Қоғамдастық – әлеуметтік ұйымның формасы. Алғашқы ұйым
өндірістік құралдарды ұжымдық еңбекпен және қолданыспен
сипатталады. Кейінгі формасы көршілік ұйым жеке және біріккен
иеліктермен сипатталады.
134
Community (“ Obshina”) - a form of social organization. Primitive
(tribal) community is characterized by the common ownership of
means of production, collective work and consumption, the later form
- by neighborhood (territorial, rural). Community combines
individual and collective ownership is typical of pre-capitalist time.
Оссуарий – сосуд из глины, камня и алебастра для хранения
костей умершего в Средней Азии, Иране в V-VIII вв..
Саздан жасалған ыдыс – V-VIII ғ орта Азия мен Иранда қайтыс
болған адамның сүйегін сақтау үшін саздан, тастан, алибастрдан
жасалған ыдыс.
Ossuary - a vessel of clay, stone and alabaster to store the bones of
the deceased in Central Asia and Iran in the V-VIII centuries.
Отжимная ретушь – техника обработки камня; оформление
лезвия путем отделения или отдавливания тонких чешуек камня с
помощью костяных и роговых пластин.
Өңдеу – тасты өңдеу техникасы, тасты сүйек немесе мүйіз
пластина көмегімен ұсату немесе бөліп тастауды қашау.
Pressure retouch – a stone processing technique designing of the
blade by separating or depressing thin flakes of stone with bone and
horn plates.
Отка май кую – «вливание в огонь масла». Когда молодая сноха
перешагивает порог своего нового дома или при рождении
ребенка, или когда поднимается "шанырак" молодой семьи,
обязательно выполняется примета - в огонь вливают масло, что
означает "пусть в очаге не гаснет огонь". Огонь в народном
понимании священен.
Отқа май құю – «жас келін өзінің жаңа үйінің табалдырығын
аттағанда немесе бала туғанда кей жағдайда жас отбасы шаңырақ
көтергенде міндетті түрде орындалатын салт. Мағынасы
шырағың сөнбесін».
Otka may kuyu - "pouring oil into fire”. When the young daughter-
in-law crosses the threshold of her new house or at birth of a child or
135
at the time of raising of a young family "shanyrak" this omen or
pouring oil on the fire is accomplished that means "let the fire is not
die out in the hearth." The fire is sacred in the popular understanding.
Отпен аластау – издревле существует у казахов примета - перед
тем, как укладывать малыша в "бесик" (колыбель), или при
заселении молодоженов в новый дом - старшие очищают его
огнем, изгоняют злых духов. ОА - добрые намерения народа в
хорошем начинании.
Отпен аластау – ерте кезде баланы бесікке жатқызар алдында
немесе жас отауды жаңа қонысқа қондырар кезде үлкен кісілер от
жағып аластайды. Бұл ізігілікті әрекет.
Otpen alastau - since ancient times there is an omen of the Kazakhs -
before you lay your baby in the “Besik“ (cradle) or during the moving
of the newly married couple in a new house - the elders clean it with
fire and exorcize or expel evil spirits. “Otpen alastau” is a good
intention of people in a good beginning.
Отрарская катастрофа – гибель в Отраре летом 1218 года
торгового каравана, посланного Чингизханом. Послужила
поводом для вторжения монголов во владения Хорезм шаха.
Отырардың күйреуі – 1218 жылы Отырарда күйреуі Шыңғыс
хан жіберген Сауда керуеннің құртылуынан басталды.
Otrar catastrophe - the death of the trade caravan sent by Genghis
Khan in Otrar in summer of 1218 who gave rise to the Mongol
invasion into the possessions of Khorezm Shah.
Оралманы – иностранцы или лица без гражданства казахской
национальности,
постоянно
проживавшие
на
момент
приобретения суверенитета Республикой Казахстан за её
пределами и прибывшие в Казахстан с целью постоянного
проживания.
Оралман – шетелдік немесе азаматтығы жоқ қазақ ұлты
Қазақстан Республикасында немесе оның сыртында тұрып жатса
136
да егемендік алғаннан кейін Қазақстан Республикасының тұрақты
мекендеуге келген азаматтар.
Oralmans – foreigners or stateless people of Kazakh nationality who
lived constantly at the time of acquisition sovereignty of the Republic
of Kazakhstan abroad and those who arrived in Kazakhstan for
permanent livig.
П
(древнекаменный век) – первый исторический период
каменного века с начала использования каменных орудий
гоминидами (около 2,6 млн лет назад до 12- 10 тысячелетия до
н. э.). Выделен в 1865 г. Джоном Леббоком. П. – эпоха
существования ископаемого человека, а также ископаемых, ныне
вымерших видов животных. Он занимает большую часть (около
99
%) времени существования человечества.
.
Палеолит (ерте тас ғасыры) – тас ғасырының бірінші тарихи
кезеңі. Гоминидтердің алғаш рет тас құралдарды пайдалануынан
басталды. (Б.д.д. 2,6 млн. жылдан б.д. 10-12 жылдарға дейін ).
Адамзаттың жер өңдеуінің басталуы, шамамен б.д.д. 10 мың жыл.
Оны 1865 ж. Джон Леббок зерттеуінде анықтаған. Палеолит –
ежелгі адамдар мен жануарлардың, тіпті құрып кеткен
жануарлардың сүйектерінің сақталуынан басталады. Ол үлкен
уақыт аралығын алып жатыр (адамзаттың өмір сүру уақытының
99% құрайды).
Pal(a)eolith (Old Stone Age) - the first historical period of the Stone
Age of early use of stone tools hominids (about 2.6 million years ago)
before the onset of human agriculture in approximately 10 millennium
BC. It was singled out in 1865 by John Lebbock. Pal(a)eolith is the
era of living of a fossil man, as well as fossils that became extinct
species now. It takes a big part (about 99%) of the time of the
existence of mankind.
Пассионарность (франц. "passion", "страсть", "passionaire",
"страстный") – термин, введенный Львом Гумилевым и
описывающий психологический и социальный тип активных
137
идеалистов, созидателей, героических личностей, появляющихся
в разной пропорции на разных этапах исторического цикла
этногенеза.
Пассионарлық – әр-түрлі тарихи кезеңдердегі әр-түрлі деңгейде
көрініс табатын этногенез циклы. Бұл терминді Лев Гумилев
ғылымға қосқан. Өз заманына байланысты жеке тұлғалардың
психикалық және әлеуметтік ортада құлқын-қамы үшін өзгеріске
түсуі. Қол жеткізген мансабын місе тұтпау. Ой-өрісі кең, батыр
тұлғалы адамдарға тән қасиет. (Шыңғыс хан Напалеон, Гитлер
және т.б. – дүниежүзін жаулап алу іс-әрекеттері).
Passionateness (French for "passion", "passion", "passionaire",
"passionate") - a term introduced by Lev Gumilev describing the
psychological and social type of active idealists, creators, heroic
figures who appear in different proportions at different stages of the
historical cycle of the ethnogenesis.
Патриархат – преобладающая роль мужчин в хозяйстве,
обществе и семье. Возник на основе подъема хозяйственной
деятельности: развития скотоводства, плужного земледелия,
металлообработки. Эпоха патриархата – время разложения
первобытного общества.
Патриархат – шаруашылықта, қоғамда және жанұяда ер
адамның рөлінің артуы. Ол шаруашылықтың өркендеуі негізінде:
малшылықтың дауында, соқамен жер өңдеуде, металл қорытуда
қылыптасып шықты.
Patriarchy - the dominant role of men in the economy, society and
family. It appeared on the basis of growth of economic activity: cattle
breeding development, plough agriculture, metal working. The era of
patriarchy is the time of the expansion of primitive society.
Пенитенциарная система (лат. "penitentiare", "раскаивание") –
система исправительно-трудовых учреждений.
Пенитенциарлық жүйе (лат. "penitentiare", "өкіну") – еңбекпен –
түзету мекемелерінің жүйесі.
Penal system (Latin "penitentiare", "repentance") - a system of
correctional labor institutions.
138
Перестройка — общее название совокупности политических и
экономических перемен, проводившихся в СССР в 1985-1991 гг.
К началу 1990-х годов перестройка завершилась обострением
кризиса во всех сферах жизни общества, ликвидацией власти
КПСС и распадом СССР.
Қайта құру – 1985-1991 жж. КСРО-да өткізілген саяси және
экономикалық өзгеріс түп негізінде жалпы осылай аталады. 1990
ж. басында қайта құру үрдісі қоғамының дамудың барлық
саласының дағдарысқа әкелді, СОКП өктемдігі жойылды және
КСРО ыдырады.
Perestroika, Restructuring - a common name of political and
economic changes combination, accomplished in the USSR in the
years of 1985-1991. By the beginning of the 1990’s restructuring was
completed by the crisis aggravation in all spheres of society life, the
power liquidation the CPSU and the collapse of the USSR.
Периодизация – деление процессов развития общества или
природы на отличающиеся друг от друга периоды на основе
определенных признаков или принципов.
Кезеңдеу – қоғамды немесе табиғатты болмысына қарай өзіндік
белгілері мен принциптеріне қарай бөлу үрдісі.
Periodization - the division of developmental processes of society or
of nature to different periods on the basis of certain characteristics or
principles.
Пестковский Станислав Станиславович (1882-1943) –
участник революционного движения, член Коммунистической
партии с 1902 г. Председатель Киргизского (Казахского) ревкома
в июле 1919 – июне 1920 гг., в 1920 г.- Председатель
Киргизского (Казахского) бюро РКП(б).
Пестовский Станислав Станиславович (1882-1943) –
революциялық қозғалыстарға қатысушы, 1902 ж. Компартия
мүшесі. 1919-1920 жж Қырғыз (қазақ) ревкомының, 1920ж
Қырғыз (қазақ) РКП(б) бюросының төрағасы.
139
Pestkovsky Stanislav (1882-1943) – a participant of the revolutionary
movement, a member of the Communist Party from 1902, the
chairman of the Kyrgyz (Kazakh) Revolutionary Committee from July
1919 to June 1920. In 1920 – the chairman of the Kyrgyz (Kazakh)
Bureau of the RCP (b).
Петроглифы – выбитые, высеченные или процарапанные
изображения на камне с периода неолита до ХIХ в. Рисунки
Тамгалы (район Семиречья), Каратау, Тарбагатая стали
достоянием мировой культуры
Петроглифы – неолит заманынан ХІХғ. дейінгі тасқа қашалып
не болмаса сызып салынған бейнелер. Тамғалы (Жетісу ауданы),
Қаратау, Тарбағатай суреттері дүниежүзілік мәдениеттің қол
жеткізген айғағы.
Petroglyphs – an embossed, engraved or scratched images on a stone
since the Neolith period to
ХIХ century. The pictures Tamgaly
(District of Semirechie), Karatau, Tarbagatai became the property of
the world culture.
–
«яванский человек». Первая находка – на
острове Ява в 1890-1891 гг. Ископаемый подвид людей,
обитавших около 700
лет назад. В эволюционном развитии
соответствует фазе Homo habilis.
-
«явалық адам» ежелгі қазып алған адам. 1890-91
жж. алғаш рет Ява аралында табылған. Қазып алған адам түрі
700 жүз жыл бұрын өмір сүрген. Эволюциялық даму фазасында
Homo habilisке сәйкес келеді.
Pithecanthropus - "Java man". The first finding on the island of Java
in the years of 1890-1891. The fossil subspecies of people who lived
about 700 years ago. In evolution phase these subspecies correspond
to the phase of Homo habilis.
Полихромный стиль – искусство у степных племен III-V вв. н.э.
с разнообразными техническими приемами украшения
предметов: инкрустация (вставки из цветных камней), зернь
140
(напаивание золотых шариков на основе), скань (напаивание
литой проволоки) и др.
Полихромдық стиль – Б.д. ІІІ-V ғғ дала тайпаларының қол
өнері. Заттарға әдемілік беруде әртүрлі техникалық әдістерді
қолдану: Жаққұт тастармен безендіру, алтын және күміс
түймелермен жарқырату, құйма сымдармен дәнекерлеу және т.б.
Polychromatic style - the art of the steppe tribes in III-V senturies.
AD with various techniques of decoration of items: incrustation or
inlaid work (inserts of colored stones), grain (soldering of gold balls
on the basis of items), filigree (soldering the cast wire), etc.
Половцы – русское название тюркоязычных (в основном
кыпчакских племён), населявших с ХI в. территории от Поволжья
до побережья Чёрного моря.
Далалықтар (қыпшақтар) – түркі тілді халықтардың орысша
аталуы (негізінен қыпшақ тайпалары), ХІ ғасырда Еділден Қара
теңіз жағалауына дейінгі аймақты мекендеген.
Polovtsians – the Russian name of Turkic (mostly Qypchaq tribes)
inhabited the territory from the Volga to the Black Sea coast in since
XI century.
Продналог – продовольственный натуральный налог, взимаемый
с крестьянских хозяйств, введённый декретом ВЦИК от 21 марта
1921 года взамен продразвёрстки в период НЭП. Продналог
взимался «в виде процентного или долевого отчисления от
произведенных в хозяйстве продуктов, исходя из учета урожая,
числа едоков в хозяйстве и наличия скота в нем». Продналог
устанавливался как прогрессивный налог, с усилением тяжести
обложения для кулацкой части деревни. Хозяйства беднейших
крестьян освобождались от продналога. Продналог был отменён
в связи с укреплением денежной системы и введением единого
сельскохозяйственного налога 10 мая 1923 года согласно
решению XII Съезда РКП(б) о налоговой политике в деревне.
Азық-түлік салығы – 1921 ж. 21 наурызда БОАК-нің декреті
бойынша, шаруа шаруашылығынан алынатын салық. ЖЭС
кезеңінде ол азық-түлік салғырттығының орнына келді. Онда
141
егінжайдың көлемі, мал басының өсімі, жанұяның адам саны
есептеліп өндірілген өнімнің белгілі бір пайызы салық ретінде
алынатын болды. Ауқатты құлақтардан алынатын салық
прогрессивтік жағынан өте ауыр болды, ал кедей шаруалар
салықтан босатылды. 1923 ж. 10 мамырдағы РКП(б) ХІІ съезінің
шешімімен ақша жүйесінің тұрақтануына байланысты және
бірыңғай ауыл шаруашылық салығының енгізілуімен азық-түлік
салығы жойылды.
The tax in kind (Prodnalog) – a natural food tax in kind collected
from farms, put in force by the decree of RCEC
from March 21,
1921, instead of surplus appropriation in the period of the NEP. The
tax in kind was levied "in the form of interest or share contributions
from the farm produced products based on the calculation of the
harvest, the number of consumers in the economy and the availability
of livestock or cattle in it." The tax in kind (Prodnalog) set up as a
progressive tax, with increased heaviness of taxation for the kulak part
of the village. Economy of the poorest peasants was exempted from
tax in kind. The tax in kind was canceled due to the strengthening of
the monetary system and the introduction of a single agricultural tax in
May 10, 1923 in accordance with decision of the XII Congress of the
RCP (b.) on tax policy in the countryside.
Продразвёрстка – система заготовок сельскохозяйственных
продуктов в Советской России в 1919-1921 гг., элемент политики
"военного коммунизма". Обязательная сдача крестьянами
государству по твёрдым ценам всех т. н. излишков (сверх
установленных норм на личные и хозяйственные нужды) хлеба и
других продуктов. Проводилась органами Наркомпрода,
продотрядами совместно с комбедами, местными Советами в
принудительном порядке. Вызывала недовольство крестьянства,
с введением новой экономической политики заменена
продналогом.
Азық-түлік салғырттығы – 1919-1921жж. Ресейдегі
ауылшаруашылық өнімдерін дайындау жүйесі – «әскери
коммунизм»
саясатының
көрінісі.
Бұнда
шаруалар
шаруашылықтан алған артық өнімдерін мемлекетке қатаң
бағамен тапсырды (астық, мал және т.б. өнімдер). Ол азық-түлік
142
Халкомы, азық-түлік отрядтары басшылығымен, кедейлер
комитетімен, жергілікті Кеңестермен күштеу арқылы жүргізілді.
Шаруалардың қарсылық қозғалыстары өршіді. Салғырттың ЖЭС
енгізумен азық-түлік салығына ауысты.
Surplus-appropriation system (Prodrazvyorstka) - the system of
stocking of agricultural products in Russia in 1919-1921, the element
of the policy of "war communism". The obligatory giving all so-called
surpluses (in excess of established standards for personal and
household needs), bread and other products to the state at fixed prices
by peasants. This system was carried out by the People's
Commissariat, food detachment with Kombed, local Councils in
forced compulsory way. It caused discontent of the peasantry and
with the introduction of a new economic policy it was replaced by a
tax in kind.
(1742-1775) –
донской казак,
предводитель Крестьянской войны 1773-1775 годов в России.
Пугачев Емельян Иванович (1742-1775) – Дөң казагі, 1773-
1775 жылдары Ресейде өткен Шаруалар соғысының жетекшісі.
Pugachev Yemelyan Ivanovich (1742 -1775) - Don Cossack, leader
of the Peasants' War (Peasant revolt) of 1773-1775 in Russia.
Р
Рабад – пригород, ремесленные слободы, расположенные за
пределами шахристана (резиденции правителя и знати), в городах
Казахстана, Ср. Азии, Ирана, Афганистана.
Рабад – қала маңы, Қазақстан, Орта Азия, Ауғанстан
қалаларындағы шахристанның (билеушілердің резиденциясы)
шетінде орналасқан қолөнер слободасы.
Rabad – a suburb, trade suburb outside shakhristan (residence of the
ruler and the nobility), in the cities of Kazakhstan, Central Asia, Iran,
Afghanistan.
Разночинцы – общественная прослойка, сложившаяся в конце
ХVIII - нач. XIX вв. К ней принадлежали выходцы из разных
143
сословий («чинов») купечества, мещанства, духовенства,
крестьянства, мелкого чиновничества, люди свободных
профессий (писатели, художники и др.).
Түрлі шенділер – XVIII ғасырдың аяғы XIX ғасырдың басында
қалыптасқан қоғамдық топ. Бұл топқа көпестік, мещандық,
дінбасылық, шаруашылық, ұсақ шенеунік, еркін мамандық
иелері. (жазушылар, суретшілер т.б.) әр түрлі қауымнан (шеннен)
шыққандар жатады.
Raznochintsy - a social stratum that has arisen in the late XVIII
beginning of the XIX centuries. People from different classes
("ranks"), such as the merchants, petty bourgeoisie, clergy, peasants,
petty bureaucrats, the people of free professions (writers, artists, etc.)
belonged to this stratum.
Раскулачивание – политическая репрессия, применявшаяся в
административном порядке местными органами исполнительной
власти по политическим и социальным признакам на основании
постановления ЦК ВКП(б) от 30 января 1930 г. «О мерах по
ликвидации кулачества как класса».
Кулактарды тәркілеу – ОҚ ВКП 30 қаңтар 1930 жылғы қаулысы
негізінде саяси және әлеуметтік сипаттары бойынша жергілікті
атқарушы органның әкімшілік тәртіпті қолдануы, саяси қуғын-
сүргін.
Dispossession of the kulaks – the political repression applied in local
governments of executive power on political and social factors in
administrative order on the basis of the Central Committee of the
CPSU (b) decision from January 30, 1930 "Measures of elimination of
the kulaks as a class."
Реабилитация – восста овление в гражданских и политических
правах; снятие необоснованного обвинения.
Реабилитация – азаматтық және саяси құқықтарды қалпына
келтіру, негізсіз тағылған кінәні алып тастау.
Rehabilitation – the restoration of civil and political rights, the
removal of unjustified charges.
144
Регион – обширный район, охватывающий несколько стран (или
территорий), объединённых экономико-географическими и
другими особенностями.
Регион – экономикалық – географиялық және басқа да
ерекшеліктерімен біріктірілген бірнеше елді қамтыған кең
көлемді аудан.
Region - a vast region including several countries (or territories)
combined by the economic-geographic and other features.
Репрессивная система (латинское "repressare" - "подавлять") -
система подавления со стороны власти или государства
нежелательных внутренних элементов в политике, экономике,
социальной сфере.
Репрессивті жүйе ( латынша «repressare» - «үстем» ) –
саясаттағы, экономикадағы, әлеуметтік сферадағы ішкі жағымсыз
элементтерге мемлекет немесе билік жағынан үстемдік ету
жүйесі.
Repressive System (Latin "repressare", "suppress") - a system of
suppression by the government or the state of undesirable elements in
the internal politics, economics and social sphere.
Достарыңызбен бөлісу: |