Сімдіктер экологиясы

19 
3 – Тақырып. 
Фотосинтез. Ӛсімдіктердің фотосинтез 
ӛнімдерін пайдалануы. Ӛсімдіктердің жер бетіндегі 
таралуына жарықтың маңызы. Фотопериодизм
(фотокезеңділік)
Фотосинтез процесі нәтижесінде ӛсімдіктер қарапайым ор-
ганикалық емес заттардан (СО
2
, Н
2
О) күн сәулесі энергиясын 
пайдалану арқылы органикалық заттар түзеді (синтездейді). 
Фотон ↓↓ 
6СО
2
, + 12Н
2
О 
––––––––> 
С
6
Н
12
О
6
+ 6Н
2
О + 6О
2
хлорофилл 
глюкоза 
Фотосинтез процесінде 1т СО
2
игерілгенде 2,7 т О
2
бӛлініп 
шығады. Құрылықтағы және судағы барлық ӛсімдіктер жыл са-
йын 175 млрд. тонна СО
2
-ні игеріп, атмосфераға 460 млрд. тон-
надан астам оттегіні (О
2
) бӛліп шығарады. Бұл барлық жануар-
лар, жәндіктер, микроорганизмдер және де ӛсімдіктердің тыныс 
алуына керекті газ.
Фотосинтез процесінің қалыптасуынан бастап миллионда-
ған жылдар бойы жерде есепсіз кӛп органикалық заттардың қо-
ры жиналды. Қазіргі замандағы адам қоғамы ӛз игілігіне пайда-
ланып жатқан қазба байлықтар – тас кӛмір, мұнай, газ, т.б. ұзақ 
геологиялық дәуірлердегі фотосинтездің нәтижесі. 
Сіңірілген күн сәулесі энергиясы фотосинтезге және басқа 
да фотофизиологиялық процестерге (Q
Ф
), транспирацияға
(Q
m
), 
жапырақ пен ауа арасындағы конвективті жылу алмасуға (Q
Қ
), 
флюоресценцияға (Q
Х
) жұмсалады, ал, Q
Z
– жапырақтың ұзын 
толқынды радиациялық балансы. Сіңірілген энергияның 70-
95%-ы транспирацияға (Q
m
) және ауамен жылу алмасуға (Q
Қ
) 
жұмсалады. Ал, фотосинтезге және онымен байланысты фото-
биологиялық процестерге (Q
Ф
) энергияның ӛте аз бӛлігі ғана 
пайдаланылады. Яғни, табиғи жағдайда сіңірілген фотосинте-
тикалық белсенді радиацияның (ФБР) пайдалану коэффициенті 
орташа есеппен 1,8-2,5% (4-кесте). 
Күн радиациясы ағыны, оның спектральдық құрамы, күн 
мен түннің ұзақтығы географиялық орынға байланысты ӛзгер-
мелі. Солтүстікте жарық қуаты әлсіз, есесіне жазды күндері жа-
рық кезеңінің ұзақтығы кӛбірек (14-16 сағат). Күн биіктігі тӛме-

20 
нірек, аспан бұлтты, ауа ылғалды болғандықтан құрамында 
ұзын толқынды радиация басым шашыранды сәулелер кӛп. Ал, 
оңтүстікте – құрамында қысқа толқынды радиация кӛбірек тіке-
лей сәулелер ағыны келіп түседі, бірақ күннің жарық кезеңінің 
ұзақтығы 12 сағат. Яғни, солтүстікте ӛсімдіктер ұзын күн және 
радиацияның спектральды құрамы ӛзгерген жағдайында ӛсіп 
дамиды (6-сурет). 
4 – кесте
 
Күн радиациясы энергиясын пайдалану коэффициенті 
(А.А. Ничипорович, 1967). 
Фитоценоз 
немесе егістік 
(агроценоз) 
Ӛсу 
дәуірінде 
келіп түскен 
орташа 
энергия, 
млрд.ккал/га 
Маусымда жинақталады 
Пайдалану 
коэффиценті,
% 
Биомасса 
т/га 
Энергия, 
млн.ккал/га 
Тропикалық 
ормандар 
(0-20
о
ендікте) 
10 
60 
240 
2,5 
Қантты қамыс
(10-25
о
ендікте) 
8 
40 
140 
1,8 
Жүгері, қант 
қызылшасы
(40-50
о
ендікте) 
4 
20-25 
84 
2,0 
Кӛптеген ӛсімдіктер түрлері вегетативті ӛсіп даму кезеңінен 
генеративті (гүлдену және тұқым беру) кезеңге ӛту үшін күннің 
ұзақтығы, яғни 

жүктеу/скачать 1,9 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: