М. К. Ахметова Мәтін лингвистикасы

құрмалас сейлем күрамында бір не бірнеше регистрлік блоктардьщ 
кездесіп отыруы ықгимал /13,348-356/.
М.Серғалиев монологтің функционалдық-коммуникативтік 
қызметіне карай сипаттау, баяндау, әңгімелеу, сендіру т.б. көріністері 
бар деп атап өтсе /14, 279/, Ж.А.Жакупов: «Синтаксистік күрделі 
бірліктер сөйлеу мақсатына, сөйлеу предм етінің сипатына, 
функционаядық ерекшеліктеріне қарай суреттеу, баяндау, дэлелдеу 
сипатты біряіктер болып үштүрге бөлінеді», - дей кеяе, олардьщ негізгі 
белгілерін де көрсетеді /15, 25/. А.Қ.Жұбанов функционалды- 
мағыналық сөйлеу түрлерін баяндау, суреттеу, ойжүгірту деген 
терминдік атаумең қолданып, зергггеу жұмыстарын осы сөйлеу түрлері 
арқылы жүргізеді. Автор функционалды-мағыналықсөйлеу түрлерін 
жан-жакты зерггемейінше, қазақ мәтіндершің мазмұнын танып білудің 
универсалды моделін құруға мүмкін болмайтындығын айтады. Бұдан 
кдзактіл біліміңде эңгімелеу, суреггтеу, ойталқы секілді мэтін түрлерінің 
ерекшеліктерін зерггтеудің маңыздылығы анық байқалады.
Аталған сөйлеу формалары эркдйсысы өзіне ғанатән мазмұнымен 
ерекшеленіп, мэтінде болмыстың бейнесін жасайды. Әңгімелеуде 
оқиғалардың дамуы туралы хабар берілсе, ойталқыда алдыңгы болып 
өткен, не кейінгі болатьш, болып жатқан окиғаларға, кұбылыстарға 
катысты ой-пайымдаулар, тұжырымдар, ішкі толғаныстар сөз етіледі. 
Ал суреггеудетүряі бейнелердің, оқиғаньщ өтегін 
орнының, 
мезгілінің, 
қалыптаскан жағдайлардың, қоршаған ортадағы әртүрлі нысандардын 
түрақты не өзгермелі сипаттамасы беріледі. Ә рбір сөйлеу 
формаларының логикалыд мазмұныньщ негізінде эңгімелеуде—
мезгіл,
суреттеуде - кеңістік, ойталқыда — себеп-салдар секілді айқын 
категориялар жатыр /16,14/.
Композициялық-сөйлеу формалары - ойлау процесінін 
қүрылысын бейнелейтін және мэтінді ұйымдастыруда қандай тілдік 
кұралдардың қолданьшатыньш қадағалап отыратын ортак формалар, 
олар семантикалық категория түрінде анықталады. Композициялык- 
сөйлеу формалары - объективті болмыстьщ адам саяасындағы бейнесі 
мен мазмүнның берілу тәсілі. Олар — сөйлеуде қолданылатыя 
логикапық құрылымына тэн айқын тілдік кұралдардың жиынтығьшай 
тұратын тілдік модельдер.
Композициялық-сөйлеу формалары барлық функциональдык 
стильдерде кездесетіндіктен, оларды ң құры лымы 
с т и л ь д ік
ерекш еліктерге байланысты айқындалады. Ж алпы
м ә т ін
құрылымындағы әңгімелеу, суреггеу, ойталқының мэтін 
іш ін д е 
түрлі

жүктеу/скачать 4,98 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: