?аза?стан экономикасында?ы ?згерiстер

312

негiзгi ?орды? 80%-ы мемлекеттiк меншiк ?лесiне тиiстi болды. 

Жекешелен дi ру экономикалы? да?дарысты? тере?деуiмен ?а 

тар 

келдi. Республи 

ка да iрi к?сiпорындарды? ?лестiк салма?ы жо-

?ары болатын. Шикiзат шы?аратын ж?не ??деушi ?нерк?сiп сала-

сы басым едi. Сонды?тан жеке 

ше лендiруге ?туде республиканы? 

экономикалы? даму ерекшелiгiн еске 

ру ?ажет болды. Е? бiрiншi 

кезекте ?зiн-?зi а?тама?ан мемлекеттiк секторлар ды  жекешелендiру 

мiндетi ?ойылды.

«Мемлекет иелiгiнен алу ж?не жекешелендiру туралы» За? 

мемлекеттiк меншiк т?рлерiн т?мендегiдей ?згертудi ?арастырды. 

Олар: м?лiктi жал?а беру; жал?а берiлген м?лiктi сатып алу; м?лiктi 

е? бек ?жымдары м?шелерiнi? сатып алуы; м?лiктi конкурс немесе 

аукцион ар?ылы сатып алу; мемлекеттiк к?сiпорындарды ак 

цио-

нерлiк ?о?ам?а айналдырып ?айта ??ру едi.

Меншiк ??рылымдары т?рлерiнi? арты?шылы?ымен ?атар кем-

шiлiктерi де бол?анын айтып ?ту керек. Орта ж?не iрi мем лекеттiк 

к?сiпорындарды жекешелендiруде акционерлiк ?о?ам ??ру (А?) ба-

сым болды. ?са? ж?не орта к?сiпорындарды жекеше лен дi ру де сауда, 

?о?амды?  тама?тану мен т?рмысты? ?ызмет к?рсету мекемелерi 

тiкелей сату?а шы?арылды.

?аза?станда?ы жекешелендiру т?рт кезе?де ?ттi.

Бiрiншi кезе?де

 (1991–1992 жылдар) жекешелендiру белсен-

дiлiк бай?ату сипатында ж?зеге асырылды. Мемлекеттiк органдар  

белгiлi бiр к?сiпорынды жекешелендiру м?селесiн к?сiпорын ?жы-

мынан ?тiнiш т?с 

кеннен кейiн ?ана шештi. Онан со? аукцион, 

кон курс ?ткiзу ар?ылы са тылды немесе ?ндiрiстiк ж?не ?леуметтiк 

инфра??рылым е?бек ?жымына а?ысыз берiлдi. Осы т?ртiппен 4,5 

мы?нан астам мекеме же ке шелендiрiлдi, оны? iшiнде 0,5 мы? сов-

хоз ?жымды? меншiкке берiлдi.

Жекешелендiрудi? екiншi кезе?i (1993–1995 жылдар) «?аза?-

стан Республикасында 1993–1995 жылдары мемлекет иелiгiнен 

алу мен жекешелендiрудi? ?лтты? ба?дарламасын» бекiтуден бас-

тау алады. Б?л ба?дарлама – б?секеге ?абiлеттi т?тынушы нары-

?ын  ??ру, к? 

сiп керлiктi дамыту, ?ндiрiс тиiмдiлiгiн арттыруды 

ма? сат етiп ?ойды. ?аза?стан экономикасыны?  базалы? саласын  

?амтитын: ?нерк? сiп тi, ауыл шаруашылы?ын, ??рылыс мекемелерiн, 

бан к i 

 сiн, сондай-а? халы? т?тынатын тауарлар шы?арушы сала-

лар ды,  iрi ж?не орта мем 

лекеттiк к?сiпорындарды ке? к?лемдi 

жекеше лен дiру ?арастырылды. Екiншi кезе?нi?  ?зiндiк ерекшелiгi 

мемлекет иелiгiнен алу, монополия?а ?арсы шаралар ?олдану прин-

ци пiнде едi.

К?сiпорындарды акционерлiк ?о?амдар?а  айналдыру ж?мысы  

?атар ж?ргiзiлдi. Ал?аш рет жеке жоба бойынша Алматы темекi 

ком бинаты мен Шымкент кондитер фабрикасы сатылды. Осы кезе?-

де айтарлы?тай ?иын жа?дайда т?р?ан «?арметкомбинатты» тек 

iрi к?лемдi инвестиция ??т?ара алатын едi. Комбинат сатылып, 

313

оны? жа?а меншiк иелерi е?бека?ы бойынша  

?арыздарды бiрден 

жапты. Домна пештерiне ж?ндеу ж?мыстарын ж?ргiздi, ма ?ызды 

технологиялы? жобаларды ?айта жа??ыртып, цех ??рылысына 

ысты? мырыштау мен алюминдеу ?дер?с?н енгiздi.

1995 жылы «Жез?аз?ант?стiметалл» комбинаты банкрот?а ?шы-

рауды? алдында т?рды. К?сiпорынны? 170 миллион доллар ?арызы 

болды, оны? 10 миллионы е?бека?ы ?шiн ?арыз едi. 1996 жылы 

«Жез?аз?ант?стiметалл» комбинаты акциясын сатып алу бойынша 

?ткен тендерде «Самсунг» компаниясы же?iске жеттi, комбинат?а 

ж?здеген миллион доллар инвестиция салды.

Жекешелендiрудi? ?шiншi кезе?i (1996–1998 жылдар) – электр 

?уаты мен м?най-газ саласын жекешелендiрудi? басталуы, сек тор-

лы? ба?дарламалар?а ?ту кезе?i.

1999 жылдан басталып, б?гiнгi к?нге дейiн жал?асып отыр?ан  

т?р тiншi кезе?

 мемлекеттiк меншiктi реттеу мен ж?йелеуге ?атыс-

ты мемлекеттiк бас?ару де?гейлерi арасында?ы ?кiлеттiлiктi б?лу дi? 

жа?а ?дiстерiмен сипатталады.

Нары?ты? экономика?а к?шудi? ???ы?ты? негiзiн ??ру ма?-

сатында Республика Парламентi к?птеген за?дар мен норматив-

тiк  ак 

тiлердi ?абылдады, оларды? iшiнде мынадай: «?аза?стан 

 

Республикасында?ы меншiк туралы», «?аза?стан Республикасында?ы 

шетел инвесторлары», «?аза?стан Республикасында?ы к?сiп кер  шi-

лiктi дамыту ж?не шаруашылы?та?ы ?ызмет бостанды?ы», «?а-

за?стан Республикасында?ы банктер ж?не банктiк ?ызметтер тура-

лы» т. б. ма?ызды за?дар болды.

Мемлекеттiк монополия электр энергиясы, темiр жол салу мен 

пайдалану, ?ор?аныс ?ажетiн ?амтамасыз ететiн салаларда,  ?а рышты? 

ж?мыс пен зерттеуде, сонымен бiрге магистральдi ?? быр ж?йеле рiн- 

де, коммуникациялар мен байланыс желiлерiнде уа?ытша са?талды. 

?р т?рлi банктердi бiрiктiретiн жа?а банктiк ?? 

 рылым ж?йесi 

жасалды. Бiра? жасал 

?ан ??рылымды? ?згерiстер республиканы? 

материалды? ?иын жа?дайын тез арада жа?сарта алмады. 1993 

жыл ды? ?н бойында Н. ?. Назарбаев Парламент пен ?кiметтi? бар 

к? шiн ТМД елдерi экономикасын интеграциялау?а ба?ыттады. Ол 

?зара пайдалы ынтыма?тасты?ты? арты?шылы?ын барынша тиiмдi 

пайдалану?а м?мкiндiк беретiн едi. ?а 

лыптас?ан жа?дайдан шы?у 

жолын iздеген ?аза?стан жа?а типтегi сом айма?ын ??руды ?сынды. 

?аза?стан Ресей басшылы?ыны? те? ???ы?ты негiздегi жа?а сом 

айма?ы ??рылатыны туралы м?лiм демесiн бiрнеше рет алды.

?арашаны? басында республика Премьер-Министрi С. Тере-

щенко баста?ан ?аза?стан делегациясы ?аза?станны? бiры??ай сом 

айма?ына енуi туралы шарт?а ?ол ?ою ма?сатымен М?скеуге барды. 

Алайда келiсс?здер барысында Ресейдi? жа?а талаптары к?бейе 

бердi, т?птеп келгенде олар ?аза?станды экономикалы? егемен-

дiгi нен айыру?а дейiн жеткiзетiн талап?а тiрелдi. Сонымен бiрге 

к?ршi мем лекеттерден ?аза?стан?а ескi ?лгiдегi сомдарды? к?птеп 

314

т?гiлуi 1993 жыл?ы ?арашаны? со?ына ?арай республиканы? а?ша 

ж?йе сiн т?ралатты, инфляцияны ?ршiттi. Осы жа?дайларды? б?рi 

т?р?ындарды? тiршiлiк де?гейiне м?лде керi ?сер еттi.

жүктеу/скачать 4,16 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: