§ 76. Қимыл атауы Іс, қимыл, амалдың шағын, жағын көрсетпей, тек сол қимыл, амалды атап қана қоятын етістіктің түрі қ и м ы л а т а у ы деп аталады. Қимыл атауы
етістіктің негізгі түбірі мен туынды түбіріне
-у жұрнағы
жалғану арқылы жасалады. Мысалы:
жаз-у, бар-у, ал-у, ұйымдастыр-у, сырла-у, ақта-у т. б. Қимыл атауы - е тістіктің грамматикалық категорияларының ішіндегі бір
ерекше түрі
. Қимыл есімдері өзінің грамматикалық қасиеттері мен
тұлғалану белгілері және синтаксистік қызметі жағынан етістіктерден гөрі
есімдерге бейім болып келеді. Олар есімдерше тәуелденеді, септеледі.
Мысалы: баруым, баруың, баруы, баруымыз, баруыңыз; Осы ерекшеліктеріне қарай қимыл атаулары сөйлемдегі орнына,
морфологиялық тұлғасына байланысты сөйлемнің тұрлаулы мүшелері де,
тұрлаусыз мүшелері де болып келе береді.
Сөйлемнің басында атау тұлғада келіп, бастауыш болады: Мысалы:
1) Ерте тұрып, дене шынықтыру, таза ауада серуендеу - денсаулық кепілі. Ілік септік тұлғасында келіп, анықтауыш қызметінде қолданылады:
Білмегеніңді сұрап, біліп алудың еш ұяттығы жоқ. Ілік пен атаудан басқа септік тұлғаларында келіп, толықтауыш болады:
Ол оқуды қойып, жазуға кірісті. С өйлемнің аяғында атау және жатыс септік тұлғаларында келіп, баяндауыш
та болады:
Бізідің алдымыздағы негізгі міндет- еңбек өнімділігін арттыру. Алматыда дүние жүзі қазақтарының құрылтайы өтуде. Қимыл атауынан
кейін
тиіс ,
керек сияқты модальдық сөздер тіркесе
айтылса, үнемі баяндауыштық қызмет атқарады:
Мысалы: Бұл жұмысты бүгін