Адам қаңқасының бөлімдері

131
қаңқа бөлімдері 
(68-сурет):
 
бас сүйек, дене (омыртқа жотасы мен 
кеуде қуысы) және қол-аяқ сүйектерінен тұрады.
Бас­сүйекте
(69-сурет) екі бөлім бар. Бас сүйектері жұп және тақ бо-
лады. 
Ми­бөлімі
: шүйде және маңдай тақ сүйектері; төбе және самай жұп 
сүйектері. 
Бет­бөлімі
: бет және үстіңгі жақтың жұп сүйектері; астыңғы 
жақтың тақ сүйектері.
Кеуде­қуысы
12 жұп қабырғадан тұрады. Барлық сүйектер жалпақ, 
жартылай қозғалмалы болып байланысқан, қабырғалар омыртқа жота-
сымен буын арқылы байланысқан. 
Омыртқа­жотасы
33–34 омыртқадан тұрады және 5 бөлімге бөлінген: 
мойын (7 омыртқа); арқа (12 омыртқа); бел (5); сегізкөз (5); құйым-
шақ (4–5). Омыртқалар аралас сүйектерге жатады. Олар қозғалмалы 
байланысқан. 
Қол сүйектерін
иық белдеуі және қолдың еркін қозғалатын сүйектері 
құрайды.
Қол сүйектері: жұп жауырын және жұп бұғанадан тұрады.
68-сурет.
 Адамның қаңқасы:
1 – бас сүйек; 
2 – бұғана; 
3 – жауырын; 
4 – төссүйек; 
5 – қабырғалар; 
6 – омыртқалар; 
7 – жамбас сүйегі;
8 – тоқпан жілік;
9 – шынтақ сүйегі;
10 – кәрі жілік; 
11 – білезік, алақан, саусақ сүйектері;
12 – ортан жілік;
13 – тізе қақпағы;
14 – асықты жілік;
15 – шыбық (садақ) сүйек;
16 – толарсақ сүйектері; 
17, 18 – табан, башпай сүйектері
1
5
6
7
4
3
2
8
13
12
11
10
9
17
16
15
14
18
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Кни а
е
ста ена
иск
чите н
б аз ате н х
е
х
с
асн
иказа
инист а
б аз ани
и
науки
ес уб ики
Казахстан
т
17 
а
2019 
а
217

132
Қолдың­ еркін­ қозғалатын­ сүйектері
: тоқпан жілік, білек (екі 
сүйектен тұрады: кәрі жілік сүйегі мен шынтақ сүйегі), және қол басы 
сүйектерінен тұрады.
Қол басы сүйектерінің үш бөлімін ажыратады: 
білезік­ сүйектері,
алақан­сүйектері
және 
қысқа­сүйектерден
тұратын 
саусақ­сүйектері
. 
Аяқ сүйектері
– жамбас белдеуі және аяқтың еркін қозғалатын 
сүйектерінен тұрады. 
Жамбас белдеуі: екі жамбас сүйегі, олардың әрқайсысы бірігіп кет-
кен үш сүйектен (мықын, шонданай, қасаға) тұрады. 
Аяқтың­ еркін­
қозғалатын­ сүйектеріне
: ортан жілік, асықты жілік, шыбық сүйегі 
және толарсақ, табан және бақай сүйектері жатады. 
Қаңқа,­бұлшық­ет,­түтік­тәрізді­сүйектер,­жалпақ­сүйектер,­
бас­ сүйек,­ ми­ бөлігі,­ бет­ бөлігі,­ кеуде­ қуысы,­ омыртқа­ жота-
сы,­ иық­ белдеуі,­ қолдың­ еркін­ қозғалатын­ сүйектері,­ жамбас­
белдеуі,­аяқтың­еркін­қозғалатын­сүйектері.
Білу және түсіну:
1. Сүйектің қызыл кемігінің биологиялық маңызы қандай? 
2. Баланың сүйегінің ересек адам сүйегінен қандай айыр машы лығы бар? 
3. Адам денесінде қанша сүйек бар? 
69-сурет.
 
Бас сүйек 
А – алдынан қарағанда; Ә – қырынан қарағанда: 1 – төбе сүйегі; 2 – маңдай сүйегі; 3 – сына 
тәрізді сүйек; 4 – самай сүйегі; 5 – көзжас сүйегі; 6 – кеңсірік сүйегі; 7 – бет сүйегі; 8 – үстіңгі 
жақсүйек; 9 – астыңғы жақ сүйек; 10 – шүйде сүйегі; 11 – шықшыт буыны.
1 
2 
3 
6 
7 
8 
9 
4 
5 
а
1 
4 
10 
2 
3 
6 
7 
8 
9 
ә
11 
5
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Кни а
е
ста ена
иск
чите н
б аз ате н х
е
х
с
асн
иказа
инист а
б аз ани
и
науки
ес уб ики
Казахстан
т
17 
а
2019 
а
217

133
қолданылуы:
1. Тірек-қимыл жүйесі мен олардың қызметі арасында қандай байла-
ныс бар екенін анықтаңдар. Олардың қозғалмалы және қозғалмайтын 
бөліктері қалай аталады? 
2. Денеміздің қандай жұп жалпақ бөліктері бірігіп кеткен үш сүйектен 
тұрады? 
Талдау:
1. Қаңқа бөлімдері бойынша сүйек түрлерін сызба түрінде бейнелеңдер. 
2. 68-суретті қарап, қабырғалардың омыртқа жотасы және төспен қалай 
байланысқанын түсіндіріңдер. 
3. Қаңқа қызметін талдаңдар. Жалпақ сүйектердің басты қыз меті 
қандай? 
Синтез:
1. Қаңқаның қандай бөлімінде 12 жұп жалпақ сүйек орна ласқанын 
көрсетіңдер. Осы бөлімнің тағы қандай сүйек терін білесіңдер? 
2. Қандай сүйектерде қоректік заттар қоры бар екеніне және неше жаста 
болатынына мысалдар келтіріңдер. 
Бағалау:
1. Ағзаға кальций мен фосфор не үшін керек екені туралы пікірлеріңді 
айтыңдар. Олар қайда болады? 
Пікірталас: 
Адам қаңқасының бөлімдерінде басқа сүйек түрлері орналасуы мүмкін 
бе?
§32. Сүйектің макро және микроскопиялық 
құрылысы. Сүйектің химиялық құрамы 
Сүйектердің химиялық құрамын, макро-және микроскопиялық
құрылысын зерттеу
Сүйек ұлпасының құрамына қандай қо сылыстар және не үшін кіретінін 
айтыңдар. Оссеин дегеніміз не? 
Сүйектердің макроскопиялық құрылысы. 
Сүйек дәнекер ұлпасының 
бір түрі болып табылатын 
сүйек­ ұлпасынан
түзілген. Сүйектердің 
көпшілігі сыртқы тығыз және ішкі кемікті заттан тұрады. Ол денеде 
жалпақ және түтік тәрізді сүйектің басында болады (70-сурет). Кемікті 
зат сүйек механикалық жүктемеге ұшырайтын бағытқа сәйкес доға 
тәрізді орналасқан
­табақшалардан­
тұрады. 
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Кни а
е
ста ена
иск
чите н
б аз ате н х
е
х
с
асн
иказа
инист а
б аз ани
и
науки
ес уб ики
Казахстан
т
17 
а
2019 
а
217

134
Сүйек сыртынан онымен тұтасып өскен, созылғыш ұлпа 
сүйекқаппен
жабылған (буын беті нен басқа). Сүйекқапта қан тамырлар мен жүйке 
ұштары – рецепторлар орналасқан. Олар сүйектің тірі жасушаларын 
қоректенді ру, оттек жеткізу және зиянды заттарды шығарып тастау 
үшін керек. Сүйек сүйекқап жасушаларының ішкі қабатының бөлінуі 
есе бінен өседі. Түтік тәрізді сүйектерде бұл жуандап өсуін, ал жалпақ 
сүйектерде барлық бағытта өсуін қамтамасыз етеді. Сонымен қатар сүйек 
зақымданған кезде (сынғанда, жарылғанда) қалпына келу үшін сүйекқап-
тың маңызы зор. 
Сүйектің ұзынына өсуіне түтік тәрізді сүйек басының бетінде бола-
тын 
шеміршек­ұлпасы
әсер етеді. 

жүктеу/скачать 3,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: