Қазақ тілі лексика, фонетика, морфология мен синтаксис
Сұр бұлт түсі қапттайды аспан, Күз болып дымқыл
жүктеу/скачать 3,22 Mb. Pdf көрінісі
|
Абуханов-лексика
| Сұр
бұлт түсі қапттайды аспан, Күз болып дымқыл тұман жерді басқан.(А.Қ) 2 ) Үш жылда шаруашылықтағы мүйізді ірі қараның саны бес жүзге жетті (Ғ. М.) 3) Балқияға бұл сөз аса ауыр тиді,(Т.А.) Бұл сөйлемдерде сұр бұлт, дымқыл тұман, үш жылда, бұл сөз деген сияқты анықтауыш –анықталушы сөз тіркестері бар. Мұндағы сұр, дымқыл, бір, бұл сөздері ешқандай жалғаусыз,тек анықтайтын сөзімен іргелес қатар айтылу арқылы ғана анықтауыш болып тұр. Мұндай қабыса байланысатын анықтауыштар мен анықталатын сөздердің арасында тек өзі сияқты анықтауышты ғана келтіруге болады. Мысалы, Асан семіз тоқтыны ұстады деген сөйлемде семіз – анықтауыш та , тоқтыны – анықталушы сөз . Бұлардың арасына қызыл деген анықтаушты келтіріп, Асан семіз қызыл тоқтыны ұстады деуге болады . Мұндайда нәрседегі болатын белгінің қайсысы сол нәрсенің негізгі табиғи белгісі болса , сол белгі нәрсеге жақын айтылады. Тоқты деген сөздің негізгі белгісі – оның түсі, яғни қызыл Ал семіз деген белгі –тоқтыда кейін пайда болатын, келтірінді белгі. Өйткені тоқты үнемі семіз бола бермейді, арық та болуы мүмкін . Ілік жалғауы жанаса байланысқан анықтауыш сөйлемде белгілі орынға байланысты болмай, өзінің анықтайтын сөзімен іргелес тұрып та араға бірнеше сөздер түсіп , алшақтап та тұра береді. Мысалы: Біздің шаруашы- лықтың қойлары семіз . Біздің шаруашылықтың жайлаудағы бойдақ қойлары семіз. 5. Пысықтауыштар да толықтауыш сияқты өзі пысықтайтын етістіктен болған мүшеден бұрын тұрады . Пысықтауыштардың үстеуден (қимыл үстеуінен басқа), етістіктен болған түрлері сөйлемде орын талғамайды. Өзі пысықтайтын етістікке таяу тұрып та , алыс тұрып та байланыса береді. Мысалы: Екінші бригада егін ору жұмысына жүктеу/скачать 3,22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|