И. А. Зимняя педагогикалық психология
Оқудағы ӛзара әрекеттің субъек-субъекттік схемасы
жүктеу/скачать 2,21 Mb. Pdf көрінісі
|
И.А. Зимняя Педагогикалық психология (2) 3
- Бұл бет үшін навигация:
- Ӛзара әрекеттегі психологиялық контакт
| Оқудағы ӛзара әрекеттің субъек-субъекттік схемасы
Оқудағы ӛзара әрекет бҧрында жиі S→О, сызбасымен сипатталған, мҧндағы S – бҧл оқытуды дамытушы, білім беруші, іскерлікті қалыптастырушы, оны қадағалап және бағалаушы белсенді субъект. Оқушы оқыту мен тәрбиелеу субъекті ретінде қарастырылған. Ӛзара әрекеттің осындай оған қатысушылардың барлығының белсендігі сияқты сипаттамасына негізделе отырып, соңғы жылдары оқудағы ӛзара әрекеттің схемасын екі жақты субъект-субъекттік S ← → S ӛзара әрекет ретінде қарастырылды, мҧндағы S 1 – мҧғалім (оқытушы) және S 2 – оқушы (студент) жалпы субъекттер S Σ жинағын қҧрайды, ол осы ӛзара әрекет мақсаттарының ортақтығымен сипатталады. Мҧғалім жҧмыс істейтін топ, сынып мҥшелері бір-бірімен ӛзара әркеттесетінін есепке алсақ, оның педагогикалық міндеттеріне осы сыныпты (топты) оқудағы жігерлері ортақ мақсатқа бағытталуы тиіс субъекттер жиынтығы ретінде қалыптастыру да енеді. Оқудағы ӛзара әрекеттің қалыптасып отырған схемасы, осылайша ӛз тарапынан кӛп қабатты қҧрылғы болып келеді, оның беріктігі ӛзара әрекетке қатысушылардың барлығының арасындағы психологиялық контакт орнатуға негізделеді. Ӛзара әрекеттегі психологиялық контакт Психологиялық контакт, ӛзара әрекеттесуші жақтардың ӛзара тҥсінушілігінен туындаған және бір-біріне сенімі және қызыққандығымен байланысты, адамдардың психикалық кҥйлерінің ортақтығының нәтижесінде пайда болады. Психикалық кҥй психологияда Н.Д. Левитовтың ізінше, адамның психикалық іс- әрекетінің белгілі бір уақыт кезеңіндегі, оның психикалық процестерінің ӛзіндік ағымын кӛрсететін, тҧлға кҥйі мен қасиеттерінің алдында болатын тҧтас сипаттамасы ретінде анықталады. Контакт субъекттер ҥшін ӛзара әрекетті жағымды нығайтушы фактор болып табылып, олар оны саналы аңғарып, бастан кешіреді. Контакт жағдайында ӛзара әрекет субъекттерінің барлық тҧлғалық қасиеттері неғҧрлым толық айқындалады, оны орнату факті оларға интеллектуалдық және эмоционалдық қанағаттану әкеледі. Басқаша 295 айтқанда, контакттің ішкі механизмдері эмоционалдық және интеллектуалдық кӛңіл-кҥйге ортақтасу, жәрдемдесу, ой бӛлісу болып табылады. Эмоционалдық кӛңіл-кҥйге ортақтасу негізінде «жҧқтыру» психикалық қҧбылысы жатыр, оның механизмі әлеуметтік психологияда топтық іс-әрекеті интеграциясының тәсілі ретінде қарастырылады. Шығу тегі бойынша кӛне және кӛрініс табуы бойынша саналуан «жҧқтыру» қҧбылысы адам мінез-қҧлқының ішкі механизмінің формасы ретінде шығады (Г.М. Андреева). Жҧқтыру кӛбінесе индивидтің белгілі бір психикалық кҥйлерге, ҥлкен эмоционалдық зарядқа ие психикалық кӛңіл-кҥйді беру арқылы, сезімдері мен қҧштарлығы асқыну арқылы санасыз, еріксіз шалдыққыштығын сипаттайды [163; 164, 258 б.; 11, 175-178 б.]. Оқудағы ӛзара әрекет субъекттерінің эмоционалдық кӛңіл-кҥйге ортақтасуы бір мезгілде контакттің фондық та, негізгі де механизмі болып табылады. Айта кету керек, контакт механизмі ретінде адамның эмоционалдық кӛңіл-кҥйге ортақтасуы ең алдымен, ӛзара әрекеттесуші субъекттердің тҧлғалық ерекшеліктерінен, ӛзара әрекеттесу затының маңыздылығынан, жақтардың осы процеске қатынастарынан пайда болады. Бҧл ӛзара әрекеттің ӛзара тҥсінісушілігін, ортақтығын және келісімділігін қамтамасыз етеді. Ӛзара әрекеттесуге тҥскен жақтардың шынайы контактісінің басқа механизмі дегеніміз екі жақтың да қандай да бір проблеманы талдау бойынша бір белсенді іс-әрекетке араласуымен және белгілі бір ойлау тапсырмасын орындауға бағытталуымен анықталған ортақтасып ойлану, ойлауға жәрдемдесу болып келеді. Интеллектуалдық әрекеттесу деп аталатын бҧл механизм ӛзара әрекеттесуші субъекттердің, мысалы мҧғалім мен оқушының интеллектуалдық іс-әрекеттерінің бірлескендігімен шартталады. Ӛзара әрекеттесуші жақтар арасында контакт пайда болуының ішкі шарты бір-біріне ақжҥректік, шынай сыйлаудың, эмпатиялықтың және толеранттықтың кӛрінісі болып табылды. Контакттың сыртқы кӛрінісі ӛзара әрекеттесуші жақтардың мінез-қҧлқы болып табылады. Мысалға, сыныптағы контакт ҥшін зейін қою қалыбы, біршама алға ҧмтылған дене қалыбы, мақҧлдау кӛзқарастары мен қол қимылдары, жҧмыстық, мҧғалім тарапынан реттелінуші тыныштық, мҧғалімнің толқу мен ойлану ҥзілісіндегі оқушылардың ҥндемеулері кӛрсетімді. Осы және басқа кӛрсеткіштерді қарым-қатынас теориясының әлеуметтік бӛлігі – праксемика суреттейді. 296 Контакт – бҧл оның субъекттерінің продуктивті ӛзара әрекеттесуінің, осы процесс пен оның нәтижесінің тиімділігін арттырудың шарты мен салдары. Оқу ӛзара әрекетінде психологиялық контакт табиғи, кедергісіз қарым-қатынас мҥмкіндігін анықтайды, мҧндай қарым-қатынастың болуы оның субъекттерінің табысты еңбектестігі ҥшін маңызды. *** Оқудағы ӛзара әрекет субъекттер позициясын ҧстанушы екі жақтың да – оқушылардың (оқушының) – мҧғалімнің ӛзара әрекеттерінің белсенділігімен, саналы аңғарылуымен мақсаттылығымен сипатталады, мҧнда келісімді әрекет контакттың психологиялық кҥйімен нәтижеленеді және алғышартталынады. Ӛ з і н - ӛ з і т е к с е р у г е а р н а л ғ а н с ҧ р а к т а р 1. Ӛзара әрекеттесудегі реактивті жақтың субъектінің белсенділігі қалай дәлелденеді? 2. Контакттың болмауы неліктен ӛзара әрекетті бҧзады? 3. Қандай ішкі және сыртқы кӛрсеткіштер негізінде мҧғалім сыныппен ӛзара әрекетінің тиімділігі жайлы жорамалдай алады? 4. Егер де S → О сызбасының орнына S ← → О сызбасы жҥзеге асырылса, оқудағы ӛзара әрекет схемасының ӛзгерісі нені ҧйғарады? Ә д е б и е т жүктеу/скачать 2,21 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|