Х. Досмұхамедов атындағы Атырау му хабаршысы №4 (31) 2013

  Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 4 (31) 2013 
~ 
47 ~
 
 
 
 
3. 
Создайте диалоговую 
программу- тест, которая проверяет 
знания пользователя по теме 
«Структурное программирование».  
информацию и 
переводит курсов вниз 
на следующую строку 
assign 
… 
 
 
Для выполнения задания 3 рекомендуется 
использовать файловые переменные для 
вывода вопросов теста, и оператор выбора 
варианта для вывода количества 
правильных ответов и выставления 
итоговой оценки по прохождению теста 
Учебный  модуль  М-К  «Итоговый  контроль  по  результатам  изучения 
содержания модульной учебной программы» 
Цель модуля М-К:    выявить уровень усвоения обучающимися содержания 
модульной учебной программы. 
Содержание заданий 
Рекомендации по 
их выполнению 
После изучения данного модуля Вы должны: 
-знать синтаксис языка, операторы языка 
программирования Паскаль, используемые для работы с 
различными типами данных  
-уметь создавать программы последовательной, 
разветвленной, циклической и более сложных структур 
-владеть навыками создания программ при помощи 
следующих алгоритмических конструкций: следование, 
развилка, цикл, а также использовать эти конструкции в 
организации массивов, подпрограмм  
Выполнить задания обязательной (домашней) контрольной 
работы либо тестовое задание. 
Подготовиться к сдаче экзамена (зачета) по учебному 
предмету 
 
Задания домашней контрольной работы: 
1. 
Составить программу, подсчитывающую сумму 
элементов главной диагонали матрицы размера N x N 
(Двумерный массив) 
2. 
Во входном файле A.in находятся данные 
температуры воздуха за неделю. Определить среднее 
значение температуры воздуха за неделю и вывести 
результат в выходной файл A.out 
3. 
Составить программу для вычисления корней 
биквадратного уравнения. Воспользуйтесь подпрограммой 
для вычисления корней уравнения. 
4. 
Дана числовая последовательность из N элементов 
упорядочить последовательность по возрастанию. 
Повторите учебный 
материал, изученный 
при освоении 
модульной учебной 
программы, обратив 
особое внимание на 
контрольные 
задания, 
выполняемые после 
изучения учебных 
модулей и учебных 
элементов 
 
 
На  основании  вышесказанного  можно  сделать  заключение,  о  том,  что 
модульная  программа  –  это  дидактическая  парадигма,  состоящая  из  модулей, 
каждый  из  которых  имеет  определенные  деятельностные  дидактические  цели  [3]. 
Достижение  целей  обеспечиваются  конкретной  дозой  содержания  учебного 

  Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 4 (31) 2013 
~ 
48 ~
 
 
материала, усвоение  материала диагностируется конкретными заданиями, которые 
мы и продемонстрировали в вышепредставленных модулях. 
 
Список литературы 
1.  Блохин 
Н.В. 
Психологические 
основы 
модульного 
профессионально 
ориентированного обучения: Методическое пособие / Н. В. Блохин, И. В. Травин. – 
Кострома: Изд-во КГУ им. Н. А. Некрасова, 2003. 
2.  Никитина  В.Я.  «Организационно-управленческое  методическое  сопровождение 
Федеральных  государственных  образовательных  поколения  стандартов  нового 
поколения» (профессиональное образование). – СПб.: ГОУ ИПК СПО, 2010. – 172с.  
3.  Олейникова О.Н., Муравьёва А.А., Коновалова Ю.В., Сартакова Е.В. «Разработка 
модульных  программ,  основанных  на  компетенциях»  /учебное  пособие/  Москва. 
«Альфа-М», 2005. – 284с. 
 
Түйіндеме
 
Бұл  бап  Беларусь  Республикасындағы  Кәсіби  біліктілікті  арттыру  институты 
базасында  Әлемді Банк пен ҚР Білім және Ғылым  министрлігінің қолдауымен ИДЖ 
(инстуциональды  даму  жоспары)  жобасының  шеңберінде  өткен  модульды  оқыту 
бағдарламасын 
құру 
үшін 
Қаспий 
өнерінің 
қазіргі 
замандағы 
колледж 
оқытушыларының курстық дайындықтан өткендігі туралы мәлімет береді.  
 
Summary 
Article  contains information  about  the  passage  of the course the training of 
teachers  of  the  Caspian  modern  College  in  the  development  of  modular  training  
programs  within  the  framework  of  the  project  of  PIR (plan  of   industrial  development), 
held  under  the  World  Bank  and  RK,    on  the  basis  of  RIPO  (Republican  Institute  for 
vocational education) of the  Republic of Belarus. 
 
 
ӘОЖ 002.5:001812 
Н.Б. Байтемирова 
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті 
 
ОҚЫТУ ҮРДІСІНДЕ АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУ 
 
Аңдатпа 
Бұл  мақалада  ақпараттық  технологияларды  қолдану  арқылы    логикалық 
программалау тілдерін оқыту әдістемесінің негіздері туралы айтылады. 
Негізгі 
сөздер:
 
ақпараттандыру, 
ақпараттық 
технологиялар, 
әдістеме, 
интеллектуалды жүйе, логикалық программалау. 
 
Жоғарғы  оқу  орнындағы  студенттерге  логикалық  программалау  тілін  оқыту 
үдерісінде ақпараттық технологияларды қолдану информатика бағыттарының бірі – 
ақпараттық  технологияларды  интеллектуалдау  болып  табылады.  Бұл  қолданушы 
компьютерлік  технологияларды  қолдана  отырып  тек  деректерді  өңдеу  кезіндегі 
мағлұматтарды алып қоймай, сонымен қатар сұрағын шешуде арнайы мамандардың 
жинаған  тәжірибесін  және  білімін  қолдана  алады.  Интеллектуалды  жүйелер  және 
технологиялар  арнайы  мамандар  тәжірибесін  тарату  үшін  және  күрделі  ғылыми, 

  Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 4 (31) 2013 
~ 
49 ~
 
 
өндірістік  және  экономикалық  есептерді  шешу  үшін  қолданылады.  Білімді  өңдеу 
және модельдеу үшін арнайы модельдер қолданылады және білім қоры құрылады. 
Күрделі  мәселелерді  шешу  және  ойлау  қабілетін  модельдеу  үшін  адам 
санасының  жасанды  бейнесін  салу идеясы  бұрынғы  заманнан  бері айтылып  келеді. 
Ең  алғашқы  болып  оны  тұжырымдаған  Р.  Лулий.  Жасанды  интеллекттің  ғылыми 
бағыт  ретінде  дамуы  ЭЕМ  жасалып  шыққаннан  кейін  ғана  мүмкін  болды.  Жасанды 
интеллект  термині  1956  жылы  Станфорд  университетінде  өткен  семинарда 
ұсынылды.  Семинар  логикалық  есептерді  құруға  арналды.  Жасанды  интеллект 
жүйелерін құру жөніндегі зерттеулер 60-жылдардан бастап жүргізілуде [1].  
Соған  сәйкес  жасанды  интеллект  жүйесі  пәні  бойынша  логикалық 
программалау  тілдерін  оқытудағы  ақпараттық  технологияны  пайдаланып  Пролог-
логикалық  программалау  тілін  оқыту  әдісін  жүргізу  негізгі  жұмыс.  Мұндағы  негізгі 
мақсат – түрлі қолданбалы және теориялық мәселелерді шешу үшін адамның ойлау 
процессін  математикалық  және  бағдарламалық  модельдеу  құралдарын  құрастыру, 
әдістемелік  ерекшеліктерін  анықтау,  студенттердің  білім  сапасын  жақсарту 
бағытында  ақпараттық-коммуникациялық  және  интерактивті  технологиялардың 
жетістіктерін  пайдаланып,  логикалық  программалау  тілдері  бойынша  электронды 
оқу - әдістемелік кешенін жасақтау.  
Білім  беруді  ақпараттандыру  –  оқыту  процесіне  жаңа  ақпараттық  технология 
құралдарының енуі – қазіргі қоғамды ақпараттандыру процесінің бағыттарының бірі 
болып табылады. 
Білім  беру  жүйесін  ақпараттандыру  ісі  жаңа  оқыту  технологияларын 
дайындауды  талап  етеді.  Білім  беруді  ақпараттандырудың  теориясы  мен  әдістемесі 
мынадай зерттеу бағыттарынан тұрады: 
-  студенттің ақыл-ой әлеуетін дамытуды, оқу ақпаратын жинау, өндеу, сақтау, 
беру,  өндіру  ісіндегі  әртүрлі  дербес  әрекет  түрлерін  жүзеге  асыра  білуді 
қалыптастыру 
бойынша 
оқу 
әрекетін 
қамтамасыз 
ететін 
педагогикалық 
технологияны, оқытудың әдістемелік жүйесін жасау; 
-  студенттің ақыл-ой қуатының деңгейін белгілеудің, оның білімі мен жетістігін 
бақылау 
және 
бағалаудың 
компьютерлік 
тестілеуші, 
диагностикалаушы 
әдістемелерін жасап пайдалану [2]. 
ЖОО-дағы  ақпараттандырылған  жоғарғы  білімдер  ақпараттық  ресурстың 
қомақты саны жинақталуы тек қана қажетті жұмыс пен нақты оқу орындарына ғана 
емес,  сонымен  бірге  барлық  білім  жүйесіне  пайдалы.  Электронды  оқулықтар, 
көмекші  құралдар,  компьютерлік  тапсырмалар,  лабораториялық  жұмыстар, 
педагогикалық  программалық  шаралар  бұларды  студенттер  өздері  құрайды  және 
пайдаланады.  Электрондық  форма  ғылыми  практика  мен  әдістемелік  жетілдіруде 
қолданылады. 
Мақсаты: 
  Ақпаратпен  жұмыс  жасай  білуді  қалыптастыру,  коммуникативтік  қаблетті 
дамыту. 
  Ақпараттық қоғам мүшесін дайындау. 
  Студентке мүмкіндігінше көп материалдар беру. 
  Зерттей 
білушілік,  тиімді  шешім 
қабылдай  алушылық  қасиеттерін 
қалыптастыру [4]. 
Әдістеменің ерекшеліктері: 

  Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 4 (31) 2013 
~ 
50 ~
 
 
Оқытудың  компьютерлік  әдістерін  интерактивті  деп  атайды,  себебі  олардың 
оқытушы мен студенттің әрекетіне “дыбыс беру”, олармен диалог “жүргізу” қаблеті 
бар. Бұл компьютерлік оқыту әдістемесінің ең негізгі ерекшелігі болып табылады. 
Оқытушы  үшін  электронды  оқу-әдістемелік  кешен  бұл  күнделікті  дамытылып 
отыратын ашық түрдегі әдістемелік жүйе. Бүгінгі таңда білім беруді ақпараттандыру 
формалары  мен  құралдары  өте  көп.  Олардын  мақсаты  оқыту  үрдісін  мүмкіңдігінше 
дидактикалық жағынан тиімді ұйымдастыру.  Дидактикалық тиімділікке қол жеткізу 
үшін  қазіргі  замандағы  ақпараттық  және  телекоммуникациялық  технология 
құралдарын комплексті түрде зерттеу,  өз бетінше жұмыс жасау, білім алу сияқты әр 
түрлі салаларда қолдану қажет [3].  
Оқу  үрдісінде  ақпараттық  және  телекоммуникациялық  құралдар  мүмкіндігін 
кешенді  түрде  қолдануды  жузеге  асыру  көп  функционалды  электрондық  оқу 
құралдарын құру және қолдану кезінде ғана мүмкін болады.  
Осындай 
электрондық 
оқулықтарды 
оқытуда 
пайдаланудың 
негізгі 
дидактикалық  мақсаты  білім  беру,  білімді  бекіту,  дағды  мен  іскерліктер 
қалыптастыру, меңгеру деңгейін бақылау болып табылады. 
 
Әдебиеттер тізімі 
1.  Халықова  К.З.  Информатиканы  оқыту  әдістемесі.  –Алматы:  «Білім»,  2000,  19-20 
беттер.  
2.  Бидайбеков  Е.Ы.  Білімді  ақпараттандыру  жоғары  оқу  орындарында  мамандар 
дайындау  бағыты  ретінде//«Үздіксіз  кәсіби  білім  беру  жүйесінде  ақпараттық  және 
инновациялық  технологияларды  пайдалану»  халықаралық  ғылыми-тәжірибелік 
конференция– Қызылорда: Эверо, 2007, -Б.4-8. 
3.  Электронды  оқулықты  пайдалану  ерекшеліктері -  Информатика   негіздері,   2011 
жыл, №1, 31-33 беттер. 
4.  Идрисов  С.Н.,  Кеңесбаев  С.М.  Болашақ  ұстаздардың  кәсіби  дайындығын  жаңа 
ақпараттық  технологияны пайдаланып  жетілдіру жүйесі.  Х.Досмұхамедов  атындағы 
Атырау мемлекеттік университетінің хабаршысы, Атырау, №11.2008, 16-21 беттер.  
 
Резюме 
В  этой  статье  рассматривается  основы  методики  преподавания  логическим 
языкам программирования с применением информационных технологий. 
 
Resume 
This  article  discusses  the  basics  of  teaching  methods  of  logical  programming 
languages with the use of information technology. 
 
 

  Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 4 (31) 2013 
~ 
51 ~
 
 
ӘОЖ 004.43  
Б.Салтанов
 
 
 ДИСКРЕТТІ БАҒДАРЛАМАЛАУДЫҢ БЛОКТЫ-СИММЕТРИЯЛЫ  
КӨПКРИТЕРИАЛДЫ ЕСЕБІН ШЕШУ ЖОЛЫ  
 
Аңдатпа 
Бұл  мақалада  дискретті  бағдарламалаудың  блокты-сим-метриялы  есебінің 
қойылымы  қарастырылған.  Дискретті  бағдарламалаудың  блокты-симметриялы  есебін 
шешудің тиімді алгоритмі ұсынылған және өңделген.  
Негізгі  сөздер:
  Салыстырмалы  түрде  жұмыста  блокты-симметриялы,  бұтақтар  және 
шекаралар әдістерінің  алгоритмдері сандық мысалда қарастырылған. 
 
Экономиканы  жобалау,  саланы  басқару,  өндірісті  ұйымдастыру  және  техниканы 
жобалауда  берілген  шамалардың  қайсыбір  дискретті  жиынтығынан  параметрлердің 
тиімді  мәндерін  таңдау  қажет  көптеген  әрқилы  есептер  бар:  дискретті  математиканың 
түрлі  бөлімдерінде  кездесетін  экстремалды  есептерді,  қарама-қайшы  жағдайларды 
зерттеу  және  талас  туғызатын  әрекеттерді  ұйымдастырумен  байланысты  есептерді, 
автоматты  реттеудің  сұлбаларының  синтез  есептерді  және  бионика  (биология  және 
техника салалары шегінде дамып жатқан пән) мәселелерін жатқызуға болады. 
X
 - бір типті элементтерді топтар бойынша үлестіруді бейнелейтін екіиндексті 
айнымалы, ал 
Y
 - басқа типті элементтерді сәйкес топтар бойынша үлестіруді 
бейнелейтін екіиндексті айнымалы. 
W
 әртүрлі типті элементтерді бір-бірімен 
байланыстыратын матрица берілген. 
)
,
(
Y
X
F
i
, 
I
i
,
1

  түріндегі  функция  экстремумын  әкелетін 
X
  және 
Y
 
айнымалыларына тәуелді 
)
,
(
Y
X
F
i
, 
I
i
,
1

 критерийлері анықталды. 
Дискретті  бағдарламалаудың  блокты-симметриалы  көпкритериалды  есебінің 
қойылымы: 
extr
Y
X
F
i

)
,
(
                                       (1) 
мына түр шектелсе: 
M
m
X
m
,
1
,
0
)
(




,                           (2) 
N
n
Y
n
,
1
,
0
)
(




.                            (3) 
Есеп  шешімі
.  Блокты-симметриалы  біркритериалды  есепті  (
1

i
)  шешу  үшін 
анықталған  шарттарда  оптималды  шешімдер  табуға  мүмкіндік  беретін  тиімді  алгоритм 
жүзеге  асырылған  және  ұсынылған.  Жасалған  алгоритмді  қолдана  отырып, 
көпкритериальды есебінің келесі сұлбасын ұсынуға болады. 
Есеп шешімінің жалпы алгоритмі. 
1.  Берілген  алгоритмді  қолданып,  (1.1)  және  (1.2)  түрі  шектелгенде,  
extr
Y
X
F
i

)
,
(
  біркритериальды  есеп  шешіледі. 
X
  және 
Y
айнымалылары 
анықталады. 
2. 
)
,
(
Y
X
F
i
, 
I
i
,
2

 функциясының мәні анықталады. 

  Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 4 (31) 2013 
~ 
52 ~
 
 
3.  Берілген  алгоритмді  қолданып,  (1.1)  және  (1.2)    түрі  шектелгенде,  
extr
Y
X
F
i

)
,
(
  біркритериальды  есеп  шешіледі. 
X
  және 
Y
айнымалылары 
анықталады. 
4. 
)
,
(
Y
X
F
i
, 
I
i
,
3

  функциясының мәні анықталады және т.б. 
5.  Берілген  алгоритмді  қолданып,  (1.1)  және  (1.2)  түрі  шектелгенде,   
extr
Y
X
F
i

)
,
(
  біркритериальды  есеп  шешіледі. 
X
  және 
Y
айнымалылары 
анықталады. 
6. 
)
,
(
Y
X
F
i
  функциясының  экстремельды  мәндері  есептердің  оптималды 
шешімінің табу облысын анықтайды. 
Осылайша, 
көпкритериалды 
есепті 
шешу 
қорытындысында 
барлық 
критерийлерді  және  сәйкес  шарттарды  қанағаттандыратын  шешім  табылатын  шешім 
облысы анықталады. 
 
Ақпараттық  және  коммуникациялық  технологияларды  зерттеу  облысында 
есептердің  көбі  дискретті  бағдарламалау  есептеріне  әкеліп  соғады.  Ереже  бойынша 
соңғыларында  қолданбалы  есептерді  шешкен  кезде  экспоненциалды  есептеу 
қиындықтарын және мәнді шектері бар. Сондықтан дискретті бағдарламалау қолданбалы 
есептерінің  қойылымдардың  жаңа  амалдарды  және  шешімдерді  зерттеу  қажеттігі, 
сонымен  қатар  олардың  шешімдерінің  ең  тиімді  алгоритмдер  жүзеге  асыру  пайда 
болады.  
 
Есептің  қойылымы. 


R
r
p
P
r
,
1
; 

  -  бір  типті  элементтер  жиыны,  ал 


L
d
D
l
,
1
;

  -  басқа  типті  элементтер  жиыны  болсын.  Р  x  D  жиынында 
rl
w
W 
  
қатынасын енгіземіз. 
Мұндағы, 
                                       1, егер r және l байланысты болса 
 
 
  0, қарсы жағдайда.                                                           (4) 
 
 
р
r 
в элементтерін V-тобына, ал d
l
 элементін F-тобына VхF жиынында анықталған 
тиімділіктің кейбір критерийінің экстремумын қамтамасыз ету үшін үлестіру керек.  
 
Келесі айнымалыларды енгіземіз: 
 
 
             
    1, егер r-ші элемент V-ші тобы құрамында үйлестірілсе; 
           x
vr
= 
                                       0, керісінше жағдайда. 
 
             
1, егер l-ші элемент f-ші тобында үйлестірілсе; 
           x
lf
=     
                        0, керісінше жағдайда.   
 
 
 
       (5) 
 
Берілген  класс  есептерінде  тиімділіктік  негізгі  критерийлерінің  бірі  болып  бірінші  және 
екінші типтерінің есептері арасындағы өзара байланыс минимумы табылады. 
 
Берілген критерий келесі түрде болады: 
 

rl
w

  Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 4 (31) 2013 
~ 
53 ~
 
 
min
)
,
(
1
1
1
1
1
1












V
v
F
f
V
v
R
r
L
l
F
f
lf
rf
vr
vf
y
w
x
z
Y
X
             (6) 
Дискретті  бағдарламалау  блокты-симметриялылығы  жалпы  түрде  келесі  түрде 
қалыптасады: 
min
)
,
(

Y
Х
Ф
, 
I
i
g
X
g
i
i
,
1
,
)
(


, 
J
j
q
Y
q
j
j
,
1
,
)
(


.                                             (7) 
Есептің шешімі әртүрлі типтегі элементтерді сәйкес топтарға үлестіруі   X және Y 
булиндік матрица шарты болғанда, W алғашқы булевті матрицасының сәйкес жолдарына 
және бағандарына логикалық келуіне ұқсас дұрыс шешімге негізделген. 
Есептің  шешілу  алгоритмі.  Блокты-симметриялы  есептің  шешілу  алгоритмін 
қарастырамыз. 

W
||
rl
w
||  матрицасында  V  x  F  өлшемінде  сәйкесінше  бірінші  және 
екінші  типтер  элементтерін  біріктіретін  топтар  санын  анықтайтын  B=||
ij
b
||, 
ш=
F
j
V
,
1
,
,
1

 еркін ішкі матрицаны сәйкес белгілейміз. 
Ереже  бойынша  олар  есептің  өзінің  шартынан  немесе  есеп  шегінің  шартынан 
анықталады. 
W  матрицасы  үшін  базиске  кірмеген  жолдар  (бағандар)    және  базиске  кірген 
жолдар  (бағандар)  арасындағы  ара-қашықтықты  көрсететін  мына  шамаларды 
анықтаймыз: 
,
)
(
,
)
(
1
1








R
r
rj
rl
li
L
l
il
rl
ri
b
w
d
b
w
d
    
    
 
   
(8) 
d
ri
    және  d
lj
  есептелген  мәндер  D=  ||  d
ri
||  және 

D
  ||
lj
d
||  матрицаларын 
құрайды. d
ri
 және d
lj
 элементтерінің минималды мәндері сәйкес топтарға әртүрлі типтегі 
элементтердің оптималды бірмәнді көрінісі. 
D  және 
D
  матрицаларымен  көрсету  процесінде  базисті  емес  жолдардың 
(бағандардың) базистілермен логикалық келуінде болатын көрсету операциясынан кейін 
алғашқы  матрицасының  бағыттайтын  ағымды  жағдайы  сәйкесінше 


  ||
vl

||,  Q=  || 
rf
Q
 || тұратын матрицалар тығыз байланысты. 
(1.2)  түрдегі  дискретті  бағдарламалау  блокты-симметриялы  есебін  шешу  үшін 
жасалған және итеративті көрсетілімнің тиімді алгоритмі (ИКА) ұсынылған. 
Алгоритм келесі операциялардан тұрады:  
3. W матрицасын енгізу. W матрицасында базистің белгіленуі. 2-ге өту. 
4. d
ri
 шамаларын есептеу және D= || d
ri
|| матрицасын құру. 


 ||
vl

|| матрица 
жағдайын тұрақтандыру. 3 –ке өту.   
5. к-ші итерация. 
5.1.  Матрицада  d
ri
  k  элементін  табу.  Бірнеше  минималды  элементтер  болғанда, 
солардың  арасынан  элементтер  қосындысы  жол  бойынша  максималды  болатын 
элементін  таңдау керек,  егер мұндай  қасиетімен элементтер  бірнешеуі  болса,  онда осы 

  Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 4 (31) 2013 
~ 
54 ~
 
 
минималды  элементтер  арасынан        жолдарды  санағанда  бірінші  орналасқан  элементті 
таңдаймыз.3.2-ге өту. 
5.2.  Х  матрицасының  х
ri
  =1  элементтерін  анықтау.  (1.6)  түрінің  шегін  тексеру. 
Егер ол қанағаттандырылмаса, онда 3.3-ке өту. Кері жағдайда 3.4. 
3.3. d
ri
 элементін қарастырылудан алып тастау. К=к+1 орнату. 3.4-ке өту. 
3.4. 

 матрицасының жағдайын есептеу. 3.5-ке өту. 
3.5. i
*
 нөмірлі жолды қарастырудан алып тастау. D
ri
 шамасын i
*
 бағанға қатысты 

-дің жаңа жағдайын есептеп қайтадан санау.3.6-ға көшу. 
3.6.  мына  шартты  тексеру:  бірінші  типтің  барлық  элементтері  үлестірілген  бе? 
Егер  жоқ  болса,  онда  к=к+1  қабыл  алып,  келесі  итерацияға  өту.  Қарсы  жағдайда  4-ке 
көшу. 
6. Х және 

матрицаларының мазмұнын есте сақтау. 5-ке өту. 
7.  ||
lj
d
||  -  ды

-ге  қатысты  есептеу  және 

D
||
lj
d
||  матрицасын  құру.  6-ға 
өту. 
8. n-ші итерация. 
6.1. 
D
 матрицасында n минималды элемент табу. Бірнеше минималды элемент 
тапқаннан  кейін  солардың  арасынан  жол  бойынша  қосынды  мәні  минималды  болатын 
элемент  таңдау  керек.  Егер  мұндай  қасиетімен  элементтер  бірнешеуі  болса,  онда  осы 
минималды  элементтер  арасынан  жолдарды  санағанда  бірінші  орналасқан  элементті 
таңдаймыз. 6.2-ге өту. 
6.2.  Y    матрицасының   
1
*
*

j
l
y
  элементтерін  анықтау.  (1.7)  түрінің  шегін 
тексеру. Егер ол қанағаттандырылмаса, онда6.3-ке көшу. Кері жағдайда 6.4-ке. 
6.3. 
*
*
j
l
d
 элементін қарастырылудан алып тастау. N=n+1 орнату. 6.1-ге көшу. 
6.4. π матрицасының жағдайын есептеу. 6.5-ке өту. 
6.5. 1
*
 нөмірлі жолды қарастырудан алып тастау. 
lj
d
 ге қатысты π  есептеу. 6.6-
ға көшу. 
6.6.  Шартты  тексеру:  бірінші  типтің  барлық  элементтері  үлестірілген  бе?  Егер 
жоқ болса, онда к=к+1 қабыл алып, келесі итерацияға өту. Қарсы жағдайда 7-ке көшу. 
7.  Есеп  шешімінің  қорытындысы:  X,  Y,  p=Z  матрицарын  және    σ(Z)  мақсатты 
функцияның мәнін.  
Берілген  алгоритмнің  комбинаторлы  типтегі  дискретті  есептердің  шешімін 
бағалайтын есептеуіш қиындығын салыстырайық. 
Итеративтік  көрсетілімнің  алгоритмін  қолданумен  есепті  шешу  процесінде 
қажетті қадамдар саны мынаған тең 
,
0
0
)
(
)
(












V
R
k
F
L
n
n
F
L
F
k
V
R
V
АИО

                (9) 
мұндағы,  k,n  –  X  және  Y  сәйкес  шешімдердің  қалыптасу  процесінде итерациялар  саны. 
Көрсетілген  есептер  үшін  “бұтақтар  жән  шекаралар”  әдісін  қолданумен  қадамдар  саны 
келесі формула бойынша табылады:       






L
l
l
К
к
к
вг
1
!
1
!

.                                          (10) 
(1.8),  (1.9)  қатынастарын  салыстыру  “бұтақтар  жән  шекаралар”    әдісіне 
қарағанда  дискретті  бағдарламалауың  блокты-симметриялы  есептерін  шешу  үшін 

  Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 4 (31) 2013 
~ 
55 ~
 
 
итертивті  көрсетілімдердің  жасалған  алгоритмінің  тиімділігін  және  полиномиалды 
қиындығын көрсетеді. 
Мысал. бірінші типті 8 элементі бар және екінші типті 13 элемент бар бір-бірімен 
өзара байланысқан W (1- кесте) алғашқы матрицасы берілген.  
 
1 - кесте В белгіленген базисімен W матрицасы 
 
r/l 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
11 
12 
13 
1 
1 
0 
1 
0 
1 
0 
0 
1 
0 
0 
0 
0 
0 
2 
0 
1 
0 
0 
0 
0 
1 
0 
0 
0 
1 
0 
0 
3 
1 
0 
0 
0 
0 
0 
0 
0 
1 
1 
0 
0 
1 
4 
0 
1 
0 
0 
1 
0 
1 
0 
0 
0 
0 
1 
0 
5 
0 
0 
0 
1 
0 
1 
0 
0 
1 
0 
1 
0 
0 
6 
0 
0 
1 
0 
0 
1 
0 
1 
0 
0 
0 
1 
0 
7 
1 
0 
0 
0 
0 
0 
1 
0 
1 
0 
0 
0 
1 
8 
0 
0 
1 
0 
0 
1 
0 
0 
0 
1 
0 
1 
0 
 
Бірінші  типті  элементтерді  3  топқа  (V=3),  ал  екінші  типті  элементтерді  5  топқа 
(F=5) қалыптасқан топтар арасындағы байланыстардың жалпы санын минималдау үшін 
үлестіру қажет (1.4).  
D=||d
rj
|| матрицасы (5) қатынасын қолданумен анықталады.  
Қалыптасу процесі құрамында итерация нөмірі k, сәйкесінше r
* 
элементінің нөмірі 
i
*
  тобында көрсетілуі  болатын  D  ішінен алынған 
*
*
i
r
d
  минималды элементі  келтірілетін 
кестемен  бейнеленген.  Құрамы  Х  шешімін  іздеу  базисімен  анықталған  Х  және  π 
матрицалары  көрсетілген,  ал  оң  жағында  итеративті  көрсетілімдердің  алгоритмін 
пайдаланумен алынған Х және π матрицалары көрсетілген. 
Дәл  осы  суретте  Ү  шешімін  қалыптастыру  процесі  көрсетілген.   

D
||
lj
d
|| 
матрицасы  (1.3)  қатынасымен  және  р  матрицасымен  анықталған.  Қалыптасу  процесі 
құрамында  итерация  нөмірі  n,  сәйкесінше  l
* 
екінші  типті  элементінің  нөмірі  j
*
  тобында 
көрсетілуі болатын 
D
 ішінен алынған 
*
*
j
l
d
 минималды элементі келтірілетін кестемен 
бейнеленген.  Суреттің  оң  жағында  оптималды  шешімін  іздегенге  дейін  қалыптасқан, 
базиспен  анықталған  және    Х  шешімін  қалыптастыру  нәтижесінде  алынған  π 
матрицасымен  қалыптасқан  Ү  матрицасы  келтірілген.  Итеративті  көрсетілімдердің 
алгоритмін  пайдаланумен  алынған  Ү  есебінің  шешім  матрицасы  және  көрсетілу 
нәтижесінде  алынған  π  матрицасы  келтірілген.  π  матрицасы  қалыптастырылған 
матрицалардың  арасында  өзара  байланыстар  бейнелейтін  Z  мақсатты  функциясының 
матрицасына сәйкес келеді. Осы базиспен және берілген шектеулерде алынған мақсатты 
функциясының оптималды мәні 
6
)
(
)
(


z
s
p
s
 тең болады. 
 

жүктеу/скачать 1,73 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: