ПСИХОЛОГО-ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ОБУЧЕНИЯ

ПСИХОЛОГО-ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ОБУЧЕНИЯ 
 
 
Вестник КАСУ
 
111 
ности  и  установки,  т.е.  наблюдается  явле-
ние духовного роста (Р. Мэй), «позитивная 
дезинтеграция»  (В.В.  Козлов).  Кризисные 
состояния  представляют  опасность  для  че-
ловека,  если  он  «застревает»  в  них,  оказы-
вается  не  в  состоянии  принять  ситуацию 
кризиса  и найти  в ней  возможности  роста, 
изменений.  В  таких  обстоятельствах,  без-
условно,  необходима  помощь  психолога. 
Человек,  переживающий  кризис,  не  всегда 
сам  осознает  необходимость  обращения  за 
профессиональной  помощью,  именно  по-
этому  необходимо,  чтобы  знакомые,  близ-
кие,  а  в  условиях  вуза  педагоги  смогли 
распознавать  признаки  кризисного  состоя-
ния и оказать своевременную помощь. 
Для  решения  задачи  выявления  обу-
чающихся,  находящихся  в  кризисном  со-
стоянии,  педагог  может  использовать  раз-
ные формы и методы сбора информации. 
По возможности осуществления наи-
более  доступным  является  метод  беседы  с 
обучающимися,  которая  может  быть,  как 
индивидуальной, так и групповой. Предмет 
беседы  может  быть  достаточно  широк:  о 
самочувствии, об обстоятельствах жизни, о 
достижениях  в  учебной  (внеучебной)  дея-
тельности, об отношениях, складывающих-
ся  в  коллективе,  в  семье  (родительской, 
собственной), об отношениях с педагогиче-
ским  коллективом  (или  отдельным  педаго-
гом).  
Достаточно  информативным  с  точки 
зрения учета системы всех признаков (кро-
ме  физиологических)  является  метод  ана-
лиза  продуктов  деятельности:  сочинения, 
рефлексия  занятий  или  курса,  результаты 
проверочных и контрольных работ, резуль-
татов  экзаменов.  Причем,  некоторые  пока-
затели,  например,  неравномерность  успе-
ваемости  в  изучения  конкретного  курса, 
может  выступать  достаточно  объективным 
показателем,  отражающим  нахождение 
обучающегося  в  кризисном  состоянии. 
Анализ  продуктов  деятельности  может 
быть  ориентирован  на  анализ  результатов 
учебной  деятельности,  анализ  результатов 
внеучебной деятельности, анализ динамики 
отношения  к  учебной  и  служебной  дея-
тельности, анализ отношений внутри учеб-
ного коллектива, анализ отношений с педа-
гогическим коллективом. 
Возможным методом выявления кри-
зисных  состояний  является  посещение 
обучающегося  по  месту  жительства,  что 
позволит  выявить  возможное  пренебреже-
ние  элементарными  гигиеническими  нор-
мами, нарушения пищевого поведения, на-
рушения сна, резкое сужение (расширение) 
круга общения и т.д. 
Анкетирование,  опрос  (устный  или 
письменный),  наблюдение  (поисковое  и 
целенаправленное), беседа с друзьями, зна-
комыми,  родственниками  обучающегося 
направленные  на  анализ  разных  аспектов 
жизнедеятельности  обучающихся  (напри-
мер,  характер  отношений  с  одногруппни-
ками и педагогами, эмоциональный статус, 
вовлеченность  в  учебную  и  внеучебную 
деятельность и др.) может позволить педа-
гогу  выделить  эмоциональные,  поведенче-
ские, когнитивные признаки, маркирующие 
кризисное состояние обучающегося.  
В условиях высшего образовательно-
го  учреждения  посредником  между  обу-
чающимся,  находящимся  в  кризисном  со-
стоянии  и  психологом,  оказывающего  ква-
лифицированную  психологическую  по-
мощь,  может  выступить  педагог.  Педагог 
не  обладает  специальными  психологиче-
скими  знаниями,  но  он  обладает  важным 
ресурсом,  которым  не  всегда  владеет  пси-
холог, а именно: длительным временем со-
вместного взаимодействия с обучающимся. 
Поэтому  педагог,  находясь  в  активном 
взаимодействии  с  обучающимися,  может 
решать  важную  задачу  распознания  при-
знаков, указывающих на переживание обу-
чающимися кризисных состояний. Опозна-
вая  признаки  кризисного  состояния,  педа-
гог может решать задачу через формулиро-
вание  запроса  к  психологу,  либо  же  при 
доверительных  отношениях  с  обучающим-
ся  через  его  мотивирование  к  самостоя-
тельному  обращению  к  психологу.  Обе 
обозначенные стратегии будут способство-
вать  оказанию  своевременной  профессио-
нальной  помощи  в  переживании  трудной 
жизненной ситуации. 
 
ЛИТЕРАТУРА 
1.  Божович  Л.И.  Проблемы  формирования 
личности.— М, 1997. 
2. Выготский Л.С. Вопросы детской психо-
логии. – СПб., 1999.  
3. Клочко В.Е., Галажинский Э.В. Само- 
 

ПСИХОЛОГО-ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ОБУЧЕНИЯ 
 
 
Вестник КАСУ
 
112 
реализация личности: системный взгляд. 
– Томск, 1999. 
4. Краснорядцева О.М., Ходжабагиянц Т.Г. 
Особенности  динамических  характерис-
тик  ментального  пространства  имми-
грантов  //  Сибирский  психологический 
журнал. – 2007. – № 25.  
5.  Логинова  И.О.  Психология  жизненного 
самоосуществления. – М., 2009. 
6.  Осипова  А.А.  Справочник  психолога  по 
работе  в  кризисных  ситуациях.  –  Ростов 
н/Дону, 2006. 
7. Поливанова К.Н. Психология возрастных 
кризисов. – М, 2000. 
8.  Трофимова  Ю.В.  Кризис  как  условие 
развития  жизненного  мира  человека  // 
Профессионально-личностный 
потенциал  успешности  психолога  в 
условиях  модернизации  образования: 
материалы 
международной 
научно-
практической  конференции,  Барнаул,  26 
–  27  ноября  2009  г.  –  Барнаул:  АлтГПА, 
2010. 
 
 
 
УДК 159.9 : 378 
СТУДЕНТТЕРДІҢ ӨЗІНДІК ЖҰМЫСТАРЫН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ 
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ-ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ШАРТТАРЫ 
Жайлаубек Н.Д., Игибаева А.К. 
 
Студент  тек  толығынан  беріліп  ең-
бектеніп қоймай, оқу әрекетін іске асыруда 
өзінің  даралық  мәнін  түсінеді.  Оқытушы 
мен  студенттің  бірлесе  жұмыс  істеуі  сту-
денттің  білім  деңгейінің  жоғарылап,  дара 
тұлға  ретінде  қалыптасуына  мүмкіндік 
берері  сөзсіз.  Студент  пен  оқытушының 
ынтымақтастықта  жұмыс  істеуі  негізінде 
кері байланыс орнап, белгілі бір оқу әрекеті 
белсенді  түрде  орындалып,  орындалған 
әрекеттер бақылау мен өзіндік бақылау ар-
қылы бекітіледі. 
Кредиттік  оқыту  технологиясы  жағ-
дайында  субъект-субъект  қатынасы  жүзеге 
асып,  оқытушы  мен  студент  арасындағы 
кері  байланыс  күшейе  түседі.  Оқытудың 
репродуктивті  сипаты  қарқынды,  шығар-
машыл сипатқа ие болады. 
Мазмұндық компонент педагогиканы 
тереңдетіп  оқытуда  өзіндік  жұмысты  ұй-
ымдастыру мазмұнын анықтайды. Студент-
тердің кредиттік оқыту жүйесі жағдайында 
өзіндік 
жұмыстарын 
ұйымдастырудың 
әдістемелік  жүйесін  құру  үлгінің  негізгі 
мақсаты  болады.  Мазмұндық  компонент 
өзіндік  жұмыс  негізінде  студенттің  дара 
тұлға ретінде өсуіне мүмкіндік береді. Сту-
денттерге  педагогикадан  терең  білім  беру 
процесін  нәтижелі  ұйымдастыру  пәннің 
әдістемелік  қамтылуын  қандай  дәрежеде 
әзірлегенге  байланысты  болады.  Пәннің 
әдістемелік  қамтылуына  оқу  бағдарла-
масын, оқу жұмыс бағдарламасын, студент-
тің  оқу-әдістемелік  кешенін  құру  жатады. 
Аталған  оқу-әдістемелік  кешендер  Қазақ-
стан Республикасы білім беру стандартына, 
Қазақстан  Республикасы  жоғары  білімін 
дамыту  бағдарламасына,  типтік  бағдар-
ламаға сүйеніп құрылады. Мазмұндық ком-
понент  пәнді  оқыту  құралдары  толық  бо-
лып,  оқытудың  ұтымды  әдіс-тәсілдері  қол-
данылуын  керек  етеді.  Студенттерді  әр 
түрлі  оқыту  формаларын  (дәріс,  семинар, 
зертханалық  жұмыс,  сарамандақ  сабақ), 
СӨЖ  және  СОӨЖ-ын  дұрыс  ұйымдасты-
рудың да маңыздылығы кем емес. 
Мазмұндық компонентте ең алдымен 
студенттердің  өзіндік  жұмысының  жос-
пары құрылып, орындалу кестесі іске қосы-
лады.  Өзіндік  жұмыс  кестесі  студенттерге 
арналған  оқу-әдістемелік  кешен  силабуста 
беріледі.  Өзіндік  жұмыс  жоспары  мен  кес-
тесі  оқытушы тарапынан өткізілетін кеңес-
тер кестесімен толықтырылады. Студенттің 
қолында осындай оқу-әдістемелік кешеннің 
болуы  студенттің  өзіндік  ұйымдасуын 
тездетіп,  уақытын  үнемді  пайдалануына 
жағдай туғызады. 
Процессуальды  -  әрекеттік  компо-
нент  оқытушының  оқыту  іс-әрекеті  мен 
студенттің  танымдық  әрекетінің  бірле-
суінен  тұрады.  Оқытушының  педагоги-
калық  іс-әрекеті  жоғары  оқу  орнының  пе-
дагогикалық  процесінде  оқытуға,  студент-

ПСИХОЛОГО-ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ОБУЧЕНИЯ 
 
 
Вестник КАСУ
 
113 
тің  дара  тұлға  ретінде  қалыптасуына,  шы-
ғармашылықпен дамуына тиімді жағдай ту-
ғызуға  бағытталады.  Педагогикалық  әре-
кеттің негізгі функциялары: 
– оқытушылық, білім беру мазмұнын 
жүзеге асыруда көрінеді; 
– тәрбиешілік, жалпы адамзаттық жә-
не кәсіби мәдениетті таратушы ретінде; 
–  ұйымдастырушылық,  оқу  –  та-
нымдық процесті ұйымдастырып, жобалап, 
жоғары білім беру мақсаты мен мазмұнына 
сәйкес  оқытудың  әдіс,  құрал  және  фор-
масын таңдаушы ретінде; 
–  зерттеушілік,  кәсіби  іс-әрекеті  мә-
селесінің  теориялық  және  іс  жүзіндегі  мә-
селелерін  зерттеуші,  оларды  шешудің  ти-
імді жолдарын іздестіруші ретінде көрінеді.  
Оқытушы  мен  студенттің  іс-әрекеті 
оқу  жұмысының  әр  түрін  іске  асыруға  ба-
ғытталады.  Жоғары  оқу  орындарында  оқу 
жұмысын  ұйымдастыру  формаларына  дә-
ріс, сарамандық сабақ, зертханалық жұмыс, 
семинар,  студенттің  оқытушы  қатысында 
өтетін өзіндік жұмысы жатады. Оларды дә-
рісханалық,  дәрісханадан  тыс  деп  жік-
тейміз.  Сонымен  бірге  кез  келген  оқыту 
формасында  өзіндік  жұмыс  түрін  ұйым-
дастыру  кредиттік  оқыту  жүйесінің  негізгі 
құрам бөліктерінің бірі болып есептеледі. 
Дұрыс  құрылған  дәріс  сабағы  ба-
сынан  аяғына  дейін  студенттің  белсенді 
ширыққан еңбегін қажет етеді. Дәріс сабақ-
тарының  деңгейі  оқыту  жүйесінің  барлық 
дерлік  ұйымдастыру  әдістері  мен  форма-
ларының тиімділігін анықтайды. Оқытушы 
студентті  дәріс  үстінде  жұмыс  істеу  ерек-
шелігімен  таныстыруға  міндетті,  студент 
негізгі  ойды  түйіндеп,  қысқаша,  рет-реті-
мен  жазуға,  материалды  өңдеп,  толық-
тыруға үйренеді.  
Сарамандық  сабақтар.  Өзіндік  жұ-
мыстың  сарамандық  сабақта  ұйымдас-
тырылуы  дәріспен  байланысты  және  са-
рамандық 
икемділіктерді 
толықтыруы 
керек.  Олар  оқытушы  мен  студенттердің 
бірлескен  әрекеті  арқылы  іске  асырылады. 
Мұнда  студенттің  дербестік  деңгейі  жо-
ғары  болғандықтан,  оның  үлесіне  тиетін 
жұмыс  көлемі  айтарлықтай  деңгейде  бо-
лады. 
Студенттердің  сарамандық  сабақ  үс-
тінде  өзіндік  жұмыс  орындауын  келесідей 
нақты мысалмен көрсетуге болады. Бірінші 
курста  студенттер  «Атом  құрылысы.  Атом 
ядросы  протонды-нейтронды  жүйе.  Радио-
активтілік» тақырыбын өтеді. Осы тақырып 
көлемінде  студенттер  келесідей  өзіндік 
тапсырмаларды орындайды: 
–  атом  деген  түсініктің  анықтамасы, 
мәні,  мектеп  бағдарламасы  бойынша  атом 
құрылымы студенттерге өзіндік жұмыс ре-
тінде беріледі; 
–  изотоптар,  изобарлар,  изохорлар 
туралы түсінікті өз беттерімен талдау; 
– мектеп бағдарламасы бойынша фи-
зика  курсында  өткен  сутек  атомының 
спектрін естеріне түсіріп, түсіндіре білу; 
– атомның Томсон, Резерфорд моделі 
бойынша  тақырыпты  өз  беттерімен  оқып, 
алгоритмдеу. 
Оқытушы  қалған  сұрақтарды,  яғни 
Мозли  заңын,  Бор  теориясын,  Шредингер 
теңдеуін,  радиоактивтілік  құбылысты  дә-
рісте  оқытудың  белсенді  формалары  арқы-
лы береді. 
Бірінші  курста  студенттердің  жинақ-
таған  білім  қоры  екінші  курста  «Бейор-
ганикалық  педагогикадан  қиындатылған 
есептер  шығару  әдістемесі»  пәнінде  бас-
тапқы  білім  көзі  болып  саналады.  Яғни  де 
Бройль  теңдеуі,  Гейзенбергтің  анықтал-
ғыштық теориясы, Шредингер теңдеуі, Бор 
постулаттары,  Бор-Зоммерфельд  теориясы, 
радиоактивтілік  тақырыптары  аталған  ар-
найы  курста  өзіндік  жұмыс  ретінде  алы-
нады. Студенттердің осы аталған тақырып-
тар  бойынша  білім  негізін  жетілдіріп,  бе-
кіту  үшін  әр  деңгейлі  тапсырмалар  ұсы-
намыз. 
Өзіндік  жұмыстың  меңгерілу  дәре-
жесі бақылау тапсырмалары арқылы анық-
талады.  Студенттің  өзіндік  жұмысын  тек-
серуге  берілген  тапсырмалар  қиындығы 
бойынша  сараланып  беріледі.  Тапсыр-
малардың  деңгей  бойынша  сараланып  бе-
рілуі  де  гуманистік  сипатта  оқытудың  не-
гізгі  құрам  бөліктерінің  бірі  болып  та-
былады.  Осы  жағдайды  ескере  келіп  оқы-
тушы  тапсырмаларды  екі  деңгейге  жіктеп 
береді.  Деңгей  бойынша  сараланған  тап-
сырмалар  қосымшада  берілген.  Арнайы 
курста  деңгеймен  берілген  тапсырмаларды 
орындау нәтижесін талдау да жоғарыда ай-
тылғандарға  сәйкес  келді.  Аталған  жұмыс-
тарды  орындау  барысында  студенттердің 
жоғары  рейтингтік  көрсеткішке  ұмтыла-

ПСИХОЛОГО-ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ОБУЧЕНИЯ 
 
 
Вестник КАСУ
 
114 
тынын байқадық.  
Зертханалық  жұмыстар.  Зертханалық 
жұмыстар  сарамандық  сабақтар  мен  дәріс 
сабақтардың логикалық жалғасы болып та-
былады.  Өзіндік  жұмыс  негізінде  сту-
денттер  стандартты  емес  жағдайда,  іс  жү-
зінде  өзіндік  жұмыстың  белгілі  тәсілдерін 
меңгеріп,  белгілі  дағдыларды  қабылдайды. 
Осының  барлығы  тек  студенттердің  кү-
шімен және әрекетімен іске асырылады.  
Зертханалық  сабақтардың  мақсаты 
курстың  теориялық  негізін  іс  жүзінде  қол-
дана  білу  икемділігін  қалыптастыру.  Зерт-
ханалық  жұмыстың 
орындалуы 
сту-
денттердің  өз  бетімен  істеледі.  Оқытушы 
мен  оқу  мастері  бақылап,  арасында  түзету 
енгізіп  отырады.  Зертханалық  жұмыс  со-
ңында студенттерге 5-10 минутке арналған 
тест тапсырмасын орындау тапсырылады.   
Cеминар  сабақтар.  Семинар  сабақ 
негізінен студенттердің белсенділік деңгейі 
айқын  білінетін  сабақ  түріне  жатады.  Сту-
денттер өз бетімен дайындалып келген оқу 
материалын семинар сабақта ашып көрсете 
білуі  керек.  Сондықтан  негізгі  теориялық 
сұрақтарды  талқылау,  жаттығу  орындау, 
есеп  шығару  семинар  сабақтарында  іске 
асырылады.  Студент  В  және  А  баға-
ларының  бірін  иеленеді.  Баға  саясатының 
осылай  құрылуы  студентті  жеке  бағытта-
ушы  өзіндік  жұмыс  жағдайында  үнемі  тек 
алға ұмтылуға итермелейді.  
«Бейорганикалық 
педагогиканың 
таңдаулы тараулары» пәні бойынша жүргі-
зілген  семинар  сабаққа  қысқаша  тоқта-
лайық.  Семинар  тақырыбы:  «Комплексті 
қосылыстарды  кристалдық  өріс  теориясы 
әдісімен  сипаттау».  Алдымен  студенттер 
өзіндік  жұмыс  тапсырмасы  ретінде  беріл-
ген  комплексті  қосылыстарды  валенттік 
байланыс  әдісімен  сипаттауды  еске  түсі-
реді.  Валенттік  байланыс  әдісімен  ком-
плексті  қосылыстың  гибридтелу  типі, 
кеңістік конфигурациясы анықталады. Осы 
айтылған  деңгейін  анықтау  үшін  мини-
бақылау  тапсырмасы  беріледі.  Студенттер 
тақтада  жаттығулар  орындайды.  Мысалы, 
калийдің гексацианорутенатын, мырыштың 
тетраамин  хлоридін,  мыс  сульфатының 
кристаллогидратын,  кобальттың  гексаамин 
хлоридін  валенттік  байланыс  әдісімен  си-
паттау.  Студенттерге  дайын  формула  емес 
комплексті  қосылыстардың  аты  беріледі. 
Студент  комплексті  қосылыстың  бірінші 
курста  өткен  номенклатурасын  есіне  түсі-
реді. Тапсырмалар деңгей бойынша құрыл-
ған  (қосымша).  Осылайша  студенттердің 
өзіндік  жұмысын  семинар  сабақта  белсен-
діруімізге болады. 
Оқытушы  қатысында  жүргізілетін 
СӨЖ  кредиттік  жүйе  жағдайында  енгізіл-
ген оқыту формасы ретінде сабақ кестесіне 
қойылады. Сабақтың осы түрін де  әр қилы 
белсенді  әдістерді  қолданып  өткізген  жақ-
сы  нәтиже  береді.  Сабақтың  осы  айтылған 
формаларын  оқытудың  белсенді  әдістерін 
қолданып жүргізу әдістемесі 2.2 тарауында 
толық берілген. 
Студенттің  өзіндік  жұмысын  ұй-
ымдастыру  тиімділігін  арттыру  әр  алуан 
әдістерді  қолдануға  тікелей  байланысты. 
Кредиттік  оқыту  жүйесі  жағдайында  сту-
денттердің  өзіндік  жұмысын  ұйымдас-
тыруда  арнайы  құрылған  белсенді  оқу  ма-
териалдарын  қолдану  олардың  пәнді  терең 
меңгеруіне мүмкіндік береді. 
Жоғары  оқу  орнында  студенттердің 
өзіндік  жұмыстарын  ұйымдастыруда  қол-
данылатын  құралдарға  оқу  карталарын 
жатқызуға болады. 
Оқу  карталарын  жоғары  оқу  орын-
дарында  қолдану  оқу  пәнін  оқу  процесі 
кезінде  оқытушы  тарапынан  көмек  мар-
дымсыз, ал студент дербестігі жоғары бол-
ғанда  білімді  меңгеруге  жағдай  туғызады 
[7].  
Өзіндік  жұмысты  ұйымдастыруда 
сын тұрғысынан оқыту элементтерін, «миға 
шабуыл»,  «пікір  талас»,  «қарлы  тоқпақ», 
«нақты  жағдаят»,  «іскер  ойын»  сияқты  ин-
терактивті әдістер қолданылады.   
Білімді  бақылап,  бағалаушы  ком-
понент.  Кредиттік  оқыту  жүйесі  жағдай-
ында  студенттердің  өзіндік  жұмысын 
орындаудың  жеке  траекториясы  бел-
гіленеді.  Ол  траекторияның  жүзеге  асуы 
блокты  - рейтингті бақылау жүйесінің  бағ-
дарламалық  қамтылуына,  білімді  бақы-
лауға арналған тест тапсырмаларының жет-
кілікті мөлшерде жиынтығы болуына, элек-
трондық  оқытушы  -  тексеруші  бағдарла-
малардың  болуына  және  оқытушы  тара-
пынан  көмек  пен  бақылаудың  ұйымдасты-
рылуына тікелей байланысты.  
Кредиттік  оқыту  технологиясы  жағ-
дайындағы  білімді  бақылау  жүйелі,  объек-

жүктеу/скачать 3,61 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: