V
Үнді тілдері тобы:
нахинди
,
урду, бенгал, цыган тілдері кіреді.
VІ
Иран тілдері тобы
өз ішінен
оңтүстік-батыс иран, орталық иран
және
шығыс иран
тілдері болып жіктеледі.
Оңтүстік-батыс иран тобы:
парсы, тәжік тілдері жатады.
Орталық иран тілдері тобы:
курд, талыш, белудж тілдері енеді.
Шығыс иран тілдері тобы:
осетин, хорезми, ауған тілдерін құрайды.
68%
32%
Балтық (летто - литва) тілдерінде сөйлейтін халықтар
саны:
литвалар - 3 миллион 67 мың адам
Латыштар - 1 миллион 459 мың адам
Иран тілдері тобына жататын халық саны:
тәжіктер
8 млн 140 адам
аугандар
6700 адам
курдтар
153 мың адам
осетиндер
598 мың дам
Парсылар
40 мың адам
табасарандар
98 мың адам
талыштар
22 мың адам
белудждар (балыштар)
29 мың адам
87
VII Үндіеуропа тілдер семьясындағы ешбір тілдер тобына енбейтін жеке
тілдер:
Орал семьясына жататын фин тобындағы тілдер мен сол тілдерде
сөйлейтін халықтарсаны:
Эстондар - 1 миллион 27 мың адам
ижорлар - 800 адам
карельдер - 131 мың адам
комилер - 345 мың адам
коми- пермяктар - 152 мың адам
марилер - 671 мың адам
мордвалар -115 мың адам
удмурттар -747 мың адам
финдер - 67 мың
вепсилер - 13 мың адам
Грек тілі
– тарихы
өте ерте заманннан
басталады. Қазіргі
дүниежүзінде
12
миллионнан астам
грек бар. Оның 9
миллион
халқы
Грецияда тұрады.
Жарты
миллион
халқы
Кипрде;
ТМД елдерінде340
мың, Турцияда 100
мың, АҚШ-та 500
мыңнан астам грек
бар.
Армян
тілі
–
Үндіевропа
әдеби
тілдері
ішіндегі
ежелгі
тілдердің
бірі.
Генетикалық
тұрғыдан қарағанда
армян тілі грек, үнді
иран
тілдерімен
жақын.
Армян
жазуы біздің жыл
санауымыздан бергі
393 – 406 жылдар
аралығында
грек,
сирия
үлгілерінде
негізінде жазылған.
Армянның
оригинал
жазуын
құрастырған
–
ағартушы
эпис
Месроп Маштоц.
Албан
тілі
–ерте
кездегі үндіевропа
диалектілерінің бірі.
Албан тілінде жазу
XVI-XVII
ғасыр
латын,грек
графикасы негізінде
қалыптасқан,бірақ
дәстүрлі
жазуға
айнала
алмаған.
Албан
халқыны
саны 4 миллионнан
асады.
88
Орал семьясына жататын угор тобындағы тілдер мен сол тілдерде
сөйлейтін халықтар саны:
ы
Әдебиеттер:
1Томанов М. Тіл тарихы туралы зерттеулер. –Алматы: Ғылым, 2002. – 616 б.
2Жұмабаева Ж. Түркі тілдеріндегі еріндік дауыстылар // Тілтаным. ̶ Алматы,
2010. № 2.
3 Томанов М. Қазақ тілінің тарихи грамматикасы. Фонетика. Морфология. ̶
Алматы, 1981.
♦ Тапсырма
И.Шмитд және толқын теориясы туралы баяндаңыз.
Тіл біліміндегі «тілдік одақ» теориясы туралы түсінік беріңіз.
Тіл біліміндегі алыс және жақын туыстас мәселесі туралы баяндаңыз.
Түркі тілдері жүйесіне тән фоно-морфо-семантикалық сәйкестіктер негізі.
Салыстырмалы-тарихи әдістің негізгі мақсаты мен міндеттері туралы түсінік
беріңіз.
♦ Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар:
«Тілдер семьясы» терминінің дефинициясына түсінік беріңіз.
Тілдердің генеологиялық жіктелімі қандай принциптерге негізделеді?
Түркі тілдерінің генеологиялық жіктелімін жасаған турколог-ғалымдардың
есімін атаңыз?
Тілдердің генеологиялық жіктелімі бойынша дүние жүзі тілдері қандай
семьяларға бөлінеді?
Н.Баскаков түркі тілдерінің генеологиялық жіктелімін жасаған қандай тілдік
ерекшеліктерді басшылыққа алады?
Венгрелер – 171 мың
Мансилар - 8500 адам
Хантылар – 22500 адам
89
2.3 Әлем тілдерінің типологиялық жіктелімі
Жоспар:
1Тілдердің типологиялық жіктелімі және оның түрлері.
2 Тілдердің типологиялық жіктелімін түзуші ғалымдар.
3 Түбір типті тілдер жүйесі.
4 Флективті типті тілдер жүйесі.
5 Агглютинативті типті тілдер жүйесі.
6 Инкорпаративті типті тілдер жүйесі.
1 Тілдердің типологиялық жіктелімі және түрлері.
Тіл туралы
ғылымның тілдердің құрылымы мен құрылысын зерттейтін саласы
типологиялық тіл білімі деп аталады. Типологиялық тіл білімі туыс және туыс
емес тілдердің грамматикалық жүйесіндегі сәйкестіктер мен ерекшеліктерді
зерттеу пәнінің негізі ретінде қарастырады. Мәселен, фонологиялық типология
тілдің фонетикалық құрылысы мен фонемалардың қызметін, буын, екпін және
интонация мәселелерін қарастырады.
Тілдердің типологиялық классификациясын морфологиялық классификация
деп те атайды. Морфологиялық классификация тілтаным жүйесінде жан-жақты
қарастырылған сала болып табылады. Ал морфологияның негізгі нысаны − сөз
құрамы мен құрылымы, сөздің түрлену және өзгеру жүйесі. Мәселен, тіл-тілде
кездесетін морфеманың түрлері мен атқаратын қызметі, олардың жалғану
тәртібі, инфикс және префикс тәсілінің түркі тілдері жүйесінде кездеспеуі,
керісінше, конфикс, трансфикс тәсілдерінің семит тілдері жүйесіне тән болуы
секілді
ерекшеліктер
негізге
алынады.
Осындай
морфологиялық
ерекшеліктерге негізделген тілдер жіктелімі морфологиялық принципке
негізделеді. Тіл-тілді құрылымы мен сөз тұлғасы, құрылысы мен сөз
формасының түрлену-өзгеру амал-тәсілдеріне қарай тип-типке бөлуді
морфологиялық немесе типологиялық классификация деп атайды.
Осы морфологиялық жіктелім бойынша әлем тілдері былайша
топтастырылады:
90
Кесте 1. Әлем тілдерінің морфологиялық классификациясы
Түбір немесе аморфтытипті тілдерге қытай-тибет семьясынан: қытай,
тай, вьетнам, лао, тибет тілдері; банту семьясынан: суахили, зулус, лингала,
субия; судан тілдерінен: шиллук, эве; бушмен тілдерінен: нарон, ауке, айкве
эскимос-алеут, малайя-полинезия тілдері енеді.
Қытай сөздері үлкен екі топқа жіктеледі:
бөлінбейтін сөздер
және
бөлінетін
сөздер.
Бөлінбейтін сөздер тобына бір буынды сөздер кіреді:
Достарыңызбен бөлісу: |