86
Х.СҮЙІНШӘЛИЕВТІҢ ҒЫЛЫМИ ЗЕРТТЕУЛЕРІ
Қайрат А.Қ.,
Қазақ тілі мен әдебиетінің педагогтерін даярлау мамандығының 2-курс магистранты,
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті-Қызылорда қ., Қазақстан
Қазақ әдебиеті жанрының жілігін шағып, майын ішкен талай тарихтан орын алған
әдебиеттің жанашырлары мен сол жолда қажырлы еңбек етіп келе жатқан жандарды айтуға
болады. Қазақ әдебиетінің тарихының өзін бірнеше бөліп қарастыруға болады. Әр кезеңнің
өз қаламгерлері мен дүлділдерінің аттары бүгінде әдебиеттанушы ғалымдардың еңбегімен
танылып, талай кедергілер мен талай дүрбелеңнен сары майдай сақталып, бүгінгі
оқырманға жол тартып келеді. Әдебиет әлемі, мөлдір шыныдай таза кірлемеген сара
сөздермен дара жолдардан жинақталады. Әр ғасырды жырлар әдебиеттің бөлімінен
тұратын бөлімдері бар деп атауға да болады. Сол әдебиет әлемінің төрінен, бүгінде тарих
төрінен ойып орын алған аты дара, жаны таза, тек халықтың қамы үшін қаламымен сыр
шерткен, ұрпаққа аты жетіп отырған тау тұлғаның бірі де, бірегейі – Ханғали Сүйіншәлиев
жайлы сыр шерту мәртебесі бұйырған екен. Әдебиет әлемінің тарихын, шығу төркінін,
кезеңдерін жік-жігіне ажыратып, әр тарауын таразыға сала отыра, қазақ әдебиетін біздерге
яғни қазақ халқына оның ішінде әдебиет сүйер қауымға ажыратып берген дей аламыз.
Ендеше әдебиет жанашыры Ханғали Сүйіншәлиевтің өмір жолына тоқталып кету біздер
үшін ұрпақтық міндет. Ханғали Жұмашұлы Сүйіншәлиев Батыс Қазақстан облысы,
Ақжайық ауданы, Тайпақ ауылында дүниеге келген болатын. Мектеп қызметкері болып
қызмет атқарып, білім ордасымен өмір жолын байланыстыра білген. Ұлы Отан соғысына
қатысқан.
Көрнекті қазақтың ғалымы, ұлағатты ұстаз, филология ғылымдарының докторы,
профессор Ханғали Сүйіншәлиевті білмейтін қазақ кемде-кем болар. Әдебиет оның ішінде
қазақ әдебиеті тарихын көп жылдар зерттеп, зерделей түскен тау тұлғаның еңбегі ерен.
Қаламынан шыққан туындыларының өзі бір төбе. Тарау-тарау болып, бүгінде оқырманның
алдында жатқан жайы бар. Жазған еңбектері мен жазған кітаптарына тоқталатын болсақ,
елуден астам кітап шығарып, төрт жүзге жуық мақала жазылып, оқырманға жол тартқан.
Бұл еңбектерін жазу әлбетте оңайға соқпай, сыншылдар мен көреалмаушылық пен
кереғарлық көздер табылса да кедергіде өтіп, өзінің білімімен сенімділігіне сеніп,
еңбектерін ерен еңбекпен алып шыққан болатын. Қазақ әдебиетінің керегесін кеңейтіп,
шаңырағын мықтап берді. Қазақ әдебиетін зерттеу жолында тыңғылықты істер мен
ізденімпаздылықтың арқасында жаңаша жол сала отырып, сөйтіп қазақ әдебиетіміздің
ежелгі дәуірін жеке пән ретінде ретінде негіздеп берді. Бұл туындыда әдебиет дәуірінің
талай ғасырлық сырларымен жырлары тамаша суреттелген. Тыңғылықты да, танымды етіп
жазылған. Заман талабына сай етіп жинақталып баяндалған.
Зерттеуші қаламгердің әдебиетті зерттеудегі негізгі басты мақсаты әдебиет
кезеңдерінің ара жігін ажыратып, саралап беру еді. Әр дәуірдегі әдебиет қайраткерлері сол
дәуірдің сұранысы аясында бағаланады, оның қоғамдық ойға, санаға қосқан үлесін анықтау
үшін өз дәуірінің негізгі мәселелерін ұғынуды қажет етеді. Әдебиет тарихы өткен дәуір
жазушыларының қолынан шыққан көркем шығармаларды талдап, поэзиямыздың
қалыптасуына үлес қосқан ақын-жазушылардың шығармашылығын зерттейді. Бірақ
әдебиет тарихы көркем шығармалар мен жазушылардың ғасыры бола алмайды. Оны әдеби
ағымдардың жинағы деп қарау да орынсыз. Өйткені, әдебиет тарихы күрделі де жарқын
процесс. Ол сан алуан идеяларды, көркемдік ағымдарды, белгілі бір қарама-қайшы топтар,
жанрдың тарихи нормалары, әдеби стильдер, өсу, кемелдену, әдіс-тәсілдердің қалыптасу
кезеңдері, көркем сөз өнерінің даму кезеңдері, тілдік құралдарды жетілдіру жолдары, т.б.
тарихи заңдылықтарын ашады. Белгілі бір тарихи кезеңдердегі көркем шығармалардың
негізгі тақырыбы болып табылатын біртұтас көзқарасты айқындау үшін сол халық
әдебиетінің даму үрдісі мен ішкі сырын белгілі бір дәрежеде ашу қажет.Үнемі ізденісте
88
Жоғарыда аталған Х.Сүйіншәлиев зерттеулері нәтижесінде соңғы жылдары қазақ
әдебиетінің ежелгі дөуірлері, XVIII ғасыр өз алдына жеке пән болып қалыптасты». Міне,
әдебиеттің кезеңдерін зерттеу арқылы әдебиетке тың жаңалықтар қалыптастыра білді.
Қазақтың әдебиетінің жанашыры Ханғали Сүйіншәлиевтың еңбектерін зерттеу
арқылы әдебиеттің өзіндік сырына әбден қаныға түсуге болады. «Біздің халқымыз ақындық
дарыны өшпейтін өскелең өдебиетке бай, реалистік әдебиеті бар халық», -деп Шоқан
Уәлиханов айтпақшы, профессор Х.Сүйіншәлиев қазақ әдебиеті тарихының VIIІ-IX
ғасырлардан басталып, үздіксіз дамып келе жатқанын айқын дәлелдей алган, шынында да
үздік ғалым. Ғалым ұрпаққа азық болар қаншама зерттеу жұмыстарын жазса да, еш
тоқталып қалмай зерттеу жұмыстарын үздіксіз жазып отырған. Әдебиет кезеңдерін зерттеп
қана қоймай, әдебиеттің ескерткіштерін де қолға алып, таңғажайып туындылар тудыра
білген профессор деп те мақтана да, марқая айтып келеміз. Сенімен қазақ халқы мақтанып,
айтып тауыса алмайды.
ӘДЕБИЕТТЕР
1. Біздің ардагерлер: Сүйіншәлиев Х.Ж. //ҚазМУ хабаршысы. Информ.сер.-Алматы,
1994.-104-105 бет.
2. Сүйіншәлиев Х.Ж. / / Оразаев Ф. Қазақ өдебиетін зерттеушілер.- Алматы, 1991.-
102-104 бет.
3. Сүйіншәлиев Х. Қазақ әдебиеті. Оқулық. Алматы, 1991 жыл
Достарыңызбен бөлісу: