№5 (125), мамыр 023 жыл №1 бөлім Сейтказиев Руслан Умиргазиевич
жүктеу/скачать 2,53 Mb. Pdf көрінісі
|
№1 Қазақстан ұстазы
| Қазақстан ұстазы
40 долларына бағаланды. Басқа бір мысал. Грубен мұздығындағы алдын алу шаралары (Грубенглетчер), Валлис кантоны, швейцариялық Альпі (Saas Balen, Walliser Alpen). Мұздықтың ерекшелігі - мұздықтың тілінде көптеген кіші мұзды көлдер мен уақытша су қоймаларының болуы, бірақ nai-үлкен қауіп № 3 көл болды. Уақыттың жетіспеушілігінен, аталған су қоймасын бұзу ықтималдығы жоғары болғандықтан, жобаны жасаушылар мұздықтың денесіне арнайы штольня салуды ұсынды. Мұз штольня төсеу көлдің жағасы арасындағы ең қысқа қашықтықта оның бетіне шықты. Штольнидің табаны негізгі моренаның бетінен өтті және қарапайым судан 2 м жоғары, бірақ максималды деңгейден 5 м төмен болды. қыркүйек айының ортасынан бастап ұзындығы 180 м, ені 1,6 м, биіктігі 2 м болатын штольня салынды. Құрылыс кезінде кішігірім көлденең бағытталған жарылыстар әдісі қолданылды, ал жарылғыш заттарды төсеу үшін арнайы гидравликалық бұрғылау қондырғысы қолданылды. Қазақстанда көлдерді алдын ала босату идеяларының техникалық іске асырылуының бастауы ретінде 1964-1966 жылдары Кіші Алматы өзені алабындағы Тұйықсу мұздығының жанындағы № 2 көлдегі алдыңғы тараулар бойынша бізге белгілі жұмыстарды есептеуге болады Диаметрі 200 мм сифондарға арналған құбырлар гофрленген резеңкеленген матадан жасалған, ал тасымалдау және монтаждау ыңғайлылығы үшін 3-4 м бөлек секциялар болды. Көлдің бөгетінде секцияның жалғастырғыш муфталарының көмегімен әрқайсысы 190 м үш жіпке жиналған. Құрылымның жалпы ұзындығы 570 метр болды, сифондардың іске қосылуы мамыр-маусым айларында, су деңгейі сору бөлігінің белгісіне жеткенде және қыркүйек айында көлге су ағымы болмаған кезде тоқтатылды. Бұл әдісті қолдануда жоғары горьедегі атмосфералық қысымның төмендеуі жағдайында сифондардың жұмысына байланысты бірқатар шектеулер болды, суды сорудың мүмкін тереңдігінің шегі 4-6 м, ауаның түсуіне байланысты процесті жиі тоқтатады және тағы басқа , бірақ бұл жүйе № 2 көлде бірнеше жыл бойы қолданылды. Ең бастысы, сифондар әдісі толып кетудің алдын алу үшін көл суын соруға арналған. Көл бөгетінің бұзылуына әкелетін себептер өзгереді. Тәжірибе көрсеткендей, көл бассейні өсіп келеді, су көлемі артады, яғни. күшті сел ағынының пайда болу және пайда болу ықтималдығы артады. Бұл, шын мәнінде, 1973 жылдың 15 шілдесінде № 2 көлде болды, дегенмен, әдіс селге қарсы қызметте қалады және одан әрі қолдануға болады. Бірақ мүмкін тек басқа шаралармен бірге. Бұған неғұрлым берік, жеңіл заманауи материалдарды қолдану ықпал етуі мүмкін. Іле Алатауындағы сел қауіпті мұздық көлдерді бөгеу бойынша жоспарлы профилактикалық жұмыстарды жүргізудің басталуы 1974-1975 жылдары Кіші және үлкен Алматинка өзендерінде Қазселден қорғау арқылы жүргізілді. Кейінгі жылдары мұндай жұмыстар басқа өзен бассейндерінде де жүргізілді. Бастапқыда көлдердің сел қауіптілігін төмендетуге ашық каналдар-траншеялар есебінен көл бассейндерін толтыру көкжиегін төмендету арқылы қол жеткізілді. Көлдердің маңдайшаларында пішіні мен қимасы бірдей эвакуациялық орлар салынды. Геологиялық және басқа жұмыстарда ағынды суларды бұру үшін кеңінен қолданылатын тау арықтарын салу және пайдалану әдісі аналог ретінде қабылданды. Қысқы кезеңде дайындалған траншея бойынша көл қазаншұңқырында жинақталған су бір жағынан траншеяның түбінде белгілі бір диаметрлі тастардан өздігінен ағу қалыптасуын қамтамасыз ететін, ал екінші жағынан су деңгейін қауіпсіз белгілерге дейін төмендетуге немесе көл қазаншұңқырын толық құрғатуға кепілдік беретін шығынмен ағызылды. ҚОРЫТЫНДЫ «Қазселденқорғау» мемлекеттік мекемесіне 2023 жылдың 23 тамызы 50 жыл толады. Осы жылдар ішінде республикада сел тасқыны, қар көшкіні, тау өзендеріндегі тасқын мен су тасқыны және ішінара халық тығыз орналасқан аумақтардың көшкін жағдайы сияқты қауіпті табиғи процестерді бақылаудың тұрақты жүйесі құрылды деп толық сеніммен айтуға болады. Бүгінгі таңда мониторинг және хабарлау әдістерімен осы процестерді басқару технологиялары; биік таулы көлдердегі, қар көшкініндегі алаңдардағы алдын ала іс - шаралар, көшкін қаупі бар учаскелерді бақылау және инженерлік қорғаныс құрылыстары кешенінің көмегімен елді мекендердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету әзірленіп, сәтті қолданылуда. Қазақстанда XX-шы ғасырдан бастап, тіпті XIX - шы ғасырдан бастап инженерлік қорғау құрылыстары мен кешендерін жобалау және салу үшін ғылыми негіз жасауға мүмкіндік берген бірегей жұмыстарды ұйымдастыруға және орындауға мәжбүр болды. Бүгінде таулы өзендерде десят бөгеттері тұрғызылды, елді мекендерде қауіпті су ағындары бетон тұрақтандырылған арналарға және шағын тұндырғыш бассейндерге «алынды». Бұл құрылыстарды жасауда тек Қазақстанның ғана емес, сондай - ақ әлемнің басқа да елдерінің XX ғасырдағы озық идеяларының белгілі ғалымдары мен жобалаушыларының тәжірибесі пай - даланылды. Сел тасқындары дегеніміз өте үлкен жылдамдықпен өтетін сулы ағыс, оның құрамдары үлкен минералды тау бөлшектерінен тұрады, ал олар әр түрлі мөлшердегі тастары мен тау сынықтары және тау бөлшектерінен құралады және де олар ағыс көлемінің 10-15 процентінен 75 процентін құрайды. Қуаттылығы орташа селдік құбылыстар көктем мерзіміндегі күннің жылынуынан, ереіген қардың үстіне жаңбырдың жауынның түсуіне байланысты болады. Сел қоймалары аумақтарына түсетін басқа да мақсаттардағы халық шаруашылығы объектілерін шығару, қайта құру немесе қалдыру қажет болатын іс- шаралар нұсқаларын техникалық және экономикалық салыстыру негіздерінде белгіленулері керек. Сел |