8 .2 . И Н Т О Н А Ц И Я Н Ы Ң Қ Ы З М Е Т І И н то н ац и яд ағы бір басты мәселе он ы ң
негізгі қызметімен байланысты. Осы күнге дейін
ж а л п ы
тіл
б іл ім ін д е
и н т о н а ц и я н ы ң
ф ункциялары на деген көзқарас біркелкі емес.
И н тон ац и ян ы ң ф ун кц и ясы н а қатысты неше
түрлі пікірлер мен таптастыруларды кездестіруге
болады. Бұларда әркім әр түрлі өзгешеліктер мен
қасиеттерді негізге алады.
И нтонацияға арналған зерттеулердің басым
көбінде оны ң адамдар қарым - қатынасындағы
р ө л і м о й ы н д а л ы п , б а р л ы қ т іл д е р г е т ә н
универсалды категория екені көрсетіледі.
Д егенм ен, и н тонацияны ң көрінісі әр тілде
әр түрлі. Солай екенін әр тілдегі сөйленісті тың-
дап, бірден б ай қау ға болады. О ндағы сөзді
түсінбегенмен, сөйлеу мәнеріне, интонациясы-
на қарап, сөйлеп тұрған адамның қытай ма, әлде
француз ба, орыс па, жоқ итальян ба - кім екенін
айыруға әбден болады. Бұл жайт интонацияның
барлы қ тілдерге тән универсалды категория
екенін ғана емес, оны ң әр тілдегі орны мен
өзгешеліктерін де көрсетеді.
И нтонацияны ң негізгі бес функциясынатау-
ға болады: 1) сөйлемнің жалпы коммуникативтік
түрлерін анықтау, 2) жеке коммуникативтік тип-
терін ажырату, 3) м азм ұнны ң өзгеш еліктерін
ажырату, 4) сөйлемдерді, синтагмаларды мәтінде
бір бірінен айы ры п, бөліп алу және 5) әр түрлі
эмоцияларды дифференциялау.
И н т о н а ц и я н ы ң б ір ін ш і ф у н к ц и я с ы
сөйлемнің жалпы м ағы насы мен оның түрлерін
ажыратып, олардың не хабарлы, не сұраулы, не-
месе бұйрықты екенін анықгайды. Бұлфункция-
ны орындауда и н тон ац и ян ы ң м ағы насы бір
сөйлем көлемінен анағұрлым кеңейеді, басқа бір
ж а ң а г р а м м а т и к а л ы қ к а т е г о р и я - р а й
категориясымен байланысып, озгеше деңгейдегі
м азм ұнға ие болады. Мысалы:
Жазда балалар ауы лға барады. Жазда балалар ауы лға бара м а? Жазда балалар ауы лға барсын! Бұл жерде интонация сөйлемдердің комму-
никативтік түрлерін анықтауға қатысып, сөйлем-
дердің құры лы мдық-коммуникативтік түрлерін
ерекшелейді. И нтонация сөйлем құрылысының
ерекшеліктерін және сөйлем түрлерін анықтау-
шы негізгі құралдардың бірі болып табылады.
