С. Ж. Бахтиярова

126 
дененің оң қолына ауырлық тҥседі, дене тік ҧсталған, бас тік қарайды, 
ядро оң иық және мойында, сол аяқ оның алдында болады. Бҧл фазада 
қозғалыс екі әрекетке бӛлінеді:
1)
сермеу; 
2)
жинақталу 
Бастапқы қалыптан лақтырушы сәл артқа қарай бос сермеуді сол 
аяқпен жасап, алға қарай иіледі, ал сол аяқпен жоғары қарай азғантай 
сермеу, бҧл кезде белде бҥгіледі және аздап иықты артқа қарай 
апарады. Сермеуді оң аяқтың толық табанында орындап немесе оң 
аяқтың ҧшына кӛтеріліп бір уақытта сермеумен жасауға болады. Ол 
оң аяқтың тізесінен бҥгіледі. Иықтар оң аяқтың тізесіне тӛмен қарай 
тҥсіріледі, сол аяқ тізеді бҥгіледі және оң аяқтың тізесіне келтіріледі, 
сол қол кеуде алдында тӛмен қарай тҥсіріледі, яғни лақтырушы 
барлық серпімділікке ие болып жинақталады (49 сурет).
49 сурет. Секіріс тәріздес екпінмен ядроны итеру 
Секіріс тәріздес екпіні.
Жинақталу қалпынан кейін секіріс 
тәріздес екпін басталады.
Серпімді кҥштер тиімділігінің бастапқы қалыпы. Секіріс артқа 
қарай сол аяқты және тірекке сол аяққа қою орнына аздап тӛмен 
қарай сермеуден басталады. Бір уақытта жалпы орталық масса 
жоғары қарай кӛтерілмей, ал ядроны итермелеу бағыты бойынша алға 
қарай қозғалуы ҥшін тізе буынында оң аяқты тік ҧстау болады. Сол 
аяқтың сермеуінің есебінен оң аяқ тіректің шегінде жалпы орталық 
массаны біржола жою қалыптасады, ал жалпы орталық масса 
қозғалыстарының арқасында итермелеу жҥргізіледі. Итермелеу 
ӛкшеден орындалуы мҥмкін, бҧл кезде табан буынның бҧлшықеттері 
итермелеуге қатысады, бҧл жағдайда табан буынның бҧлшықеттері 

127 
белсенді тҥрде оған қатысады. Оң аяқтың ҧшынан алғаннан кейін 
жіліншек жылдам қозғалысымен оң аяқтың жамбас буынына 
созылады, тізе аздап ішке қарай бҧрылады, табан аяқ ҧшына 
қойылады. Бҧл кезде кеуде бастапқы қалыпты сақтау қажет, яғни 
артқа итермелеу бағыты бойынша бҧрылады, иық оң аяқтың тізесіне 
алға қарай еңкейтілген, сол аяқ сәл кеуде алдында болады. Секіруден 
кейін бірден екі тіректі қалыптан қабылдау қажет немесе оң аяқты 
және сол аяқты қойғаннан кейін уақыттың аралығы ӛте қысқа болады 
(50 сурет).
50 сурет. Секіріспен ядроны итеру (жанынан кӛрінісі) 
Мәрелік кҥшке лақтырушы «жабық» қалыпта болуы қажет, яғни 
итермелеу жағына сол иықтың алдын-ала бҧрылысын жасамау және 
тізе буынында аяқты тік ҧстау қажет. Сол аяқ барлық табанға 
қойылады және сәл тізе буынында тік ҧсталады. Тірекке сол аяқты 
қою сәтімен немесе екі тіректі қалыпты сәтімен мәрелік кҥштің 
фазасы басталады (51 сурет).

128 
51 сурет. Ядроны итеруде мәрелік кҥштің орындалуы (алдынан кӛрінісі
)
Бір уақытта тік сол аяқ арқылы жалпы орталық масса жоғары-
алға қарай апарылып, оң аяқты бҥгу орындалады, бҧрылған иықтар 
жалпы орталық масса сызбасынан аздап артта болады. Лақтырушы 
бҥгілген қалыпты қабылдайды: иық артта, белде иілім, жалпы 
орталық масса сызбасы оң және сол табандарының арасында болады, 
яғни «тартылған садақ» қалпында болады. Осы қалыптан бір уақытта 
иықтың қозғалуымен алға қарай ядроны қажетті бҧрышымен 
бағыттап, шынтақ буынында қол жазыла бастайды. Оң аяқ тізе 
белсенді тҥрде ядроға жылдамдықты бағыттап және хабарлап, 
белсенді тҥрде бой тҥзейді.
Мәрелік кҥштің қорытынды бӛлігінде ядромен оң қолдың 
байланысы кезінде бҧл қолдың бҧлшықеттері жылдамдық ерекше-
ліктеріне байланысты болады: неғҧрлым бҥгу кезінде бҧл қолдың 
қозғалыс жылдамдығы жоғары болса, соғҧрлым байланыс кӛпке 
созылады. Итермелеуіш қолдың білезігі ӛзінің бҥгілуі мен ядроны 
итермелеуге қатыспауына қарамастан, мәрелік кҥштің фазасында 
негізгі, ауырлық кҥші оған тҥседі. Мәрелек кҥштің фазасында 
қҧрылатын және бҧлшықет энергиясын беретін барлық жҥктеме 
білезік арқылы ӛтеді. Сондықтан жарақат алмау ҥшін қатты 
бҧлшықеттермен берік байланысқа ие болуы ӛте маңызды. Мәрелік 
кҥште барлық қозғалыстар бір-біріне жанама тӛменгі буындарынан 
бастайды. Бҧл ҥрдіс лақтырудың барлық тҥрлерінде бір буыннан
басқасына қозғалыс санын берудің негізі болып табылады. Себебі,
секіріс қозғалыстың тік сызықты формасына ие, онда мәрелік кҥшке 
тік бойынша қозғалысты жалғастыру қажет. Ядро оң аяқтың ҥстінде 
болуы қажет және мәрелік кҥш кезінде ол секіріс кезінде берілген 
қозғалыстың траекториясынан аз ауытқуы қажет. Барлық бҧлшықет 

129 
кҥштерінің қосымшасы снарядтың ортасы арқылы ӛтуі және ядро 
қозғалысының бағытымен сәйкес келуі қажет. Басқа жағдайда 
ядроның жылдамдық векторымен сәйкес келмейтін және итерме-
леудің нәтижелілігін тӛмендететін бҧлшықет кҥштерін жіктеуге 
болады (51 сурет). 
Қолдан снарядты алғаннан кейін тірек қалыпта немесе екі аяқта 
немесе тіпті бір (сол аяқта) болуы қажет. Снарядқа қозғалыс 
энергиясын беру тек қана тірек қалыпта жҥзеге асырылады. Ол 
жӛнінде лақтыру техникасының негіздері қолға алынады. Қол 
білезігінен ядроны алғаннан кейін лақтырушыға шеңберге ҧшпай, 
тепе-теңдігін сақтау қажет. Осы сәттен тежеу фазасы немесе тепе-
теңдікті ҧстау басталады.

жүктеу/скачать 4,53 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: