Collectivization — the process of individual farms unification into
collective farms (collective farms in the USSR). It was carried out in
the USSR in the late 1920’s — early 1930’s (decision on
collectivization was accepted at the XV congress of the CPSU (b) in
1927). The aim of collectivization – the formation of the socialist and
productive relations in a country, the elimination of of small-scale
production for grain difficulties solution and providing a country with
the nessecary number of marketable grain. Collectivization in
Kazakhstan began in 1928. Violent settling of nomads led to tradegy -
1930-1933 famine years, the loss of it amounted to about 2,1 mil.
102
inhabitants of the Republic. Escaping from hunger and repressions
over 1 mil. people migrated from Kazakhstan, 616 thousand of them
forever. During the collectivization 372 mass protests and uprosongs
occurred in the Republic.
Колчак Александр Васильевич (1873-1920) – один из главных
руководителей российской контрреволюции, адмирал (1916). Из
семьи морского офицера. Окончил морской кадетский корпус.
Участник полярных экспедиций, русско-японской и первой
мировой войн. В 1916-1917 гг. – командующий Черноморским
флотом. 18 ноября 1918 г. произвел переворот и установил в
Сибири, на Урале и Дальнем Востоке военную диктатуру; принял
титул «верховного правителя российского государства» и звание
главковерха. 7 февраля 1920 г. расстрелян по постановлению
Иркутского ВРК .
Колчак Александр Васильевич (1873-1920) – Ресей
контрреволюциясының басшыларының бірі, адмирал (1916).
Теңіз офицері отбасынан. Теңіз кадет корпусын бітірген. Поляр
экспедициясына, орыс-жапон және бірінші дүниежүзілік соғысқа
қатысқан. 1916-1917 жж. – Қаратеңіз флотының бас қолбасшысы.
1918 ж. 18 қарашада Сібірде, Оралда және Қиыр Шыңыста
төңкеріс жасап, әскери диктатура орнатты; «ресей мемлекетінің
жоғарғы басшысы» титулын және «главковерх» атағын
қабылдады. 1920 ж. 7 ақпанда Иркутск УРК қаулысымен атылды.
Kolchak Alexander Vasilievich (1873-1920) – one of the main
leaders of the Russian counter-revolution, admiral (1916). He is from
the family of a naval officer. He graduated from the Marine Cadet
Corps. He is a participant of polar expeditions, the Russian-Japanese
and First World War. In the years 1916-1917 – the commander of the
Black Sea Front. In november 18, 1918 made a coup and installed the
military dictatorship in Siberia, the Ural and the Far East; he took the
title of “supreme governor of te Russian State” and the title of
supreme commander. February 7, 1920 he was executed by order of
Irkutsk RMC.
103
Коммендация – форма феодального гнета, выражавшаяся в
личной зависимости крестьянина от феодала-землевладельца
(выполнение
земледельческих,
скотоводческих,
других
повинностей, несение воинской службы и т.д.).
Коммендация – шаруаның феодал-жер иеленушіге толық
бағынышты болатын (жер, мал шаруашылығы, әскери міндетін
өтеу т.б.) феодалдық қанаудың формасы.
Commendation – a form of feudal oppression manifested in the
personal dependence of peasant fro mfeudal-landowner
(implementation of agricultural, pastoral and other duties, military
service, etc.)
Коммунизм – политическое учение, разработанное Карлом
Марксом и Фридрихом Энгельсом. Легло в основу политической
теории и практики большевиков (В.Ленин). С 1917 по 1991 был
господствующей идеологией СССР. Настаивает на радикальном
свержении буржуазного строя, создании на его месте
социалистического
общества
(с
полным
контролем
социалистического
государства
над
хозяйственной
деятельностью, политикой, культурой и т.д.) с последующим
построением общества коммунистического. Предполагает
постепенное отмирание государства, искоренение всех видов
неравенства, создание на земле идеальных условий
существования.
Коммунизм – Карл Маркс пен Фридрих Энгельс құрастырған
саяси оқу. Большевиктердің саяси теориясы мен тәжірибесінде
басшылыққа алынған (В.Ленин). 1917 ж. 1991 ж. дейін КСРО-
ның басты идеологиясы болды. Буржуазиялық құрылысты
жойып, оның орнына социалистік қоғам (шаруашылық, саясат,
мәдениет т.б. салаларда) құрып, кейін К. қоғамға айналдыруды
көздеген. Теңсіздік атаулыны жойып, өмір сүрудің ғажайып
жағдайын жасауды мақсат еткен.
Communism – a political doctrine developed by Karl Marx and
Friedrich Engels. It formed the basis of political theory and practice of
the Bolsheviks (V.Lenin). From 1917 t
о 1991 it was the dominant
ideology of the USSR. It insists on the radical overthrow of bourgeois
society, creation a socialist society (with full control of the socialist
104
state of economic activity, politics, culture, etc.) followed by the
construction of communist society. It assumes a gradual extinction of
the State, the elimination of all forms of inequality, the creation of
ideal conditions for the existence.
Конакасы – обычай гостеприимства, по которому хозяин юрты
обязан был со всеми почестями и уважением встречать любого
путника, независимо от количества людей его сопровождающих,
и по мере возможности обеспечить им отдых и бесплатно
накормить.
Қонақасы – үй иесінің кез-келген қонақты (адам санына
қарамай-ақ) қарсы алып, жақсы демалыс және бай дастархан
мәзірімен тегін сыйлап, күтетін қонақжайлық дәстүр.
Konakasy – the custom of hospitality where the yurt’s owner was
obliged to meet any traveler with honor and respect regardless of the
number of people accompanying him and wherever possible provide
them with rest and free feeding.
Коран – главная священная книга мусульман, сборник
религиозных положений и правовых текстов.
Құран – Ислам дінінің негізгі ереже, уағыздары жазылған діни
кітап.
Koran – the main holy book of Muslims, a collection of religious
regulations and legal tests.
Коримдик – подарок, который полагается давать за увиденных
впервые молодую невестку, новорожденного, верблюжонка. К.
служит для выражения добрых намерений родственников,
близких.
Көрімдік – жас келінді, баланы т.б. бірінші рет көргенде
берілетін сый. К. жақын, туыс адамдардың арасында мейірбандық
қасиет, туыстық орнатады.
Korimdik – a gift that is supposed to give for the first time seen a
young bride, newborn camel. Korimdik is used to express good
intentions of relatives and friends.
105
Коркут (Хорхут) – в мифологии казахов первый шаман,
покровитель шаманов и певцов, изобретатель струнного
инструмента кобыз.
Қорқыт – қобыз аспабын алғаш ойлап тапқан, қазақ
мифологиясында бірінші шаман, шамандар мен әншілердің
қорғаушысы.
Korkut (Horhut) – the first shaman in the mythology of the Kazakhs,
the patron of shamans and singers, the inventor of stringed instrument
kobyz.
Кояндинская ярмарка – центр торговли степного края;
возникла в 1848 году в Каркаралинском уезде, когда купец
Варнава Ботов первым стал скупать скот на берегах реки Талды.
На К.Я. стекались товары из Казахстана, Сибири, Урала, Средней
Азии и Западного Китая. Объем торговых сделок в конце ХIХ в.
составлял до 3-х млн. рублей. В 1930 году К.Я. была закрыта.
Қоянды жәрмеңкесі – 1848 жылы Қарқаралы уезінде ашылған
алғашқы далалық сауда орталығы. Купец Варнава Ботовтың
Талды өзенінің бойында мал сатып алуынан басталған. Қ.Ж.-не
тауарлар Қазақстаннан, Сібірден, Оралдан, Орта Азия мен Батыс
Қытайдан келіп отырған. ХІХ ғ. соңында сауда көлемі 3 млн.
рубльге жеткен. 1930 ж. Қ.Ж. жабылған.
Koyandinskaya Fair – the trade center of the steppe region
originated in 1848 in Karakaralinsk uyezd when the merchant
Barnabas Botov began buying cattle first on the banks of the River
Taldy. This fair had goods from Kazakhstan, Siberia, the Urals,
Central Asia and western China. The volume of trade transactions
amounted to 3 million rubbles at the end of
Х1Х century. In 1930 K.F.
was closed.
Кудайбердиев Шакарим (1858-1931) – казахский поэт, писатель,
переводчик, композитор, историк и философ. Самостоятельно
овладел арабским, персидским, турецким, русским языками. В
1903 г. Ш. принят членом Западно-Сибирского отделения
106
Императорского русского географического общества. При жизни
Ш. были напечатаны такие его книги как «Зеркало казахов»,
поэмы «Калкаман-Мамыр» и «Енлик-Кебек». Отдельные стихи,
статьи, эссе были опубликованы в 1913—1924 годах в журналах
«Абай», «Айкап», «Шолпан». Ему принадлежат блестящие
переводы на казахский язык поэм А.С.Пушкина «Дубровский» и
«Метель», поэмы Физули «Лейли и Меджнун», переводы из
Хафиза и др. Благодаря стараниям известного казахского
писателя и литературоведа Мухтара Магауина, который собрал
из разрозненных источников и опубликовал в 1973 и 1988 годах
наследие Шакарима, творчество поэта и философа вернулось
казахскому народу.
Құдайбердиев Шәкәрім (1858-1931) – көрнекті қазақ ақыны,
жазушы, аудармашы, сазгер, тарихшы және философ. Өз бетімен
араб, парсы, түрік, орыс тілдерін меңгерген. 1903 ж. Ш.
Императорлық орыс география қоғамының Батыс Сібір бөліміне
мүшелікке қабылданған. Ш. көзі тірісінде «Қазақ айнасы» кітабы,
«Қалқаман-Мамыр», «Еңлік-Кебек» поэмалары жарық көрген.
Жекелеген өлеңдері, мақалалары, эсселері 1913-1924 жж. «Абай»,
«Айқап», «Шолпан» журналдарында жарияланып отырған.
А.С.Пушкиннің «Дубровский», және «Боран», Физулидің «Ләйла
мен Мәжнүн» поэмалары, Хафиздің және т.б. шығармаларын
қазақ тіліне тамаша аударған. Белгілі қазақ жазушысы және
әдебиеттанушы Мұхтар Мағауиннің ерен еңбегінің арқасында
1973 және 1988 жж. Шәкәрімнің мұралары жарық көріп, халқына
оралды.
Kudaiberdiev Shakarim (1858-1931) — Kazakh poet, writer,
translator, composer, historian and philosopher. He learned Arabic,
Persian, Turkish and Russian languages himself. In 1903 Shakarim
was accepted as a member of the West-Siberian department of the
Inperial Russian Geographical society. During his lifetime the
following books were published “Mirror of the Kazakhs”, poems
“Kalkaman-Mamyr” and “Enlik-Kebek”. Selected poems, articles,
essays were published in the years 1913–1924 in the magazines
“Abai”, “Aikap”, “Sholpan”. He translated the brilliant Pushkin’s
poems into Kazakh language “Dubrovsky” and “Snowstorm”, poems
of Fizulya “Leyli and Medjnun”, translations from Hafiz and others.
Thanks to well-known Kazakh writer’s effort and literary critic
107
Mukhtar Magauin who gathered works from different sources and
published in 1973, in 1988 Shakarim’s legacy, poet and philosopher’s
creative work returned to the Kazakh people.
Кузембаев Тусуп (1890-1958) – шахтёр-стахановец. Герой
Социалистического Труда. В 1935 г. его бригада установила
респ–убликанский рекорд, в 20 раз перевыполнив норму
выработки на каждого работающего.
Күзембаев Түсіп (1890-1958) – стахановшы-кенші. Социалистік
Еңбек Ері. 1935 ж. оның бригадасы әр жұмысшыға шаққанда
норманы 20 есе артық орындап, республикалық рекорд жасаған.
Kuzembayev Tusup (1890-1958) – a miner. The hero of Socialist
Labor. In 1935 his team set a Republican record 20 times exceeding
original rate of output per worker.
Кул – раб, как правило, из числа взятых в плен представителей
других народностей или купленных на военных базарах. По
обычному праву казахов за убийство раба господин не нёс
никакой ответственности.
Құл – тұтқынға алынған не әскери базарда сатып алынған басқа
халықтың өкілі. Қазақтарда қалыптасқан тәртіп бойынша құлдың
өлімі үшін қожайыны жауапқа тартылмаған.
Kul – a slave, as a rule, the number of captured members of other
nationalities or purchased at military markets. According to the
Kazakh’s customary law for the murder of a slave lord bore no
responsility.
–
в России до Октябрьской революции 1917 года –
зажиточные крестьяне, пользующиеся наёмным трудом
(крестьяне-работодатели), а также занятые в сфере перепродажи
готового сельхозтовара, ростовщичества, посредничества.
Кулактар – 1917 жылдары Қазан төңкерісіне дейін жалдамалы
жұмысшы ұстаған ауқатты шаруалар, сол сияқты дайын
ауылшаруашылық өнімдерін сатушылар, делдалдар.
108
Kulaks — in Russia before the October Revolution — the rich
peasants who used hired labor (peasants, employers) and also engaged
in the resale of agricultural products, usury, mediation.
Кун – в обычном праве казахов плата за убийство или увечье,
уплачиваемая убийцей или его родичами роду убитого или
потерпевшего. Уплата К. освобождала от кровной мести. За
убийство мужчины по обычному праву полагалось 1000, за
женщину 500 баранов.
Құн – ерте кезде кісі өлтірген не жаралаған адам тарапынан
төленетін айып мал. Қ. төлеу қанды кек алудан сақтаған. Ер
адамның өлімі үшін 1000, әйел үшін 500 қой төленген.
Kun – in the customary law of Kazakhs it’s fee for murder or injury
paid by killer or his family to killed man’s relatives or injured.
Payment “Kun” liberated from a blood revenge. According to law for
killing a man they were given 1000, for a woman - 500 sheeps.
Кунаев Динмухамед Ахмедович (1912-1993) – советский
государственный и общественный деятель, Первый секретарь ЦК
Компартии Казахской ССР с 1960 по 1962 и с 1964 по 1986 гг.,
член Политбюро ЦК КПСС (1971 -1987), Трижды Герой
Социалистического Труда.
Қонаев Дінмұхамед Ахметұлы (1912-1993) – кеңестік мемлекет
және қоғам қайраткері, 1960-1962 және 1964-1986 жж.
аралығында Қазақ КСР Компартиясы ОК Бірінші хатшысы,
КОКП ОК Саяси бюро мүшесі (1971-1987), үш мәрте
Социалистік Еңбек Ері.
Konayev Dinmukhamed Akhmetuly (1912-1993) – Soviet political
and social figure, the first secretary of the Communist Party of Kazakh
SSR from 1960 to 1962 and from 1964 to 1986, the Politbureau
member of the Communist Party (1971 -1987), three times he was
hero of Socialist Labor.
109
Купчур – налог с кочевых скотоводов в размере одного процента
от поголовья скота, взимавшийся в Золотой Орде и Чагатайском
улусе.
Купчур – Алтын Орда және Шағатай ұлысында мал басының бір
пайызы көлемінде көшпенді малшыларға салынатын салықтың
түрі.
Kupchur – a tax from nomads in the amount of one per cent of
livestock charged in the Golden Horde and Chagatai Khanate.
Курбан айт – религиозный праздник мусульман.
Құрбан айт – мұсылманның діни мейрамы.
Kurban Ait – the religious festival of Muslims.
Курмангазы Сагырбаев (1818-1889) – кюйши, композитор,
домбрист, классик казахской инструментальной музыки в жанре
кюй. Одним из актуальных направлений творчества К. являются
темы свободы народа и свободы личности. Особое внимание в
его
произведениях
уделено
народно-освободительному
восстанию 30-х гг. XIX в. под руководством Исатая Тайманова.
К. посвятил этому восстанию одно из первых своих произведений
-
кюй "Кішкентай". В кюях "Ақбай", "Ақсақ киік", "Түрмеден
қашқан", "Адай" и др. К. воспевает заветную мечту народа о
свободе, выражает гневный протест к несправедливости,
показывает столкновение
общественных интересов.
В
произведениях К. ярко выражены особые социально-
психологические моменты взаимоотношений человека и
общества (кюи "Аман бол шешем, аман бол", "Қайран шешем",
"Ертең кетем", "Бұқтым-бұқтым" и др.) Всего сохранилось более
60 кюев.
Құрманғазы Сағырбаев (1818-1889) – күйші, сазгер,
домбырашы, күй жанрындағы қазақ аспапты музыкасының
классигі. Қ. шығармашылығындағы өзекті бағыттың бірі – халық
бостандығы мен жеке бас бостандығы. ХІХ ғ. 30-жылдарында
Исатай Тайманов бастаған ұлт-азаттық көтерілісі оның
шығармаларының негізгі тақырыбының бірі. Қ. осы көтеріліске
өзінің ең алғашқы күйінің бірі «Кішкентайды» арнаған. «Ақбай»,
110
«Ақсақ киік», «Түрмеден қашқан», «Адай» т.б. күйлерінде
халықтың бостандықты аңсаған арманын, әділетсіздікке деген
кегін, қоғамдағы қақтығыстарды көрсетеді. Қ. шығармаларында
адам мен қоғам арасындағы әлеуметтік-психологиялық сәттер
шынайы көрсетіледі («Аман бол, шешем, аман бол», «Қайран
шешем», «Ертең кетем», «Бұқтым-бұқтым»). 60-тан астам
күйлері сақталған.
Kurmangazy Sagyrbaev (1818-1889) – the kuishi, composer,
dombra player, a classic of Kazakh instrumental music in the genre of
kuy. One of the important areas of his creativity are themes on people
and individual freedoms. Particular attention in his works is devoted
to people’s liberation uprising in 30’ies of XIX century under Isatai
Taimanov’s leadership.
К. devoted to this uprising one of his works -
kuy "Kishkentai" (“The little”), "Akbai", "Aksak kiik", "Turmeden
kashkan" (“Escaped from prison”), "Adai", etc.
К. celebrates
cherished people’s dream of freedom, expresses the protest to
injustice, shows the collision of public interests. In his works special
socio-psychological aspects of human relationship and society are
expressed (kuy “Aman bol sheshem, aman bol” (“Be healthy,
mother”), "Kairan sheshem" (“Dearest mother”), "Erten ketem"
(“Tomorrow I’m leaving”), "Byktim-byktim", etc. About 60 kuy were
kept.
Курултай – высший орган управления у степных народов,
учредительное собрание из представителей правящей знати, биев
и батыров, на котором решались важнейшие вопросы жизни
государства.
Құрылтай – басқарушы билік басындағы көсемдерден, би,
батырлардан тұратын мемлекеттің ең маңызды мәселелерін
шешетін дала халықтарын басқарудың жоғарғы ұйымы.
Kurultai – the supreme governing body of the steppe people, the
constituent assembly of representatives of the ruling elite, biys and
warriors where the most important issues of public life are discussed.
111
Кутты болсын айту – поздравлять. Широкоупотребляемое
традиционное пожелание достатка и благополучия, пожелание
гостей, знак доброго расположения, умение вместе радоваться.
Құтты болсын айту – бақ-береке, амандық игі тілек тілеу
мақсатында туған кең тараған дәстүрлі құттықтау.
Kutty bolsyn aitu – means to congratulate. It is tradtitional wish of
prosperity and well-being, a sign of good will, the ability of rejoicing
together.
Кучум хан – шейбанид, последний хан сибирских татар, вел
борьбу с русским царским правительством, стремившимся
сделать из Сибири Российскую колонию. В 1581 г. выдержал
натиск Ермака, в 1598 г. – войска К. разбиты русской армией.
(Кучум) Күшік хан – шайбанид, сібір татарларының соңғы ханы,
Сібірді Ресей колониясын мақсатын көздеген орыс патша
өкіметіне қарсы күрес жүргізген. 1581 жылы Ермактың қанауына
шыдаған. 1598 жылы К .орыс әскері талқандаған.
Kuchum Khan – the last khan of the Siberian Tatars, fought with the
Russian government who wanted to make from Siberia the Russian
colony. In 1581 hold Yermak’s pressure, in 1598 – his troops were
broken by the Russian Army.
Кыз кашар – первая встреча невесты с женихом.
Қызқашар – қалыңдықтың күйеу жігітпен алғашқы кездесуі.
Kyz kashar (“Girls’s escape”)
– first meeting of the bride with the
groom.
Кыз танысу – прощальный визит девушки перед замужеством к
родственникам и близким. Родственники и близкие оказывают ей
почести, одаривают дорогими подарками, напутствуют, желая
при этом всего наилучшего, счастья, радости.
Қыз танысу – қыз баланың тұрмысқа шығар алдындағы туыс-
туғандары мен жақындарымен қоштасу үшін қонаққа баруы.
Туыс-туған, жақындары оған құрмет көрсетіп, қымбаст
сыйлықтар беріп, бақыт, қуаныш тілейді.
112
Kyz Tanysu
– a farewell visit of the girl before marriage to relatives
and friends. Relatives and friends give her honors, expensive gifts,
wish the only best, happiness and joy.
Кынаменде, урын келу – первый официальный визит жениха в
аул к засватанной невесте.
Қынаменде, ұрын келу – күйеу жігіттің айттырылған
қалыңдығының ауылына алғаш келуі.
Достарыңызбен бөлісу: |