133
3.
Барыс септік.
Барыс септік жалғаулы сөз
әрқашан да сөйлемдегі
етістіктен болған мүшеге, көбінесе етістік баяндауышқа меңгеріліп тұрады
да, мына сияқты грамматикалық мағыналарды білдіреді:
а) Зат есім сөздеріне жалғанып, негізінде, қимылдың беталыс
немесе
мекендік бағытын білдіреді. Мысалы: 1.
Дәрменнің
жігіттері
бірнеше рет
Абайға хабар жіберген-ді. (М. Ә) 2. Ертеңіне Бораш Москва консер-
ваторйясына жүріп кетті де, мен баяғы шаштаразға келдім. (Ғ. Мүсір.)
Бұл
сөйлемдегі
Абайға
деген сөз
жіберген-ді
етістігіне, консерваториясына деген
сөз
кетті
етістігіне, шаштаразға деген сөз
келдім
етістігіне меңгеріліп,
етістіктегі айтылған қимылдың бағытын, бет алысын көрсетеді.
ә) Заттық ұғымға айналған қимыл есімдеріне барыс
септік жалғау қосым-
шасы жалғанып, мақсаттық ұғым береді
Мысалы:
Қартайғанда бір көріп,
Зират етіп қайтуға
Жамбыл келді алыстан. (Ж. Ж.)
деген сейлемдердегі
қайтуға
сөзі барыс септік жалғауы тұлғасында тұрып,
келді
деген етістік баяндауышқа меңгеріліп, сол етістіктердегі айтылған
қимылдың не мақсатпен істелгендігін білдіріп тұр.
б) барыс септік жалғау қосымшасы мезгілдік
ұғым беретін зат есім сөз-
деріне жалғанып, етістіктегі қимылдың мезгілін білдіреді.
Мысалыі:
Ол екі
Достарыңызбен бөлісу: