Б. Адамбаев апық
жүктеу/скачать 4,19 Mb. Pdf көрінісі
|
adambaev baltabai khalyk danalygy
| Б ір д ің кесірі м ы қ ға ,
М ы ң н ы ң к ес ірі түменге. Б іл г е н ім бір тоғыз, Б іл м е г е н ім тоқсан тоғыз, — деген секілді санмен ш а м а л а п ай ты л ат ы н м а қ а л -м ә т е л - д ерд і ң де көбісі осында й мегзеу тәсілімен ж а са л ғ а н . А й д а б о л , ас іш ерде п а й д а бол. Қ а з а қ б а й д ы ң ұ л ы б о л ғ а н ш а , Х а л ы қ б а й д ы ң қ ү л ы б ол! М ү н д а ж а л п ы ү ғ ы мн ың ( ж а л қ а у ) о рнына ж а л қ ы үғым (Ай д аб ол ) қ о л д а н ыл ғ а н , шеңбері т а р ү ғ ы м ғ а ( қ а з а қ ) , шеңбері кең ұғ ым ( х а л ы қ ) қ а р с ы қой ылға н. Сөздерді тура мағь і насынан гөрі бұла й а у ы ст ы рм а м а ғ ы н а д а кол- д а н у ә л д е қ а й д а т а р т ымд ы. Ауы с т ы ру д ың бір түрі — екі нәрсені бір-біріне салы- стыру ( срав не ни е) . С а л ы с т ы р у — ойды айқ ы н д а уд ы ң , а н ы қ т а у д ы ң т а п т ы р м а с тәсілі. Көптеген л о г и к а л ы қ үғым- д а р з а т т ы қ а т а у л ар ме н , ұ ғы м д а р м е н с а л ы с т ыр у а рқ ыл ы а й қ ы н д а л а д ы , т ы ңд ау ш ын ың , о ку ш ын ың қ а б ы л д а у сезі- міне тез эсер етеді, есте ү з а қ с а қ т а л а д ы . А р м а н — адам қанаты. Е ң б е к — ад а м н ы ң екін ш і анасы. Өнер — ағы п жатқан б ү ла ң , , Б і л ім — жанып түрған ш ы рақ. М ы с а л д а р д а ғ ы арман, еңбек, өнер, б і л і м — денесіз, дерексі з а б с т р а к т ү ғы м д а р. Ал о л а р ғ а қ а р а ғ а н д а қ а на т, 72 ана, б үла к, ш ы р а қ — денелі, деректі ү ғ ы м да р . Ос ын д а й ж а л п ы л ы қ - а б с т р а к т ұ ғ ы м д а р д ы н а қ т ы л ы ү ғ ы м д а р м е н салыстыру, шендестіру сезімге ті келей эсер етеді. С ал ы с т ы р у т ек дерексі з ұ ғ ы м д ы деректі, н а қ т ы л ы ү ғ ы м ғ а а й н а л д ы р у үшін емес, деректі а т а у - ұ ғ ы м н ың өзін а й қ ы нд а й түсу үшін п а й д а л а н ы л а д ы . Алтын ,күміс тас екен, А р п а , б и д а й ас екен, — дейтін м а қ а л д а с а лы ст ы ру ғ а а лы н ғ ан сөздер ( ү ғ ым д ар ) дербес т ұ р ы п- а қ түсінікті, деректі. Өмі р л і к қ а ж е т і н е Ка р а г а нд а , алтын мен күмістен арпа мен б и д ай ды ң п айда- л ы екендігі с а лы ст ы ру а р к ы л ы а н ы к т а л а , а й к ы н д а л а түс- кен. Асылы, қ а з а қ м а к а л - м ә т е л д е р і н д е с а л ы ст ы р у — өте көп қ о л д а н ы л а т ы н тәсіл. М а қ а л - м ә т е л д е р ойға «сақы», сөзге « са ра н » ж а н р б о лғ ан д ык т а н а н ы қ т а у ы ш пен а н ы қ т а л у ш ы сөздер қ а т а р к о л д а н ы л м а й д ы , екеуінің орнына біреуі-ақ, көбінше, а н ы қ т а у ы ш (эпитет) сөздер жүреді . С о н д ы қт а н т ұ р а к т ы а н ы қ т а у ы ш т а р д ы ң б ар л ығ ы д ер лі к а н ы к т а л у ш ы с ы з ж а л - кы к о л д а н ы л а д ы . Білекті б ірді жығады, Б іл ім д і м ы қ д ы жығады. Ж а қ с ы н ы ң атасын сұрама, Ж үйрікт ің а у з ы н ашпа, — деген ш у м а қ т а р д а ғ ы әрбі р бірінші сөз екі сөзді ң (білек- ті — а д а м , білімді — адам, ж а к с ы — а дам, ж ү й р і к — ат) міндетін а т к ар ы п түр. Б ұ л сөздерді ң с а н а м ы з ғ а орны- ғып, қ а л ы п т ас ы п кеткендігі сонша, біз о л а р д ы ң айтыл- май т ұрғ ан екінші сыңарын ( а н ы қ т а л у ш ын ы ) ж о қ т а м а й - мыз да. Ал а й д а а н ы к т а у ш ы а н ы қ т а л у ш ы н ы ң ма ғы н а с ы н бере ал ма йт ын болса, онда екінші сөз еріксіз к о л д а н ы л а ды. жүктеу/скачать 4,19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|