М. К. Ахметова Мәтін лингвистикасы
жүктеу/скачать 4,98 Mb. Pdf көрінісі
|
мәтін лингвистикасы
| мәтіннің түрлері
(Э.Верлих, Т.Мальчевская, Г.А.Гринюк т.б,), ■ ңатысымдыңрегистрлер (Г.А.Золотова т.б.); ■ прозалық шумақ түрлері (ПЯ.Солганик т.б.); ‘ курделі синтаксистік тұтастық түрлері, контекстер (В.Г.Гак, J1.M.Лосева, А.П.Косгрикина т.б.) жэне т.б. Композициялық-сөйлеу формалары - мәтін қүрылымының негізін Құраушы тұрақты элементтер. Мәтіндегі болмыс осы сөйлеу Формаларының кезектесіп келіп өзара құрылымдық, мағыналык байланысуының нәтижесінде бейнеленеді. Мәтіннің біртұтастығы сөйлеу формаларының ұласымы нәтижесінде ғанаұғынылады. Ешбір мәтін композициялық-сөйлеу формаларынсыз жасалмайды. Тіпті, күнделікті ауызекі сөйлеу барысында да бұя сөйлеу формалары ойымызды жеткізуде үнемі колданылады. Мәселен, ауа райының Қандай екендігі туралы сөз қозғасақ, біз суреггеу аркылы баяндаймыз, бүгінгі көрген, біпген, өзіміз катысқан оқиғадар жөніңде айтар болсақ, ойымыз эңгімелеу түрінде беріледі. Кейде бір нәрсеге қатысты «зіндік ой-қорытуларымызды да білдіріп отырамыз, мұндайда ха ар ойталқы түрінде жеткізіледі. Ал алдын-ала эзірленген, сұрыптаудан 93 өткен, айқын мақсат үшін қолданьшган тілдік бірліктердің қатысуымен берілетін мэтіндегі хабар осы композициялық-сөйлеу формален арқылы беріледі. Автор өзін қоршаған болмысты эр түрлі әдіс- тәсілдермен танып, оны сол тәсілдер - эңгімелеу, суреттеу, ойталқы арқылы баяндап жеткізеді. Кейбір мэтіндер стильдік ерекшелігіне, автордың ұстанымьша қарай бір сөйлеу формасы арқылы кұрылуы, не болмаса мэтін құрылымының негізгі баяндау кабатын бір сөйлеу формасы ғана ұйымдастыруы мүмкін. Мәселен, М.Әуезовтің «Қыр суреттері» әңгімесі негізінен суретгеу аркылы баяндалады; 61 -бетте талданған газет мәтінінің негізін әңгімелеу күрайды т.б. Әңгімелеу, суреттеу, ойталқы мэтінде бір -бір ім ен мағыналык, тұлғалық жағынан байланысып, өзара жымдасып, тығыз қарым- қатынаста болады. Бұдан окырманның қарапайым көзіне байқала бермейтін мәтін кұрылымының бірнеше сөйлеу формалары на мүшелене алатындығын аңгарамыз. Қазақ тіл білімінде 20-жылдардың өзінде-ак мэтіннің мүшеленуі туралы А.Байтүрсьгнүлы алғаш болып қүңды пікір білдірген еді. Ғалым: «Шығарманың мазмүнында байқагіатьш жүктеу/скачать 4,98 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|