«Ислам туралы қысқаша мәлімет» сериясы МҰсылманшылықТЫҢ
жүктеу/скачать 1 Mb. Pdf көрінісі
|
Ы.Алтынсарин
| мән тауәдәға лилляһи дәражәтән яжғалһу фи әғля
ғиллийин уә мән тәкәббәра аляллаһи дәражәтән уадағаһуллаһу дәражәтән хаттә яжғаләһу фи әсфәлис-сәфилинә » яғни, егер бір пенде Құдай тағаланың бұйрығына бой сұнып бір мысқалдай тҿменшілік етсе де, Құдай тағала ол пендеге жоғарының жоғарысы болатын дҽреже берер. Егер біреу Құдай тағалаға аз ғана такаппарлық етсе де ол пенденің дҽрежесі тҿменнің тҿмені болар деген. Бесінші, рияға қарсы насихат – ҽркімнің ҿзіне тілеген жақсылықтарны ҿзгеге һҽм тілемек. Оның үшін дүниеде қанша адам болса – бҽріміз бір Адам атадан ҿрбіген ағайынбыз. Пайғамбарымыз ҽлҽйһиссҽлҽм айтқан: «... мән кәнә фи ауни ахиһил-муслими уә мәнфәғатиһи фә ләһу сауәбулмужаһидинә фи сәбилилляһи» яғни, біреу мұсылман қарындасты аз нҽрсемен ғана пайдаландырса, яки жҽрдем берсе, ол адамдарға азат соғысқандардың сауабын беру. Алтыншы, сахауҽт – мырзалық мағынасында. Сараңдыққа қарсы яғни Құдай берген дҽулетті Құдай тағаланың сүйетін һҽм бұйырған орындарына жұмсамақ (зекет, садақа рҽуіштілерге). Ғылым, білім, күш те, қуат та, хакімдік те – бҽрі де дҽулетке қосылады. Осылардың бҽрін де ізгілік іске жұмсамақты сахауҽт деп атайды. Пайғамбарымыз ҽлҽйһиссҽлҽм айтқан: «... әс-сәхау шәжәратун фил-жаннати фәмән кәнә сахийан әхазә биғуснин минһа фә лям йушрак зәликә хаттә йадхулаһул- жаннатә» яғни, кім де кім сахи мырза болса, ол мырзалық – ұжмақта бір ағаш, мырза адам ол ағаштың бұтағынан ұстағанға мысал һҽм ол бұтақпен ол мырза кісі ұжмаққа кірмей қалмас деген сҿз. Жетінші, машруғ – исрафтың қарсысы. Құдай тағала берген дҽулетті тиісті орнына жұмсау. Бұл ниет шайтаннан алыс етсе керек. 2 2 7 Аяушаң – аяушы, жанашыр болу. 15 50 Бұлар һҽм аяттан, яғни Құдай тағаланың Құранда бұйырған сҿздерінен, һҽм хадистен, яғни пайғамбарымыздың ҿзі айтқан һҽм ҿзі орнына келтірген үгіттерінен баян етіп, неше-неше кітап шығарып, соңғы халыққа қалдырып кетті. Онан соң ғұлама мүжтҽһидин 72 , яғни, зор ғалым-молдалар шығып, аят пен хадисті ҽркім түсініп біле алмас деп, ҽрі аят хадистен айры 73 басқа кітаптар түзіп, мағынасын түсіндіріп, қара халыққа да түсінікті кітаптар шығарып берісті. Бұлардан соң жҽне ғалым молдалар ҽр жұртта кҿбейіп, қайсысы ҿз жұртының тілінше дін ілімін үйретіп, кітаптар шығарып, осы қалыппенен ғылымы бүтін дүние жүзіне жайылып болды. Бұл ғұламалардың шығарған кітаптарының қайсысы ахыретімізге пайдалы, қайсысы осы дүниеге пайдалы ғылымдар. Мҽселен, ғылым хисаб дегеніміз бұл күнде қайсыбір уҽлаяттардың медреселерінде оқытатын математика есімді ғылым. Ғылым табиб дегеніміз ауруларға дҽрі мҽнісін үйрететін медицина деген ғылым; ғылым һайат уҽ афлак дегеніміз астрономия деген ғылым. Мужтҽһид ғұламалар арасындағы ұлықтары тҿртеу: имам Ағзам, имам Мҽлік, имам Шафиғ, имам Ахмад ибн Ханбал. Бұл тҿртеуі шариғат мҽнісін толық тексеріп, халыққа түсіндіріп берді. Біз ол тҿрт имамның ішінде имам Ағзам мазхабында 74 боламыз, яғни имам Ағзамның үйреткен шариғаты бойынша іс етеміз. Енді, ей, дін қарындастарым, бұл пайғамбарымыз бен пайғамбарымызға жақын- жақсылардың бҽрі де тынбай жүріп дүние һҽм ахиреттің ғылымынан үйреніп һҽм халыққа неше түрлі кітаптар, үлгілер қалдырып кеткен болса, бізге де жалқаулыққа салынып ешнҽрсені білмей жүруіміз, ҽрине, адамшылығымызға лайық емес. Сол бұрынғылардың мысалына қарап сҿздер һҽм ҽрбір пайдалы ғылымдарды үйреніп білмекке ыждахад 75 етуіңіз лайық. Пайғамбарымыз ҽлҽйһис-сҽлҽм айтқан: (ҽл- `илму тҽжун лил фҽтҽ уҽл-`ақлу туқун мин зҽһҽбин уҽл-жҽһлү нҽрун таталаһһабу) яғни ғылым жас жігіттердің басқа киген тҽжіндей, ақыл алтын зынжырдай 76 , надандық ҽлек ететін оттай деп жҽне хазірет Ҽли 7 2 Ғулама мужтаһидин – діни заң ғылымдарының ең жоғарғы сатысына жеткен ғұламалар. 7 3 Айра – бҿлек, басқа. 7 4 Имам-Ағзам мазхабы – 14-ші түсініктемені қараңыз. 7 5 Иждиһад – ынта, жігер, тырысу. 7 6 Зынжыр-шынжыр – «таук» сҿзінің баламасы ретінде алынған. Бұл сҿздің алқа деген де мағынасы бар. біреуі – сараңдық, біреуі – бұзықтық деп. Бұзықтық деген сҿзге кҿп жаман мінездер кіреді. Ҿтірікші, қиянатшыл, зорлықшыл ұрысқақ мінездердің бҽрі де бұзықтыққа қосылады. Исраф дегеніміз - Құдай тағала берген дҽулетін харам, макруһ орыңдарға яки қай түрлі болса да тиіссіз орындарға шашып жұмсауды айтады. Бұлай болғанда мырзалық хайырлы болмақ деп бет алдына тиісті-тиіссіз орынға мал жұмсауды мырзалыққа, жақсылыққа қоспайды. Бұл мінезді дүниеде ақымақтық һҽм амалды исраф деп атайды. Исраф – харам. Харамды біле-кҿре еткен кісі отпен азапта қалса керек. Пайғамбарымыз ҽлҽйһиссҽлҽм айтқан: «... сахибул-исраф ахун лиш-шайтани» яғни, исраф иесі шайтанның ағайыны деп. Афғал хамидҽ 226 деген кҿркем мінездердің ҽуелі – иман. Иман дегеніміз куфрлікке қарсы кҿңілменен рас тұту, пайғамбарымыз Мұхаммед Мұстафа ҽлҽйһис-сҽлҽмның Құдай тағала жанбунан алып келген бұйрықтарының бҽрін де. Екінші, ағмал самғия бидғатқа қарсы яғни істелген дҽлелдер суннат қауымындағы жақсылардың сахабалардан естіп, дұрыстаған жолында болуды айтады. Бұл екі жолдың мағынасын ҽуелгі баста иман турасында айтып ҿттік. Үшінші рияға қарсы ихлас, яғни пендеге лайық, Құдай тағалаға сүйікті болуды тілемеқ, не жақсылық етсең, адам кҿзіне кҿрінсін деуден жырақ болып тек Құдай тағаланың разы болмағын іздемек керек. Пайғамбарымыз ҽлҽйһиссҽлҽм айтқан: «... уә һуә ән тағбудәллаһә кәаннәкә тәраһу фа ин лям тәкун тәраһу фәиннәһу яракә» деп. Яғни, ғибадат қылсаң Құдай тағаланы кҿріп тұрғандай құлшылық ет, сен бұл уақытта Құдай тағаланы кҿрмесең де Құдай сені кҿріп тұрушы деп. Тҿртінші, тҽкаппаршылыққа қарсы тауҽдуғ. Ҽркімге лайық ҿзін-ҿзі жоғары тұтпай бҽлки жамиғ жұрттан тҿменмін деп білмек. Бұл сҿздің түсінікті мағынасы сол, хаким болсаң ҿзіңді зор тұтып, бҿтенді қор тұтпай һҽм ҽр бейшараны аяп, рахыммен сҿздерін тыңдамақ. Оқымысты болсаң білімсіп басыңды жоғары кҿтермей, бҽлки надан ағайынынды аяп, білмегенін үйретіп тура жолға салуға тырыспақ. 2 2 6 Афғал хамидҽ – ұнамды, игілікті іс-ҽрекеттер. 16 49 айтыпты ғылым деген бір дайырадай, ал дайыра 77 суынан ішкен де арманда, ішпеген де арманда. Ішкендердің арманда болуы – ғылым деген сонша терең, тҽтті нҽрсе, оның суынан бір ішкен кісі жҽне кҿбірек оқып, кҿбірек үйренсем дей-дей ақыры ғылым түбіне жете алмай арманда кетер. Тіпті ішпегендердің арманда болуы – ғүмыр бойы қараңғылықты кешіп, жақсылық-жамандықты айыра алмай надандықта ҿтер. Бұл бейшаралардың халі бегірек 78 мүшкіл»,— деген екен. жүктеу/скачать 1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|