И. А. Зимняя педагогикалық психология
Мақсатты ұйғару және мотивация
жүктеу/скачать 2,21 Mb. Pdf көрінісі
|
И.А. Зимняя Педагогикалық психология (2) 3
- Бұл бет үшін навигация:
- Оқу мотивациясының тұрақтылығы
| Мақсатты ұйғару және мотивация
Сондай-ақ, оқу іс-әрекетін ҧйымдастыру ҥшін аса маңызды оқу іс- әрекетінің мақсатын ҧйғаруды ӛзгерту арқылы мотивацияны қалыптастыру мҥмкіндігі және ӛнімділігі жайлы жағдай да бекітілді. А.К. Маркова жетекшілігімен орындалған Т.И. Лях пен О.А. Чувалованың зерттеулерінде жеткіншектерде тҧлғалық-мәнді мағына қҧраушы мотив қалыптастырылуы мҥмкіндігі және осы процесс оның мінездемесінің қалыптасуының белгілі бір кезектілігінде жҥзеге асатыны атап кӛрсетілнеді. Авторлардың айтуынша, алдымен оқу- танымдық тҥрткі атқарыла бастайды, содан кейін ҥстемдеуші бола бастайды және дербестікке жетеді, содан кейін барып қана сезіледі, яғни бірінші шарт оқу іс-әрекетінің ӛзінің жетілуі, ҧйымдасуы. Бҧл жерде мотивацияның ӛзінің әрекеттігі О.А. Чувалова кӛрсеткендей, іс-әрекет нәтижесі емес тәсілдерге бағытталған кезде артығырақ қалыптасады. Сонымен бірге, мотивацияның бҧл сипаттамасы тҥрлі жас кезеңдерінде оқу жағдайының сипатына және мҧғалімнің бақылауының қатаңдығына байланысты тҥрліше кӛрінеді. Мысалы, оқушы неғҧрлым кіші болса әрекеттегі мотивацияның оқу жағдайының сипаты мен мҧғалімнің бақылауының қатаңдығына тәуелділігі, танымдық мотивацияның бірінші сатысы ретінде әрекеттігі қалыптасуының жағдайдың міндеттілігі мен мҧғалімнің қадағалауынан тәуелдігі тығыс болады. Жалпы мектеп оқушыларының оқу мотивациясын зерттеу оның ӛз- ӛзінен қалыптасуының, оның тек іс-әрекет тәсіліне ғана (оның нәтижесіне емес) бағдарланған жастық ерекшеліктерді есепке ала отырып мақсатты тҥрде сатылап дамуының принципиалды мҥмкіндіктерінің жеткіліксіз деңгейін кӛрсетеді. 218 Оқу мотивациясының тұрақтылығы Оқу мотивациясының тҧрақтылығы А.К. Маркованың (Л.К. Золотых, Т.И. Лях, Т.А. Платонова, Т.А. Пушкина, О.А. Чувалова және т.б.) тҧжырымдамасы шегіндегі мектеп оқушыларын зерттеу материалы негізінде және де Е.И. Савонько тобының (Н.М. Симонова, З.М. Хизроева, И.П. Именитова және т.б.) студенттерді зерттеу материалы негізінде зерттелген. Психологиялық тҧрақтылықты зерттеушілер адамға әсер етуші факторлардың кең тҥрлендіруінде психикалық белсенділіктің қажетті деңгейін қолдай алу қабілеті ретінде анықтайды. Оқу мотивациясына қатысты оның тҧрақтылығы – бҧл іс-әрекеттің қалыпты және экстремалды жағдайларда да салыстырмалы тҥрде ҧзақ және жоғары ӛнімділігін қамтамасыз ететін оның динамикалық сипаттамасы. Тҧрақтылықтың жҥйелілік елестетуіне сҥйене отырып, зерттеушілер оны оқу мотивациясының кҥші, тҥсінілуі, әрекеттігі, іс- әрекеттің мағыналы тҥрткінің қалыптасуы, процеске бағдар және т.б. сияқты сипаттамаларымен бірге қарастырады. Е.И. Савонько, И.П. Именитова, З.М. Хизроеваның зерттеулерінде мотивациялық қҧрылымның тҧрақтылығы мен оның динамикалығының байланысы оның қҧрылымындағы компоненттердің сараланып жіктелінуінде, олардың тҧрақтылық беталысына қарай тәртіптелінуінде екені кӛрсетілен. Сонымен бірге, мотивациялық қҧрылымның қҧрылымішілік ӛзгерістердің жылдамдатылған ӛзгермелілігі, ішкі мотивация компоненттерінің тәртіптелуге қарай қозғалысы, сараланып жіктелінуге деген айқын беталыс сияқты сипаттамалары ҥрдіске қарай мотивациялық бағдарланған қҧрылымдардың тҧрақтылығының кӛрсет- кіші болып табылады. Бҧл зерттеушілерге процессуалды мотивацияның абсолютті ҥстемдігі қҧрылымға одан да ҥлкен тҧрақтылықты береді деп болжауларына мҥмкіндік береді. Процессуалды мотивация қҧрылымы- ның мазмҧнды және «энергетикалық» ҧйытқысы болып табылады, және одан тҧрақтылық пен оның ӛзгергіштігінің ерекшеліктері тәуелді. Процессуалды және нәтижелік мотивациялық бағдарлар қҧрылымда бірінші және екінші орын алған жағдайда оның тҧрақтылыық деңгейі одан сайын жоғары болады – бҧл әсер ету кҥші бойынша бойынша бірінші фактор. Зерттеушілер (Е.И. Савонько, З.М. Хизроева) тҧрақтылықтың психологиялық детерминанттарына жататындарды белгіледі, олар: 1) мотивациялық қҧрылымның бастапқы тҥрі; 2) іс- әрекеттің заттық мазмҧнының тҧлғалық маңыздылығы; 3) оқу тапсырмасының тҥрі. Тағы да, неғҧрлым кҥшті болып мотивациялық бағдардың ҥстемдігі, қҧрылымішілік динамикасының ерекшелігі және 219 мотивациялық қҧрылымның психологиялық мазмҧны сияқты ішкі факторлар екені анықталды. жүктеу/скачать 2,21 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|