Ордабекова Хафиза Арысбайқызы
жүктеу/скачать 1,75 Mb. Pdf көрінісі
|
Тіл біліміне кіріспе Ордабекова Х. Оқу құралы
| во
– мен, гао – биік, ұзын, да – үлкен, до – көп, жень – адам, лай – келу, ми – күріш; хо – от, ши – жоғалту. Бөлінетінсөздер тобына жеке түбірден, түбір мен түбірдің қосарлануы не бірігуіненжасалады: фу – әке, му – шеше; фу-му – ата-ана; да – ұру, цзы – жазба белгі, дацзы – баспаға басу, дацзыцзы – жазба машинка (1, 397). Агглютинативті типті тілдерге тән негізгі бір ерекшелік – сингармонизм заңы. Үндіеуропа тілдерінде грамматикалық екпін тәсілі қандай қызмет атқарса, түркі, монғол және орал тілдері семьясына тән тілдер жүйесінде үндестік заңы маңызды саналады. Агглютинативті тілдерге тән ерекшеліктерге мыналар жатқызуға болады: сөз түбіріне ұосымша жалғағанда сөз түбірі өзгеріске түспейді; аффикстер үндестік заңына бағынады, яғни түбірдің жуан не жіңішкелігіне қарай қосымша не жуан, не жіңішке түрде жалғанады; сөзге қосылатын аффикстердің әрқайсысы бір ғана қызмет атқарады; агглютинативті типті тілдерде көмекші сөздерден демеуліктер,септеуліктер,жалғаулықтар, ал аффикстерден жұрнақтар мен жалғаулар бар. Полисинтетикалы немесе инкорпоративті типті тілдер қатарына палеоазиат тілдері: чукчи, коряк, ительмен, юкагир, нивх, камчадал; эскимос тілдері; американ индеецтері тілінен: кечуа, аймара, аугонкин, ирокез, ацтек, атабас, дакота, гуаран, кекчи т.б. Түбір типті тілдер: таза түбір сөз қалпында қолданылады, сөз түрлендіруші аффикстер болмайды, сөздер орын тәртібі арқылы байланысады. Жалғамалы типті тілдер: жұрнақтар мен жалғаулар түбірден соң ғана жалғанады, үндестік заңының сақталуы. Қопармалы типті (флективті) тілдер: қосымшалар түбірге кірігіп, түбір морфема өз ішінен өзгеріске түседі. Полисинтетикалық (инкорпаративті) типті тілдер: тілдегі сөз түбірлері мен негіздері бір- бірімен қабыса, кіріге байланыстырылып, біртұтастыққа біріктіріледі. Морфологиялық классификация 91 Инкорпорация сөзі латын тілінде «incorporatio» түрінде дыбысталып «бірігіп кету», «өз құрамына қосып алу» деген мағынаны білдіреді. Инкорпорация бойынша, тілдегі сөз түбірлері мен негіздері бір-бірімен қабыса, кіріге байланыстырылып, көмекші элементтер арқылы біртұтастыққа біріктіріледі. Мәселен АҚШ-тың Орегон штатында чинук тілі бар.Чинук тілінде жүктеу/скачать 1,75 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|