлеуметтік жэне саяси процестерді кэ с іп тік тұрғыда талдайтын институтка 

айналды.  Ол  баскаруды  жетілдірудін барлык кажеттілігін  канағаттандыра 

алмайды,  бірақбұл процестін ажыратылмас бөлігі болып табылады. Саяси 

кенес  беру  -   бүгінде  бүл  саяси  ұйымдардын  жетекш ілері  мен  жеке 

персоналдарына  олардын  іскерлік  қызметіндегі  тәуекелділікті  төмендету

жүктеу/скачать 15,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: