Түркі академиясы халықаралық Ұйымы йүСҮП ҰЛЫҚ хас-хажиб баласағҰНИ

561
А.Егеубаев қазақша аудармасында «Қол қапсырып, түзе аяқты 
оң болғын, Сол қолыңды қой үстіне оң қолдың» [4056] деп, 
соңғы жолын дұрыс аударған. Алдыңғы жолдың аудармасы дәл 
емес: қолды қусырады, қапсырмайды, қазақ сырт киімнің өңірін 
қапсырады (киімді қапсыра киіп алады, қапсырынады). «Түзе 
аяқты оң болғын» деген тіркес ешқандай мағына беріп тұрған 
жоқ, ол «тікеңнен тік тұр» дегн мағына беруге тиісті. Сол қолды 
оң қолмен айқастыру керектігі мынаған байланысты: Жасы кіші 
адам жасы үлкен кісімен амандасқанда ең әуелі оң қолын төсін 
қояды (табиғатында оң қол сол қолдан бұрын қимылдайды және 
көп қимылдайды, оның атқаратын қызметі көп), содан соң барып 
сол қол оң қолдың істегенін істейді. Әрине, С.Н.Ивановтың 
мұндай рәсімдерді білмеуі ғажап емес. 
3969. ...
Босқа атақ ап, біреу төске шабады.
Түпнұсқада 
«Қайсы бірі күн сайын жақын жүргендігін пайдаланып, атақ 
алады» деп жазылған. 
4206. Түпнұсқада 4206-4207 (соңында келтірілген) және 4207-
4208 (алдымен келтірілген) бәйіттердің орындары өзара ауысып 
кетіпті. Біз оларды сөз ыңғайына қарай өз реттері бойынша 
келтіріп отырмыз. Орысша аудармасында да осылай.
4274.Геометрия түпнұсқада –
 һендесе
4275.Көбейту –
 зарбу қисмат;
бөлшек –
 каср;
өлшеу
 – тадбир.
4276.Дәрежеге өсіру –
таз’ иф;
сан түбірін шығару 
– ‘адад 
жадри.
4277.Қосу, алу –
 жам’ у тафриқ,
аумағын өлшеу –
масоһат.
4278.Алгебра –
 жабру муқобил,
Эвклид –
 Уқлидис
(Эвклидтің 
математикасы).
4397. Автордың
осы үшеуі
деп отырған нәрсесі: 
ақылдылық, 
көріктілік, қылықтылық.
Олар туралы соңғы төрт бәйітте (4393-
4396) айтылады.
4606.
 Кәне әлемді билеп тұрган жалгыз жан... 
С.Н.Ивановтың 
берген ескертулері бойынша [4710], бұл жерде халық аузындағы 
әңгімелерде айтылатын
Шаддад
туралы сөз болып отыр. Ол 
Құдайменен айқасқан, тиран болған адамдар мен рухтарға 
үстемдік еткен, пейіштің бағын орнатып, жасандырған. 
Соған кіріп бара жатқан жерінде Әзірейіл оның жанын алған 
(1452-түсініктемені қараңыз). «Һуд әлейһиссаламның заманында 

562
өткен Шаддат деген патша болды. Ол «ақыры мен Құдаймын!» – 
деп, 400 жыл ішінде есепсіз алтын, күміс, гауһар шығын қылып, 
бір жаннат жасатты. Оған «бағы Эрам» – деп ат қойды» (Рабғузи. 
«Қиссас-ул-анбия», «Мұхаммед Әлейһиссаламның Хадишаға 
үйленуі» деген тарауда).
4607. Кәне жаулап дүниені қысқан ит... бұл жерде автор ежелгі 
миф бойынша Намруд туралы айтып отыр. Ол аңқұмар аңшы 
болған. Ол бүркітке (қарақұсқа) мініп көкке ұшып кеткен, бірақ 
оны аралар талап өлтірген (С.Н.Иванов). 
4608.
 Кәне «Құдай–мен!» – деп айтқан күбіне
? ...Әңгіме бұл 
жерде Перғауын (Фараон) туралы болып отыр. Оның «Мен 
Құдаймын» деген сөзі Құранда аталатын көрінеді (28,38). Құдай 
оны теңіз түбіне лақтырып жіберіпті (Құран, 28, 40, 40, 40) 
(С.Н.Иванов).
4609.
Кәне жиып бар байлықты жұтынған...?
Шығыс 
елдерінің аңыздарында айтылатын Қарун деген бай туралы 
айтылып отыр (Құранда аталып өтеді екен, 29, 38) (С.Н.Иванов).
4610.
 Кәне «Шығыс, Батыс, бер, – деп жол маған»,
Елді жаулап, 
дүниені жалмаған? Бұл жерде белгілі Александр Македонский 
(б.д.д. 356 - 323ж.) туралы сөз болып отыр. Сөз арасында 
айта кетейік, дастанның түпнұсқасында А.Македонскийдің 
«ел тұтұғлы бу дуниа йегі» деген теңеуі бар. Оны тәржімашы 
Қ.Каюмов өзбек тіліне «элларни олған бу дүне яхшиси» деп 
аударған. Соңғы сөз өзбек тілінде (орысша: хороший, добрый, 
славный») «жақсы» деген позитив мағына береді. Көне түркі 
тілдеріндегі йег сөзі де (орысша: «хороший») осындай мағынада 
жұмсалады («ДТС, 252 б.). бірақ бұл жерде йег емес, йек (тәуелдік 
тұлғада иегі) (орысша: «демон» – «әзәзіл, пері, сайтан, жын, 
ауыспалы мағынасы – «жауыз, залым») сөзі қолданылып отыр. ( 
ДТС», 253 б.) Қазіргі біздің тіліміздегі «жер астынан жек шықты, 
екі құлағы тік шықты» немесе «жегідей жеді, жек көру» деген сөз 
тіркестерінде осы көне сөз кездеседі. Оны кейбір авторлар «жер 
астынан жік шықты...» деп қате жазып жүр.
4611. 

жүктеу/скачать 1,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: