П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы
жүктеу/скачать 38,54 Mb. Pdf көрінісі
|
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis
| ИНТОНАЦИЯ
И н то н ац и яға ертеден, көне замандардан көңіл аударылған. Байырғы замандарда интона- цияның ерекшеліктеріне мән берген зерттеушілер оны сахна өнерімен, шешендер сөзімен және өлең оқу өнерімен байланы сты қарасты рған. И нто- н а ц и я н ы ң л о г и к а л ы қ ж ә н е э м о ц и я л ы қ қасиеттерін зерттеудегі ең көне деректер ежелгі Греция мен Римде кездеседі. Онда сөйлеу тіліндегі әуен, пауза, қарқы н , ы рғақ туралы алғаш қы түсініктер берілген. С о й л е м н ің ы р ғ а қ т ы қ ұ р ы л ы м ы н ы ң ерекшеліктері туралы пікірлерді Аристотельдің, Д е м е т р и я н ы ң , Ц и ц е р о н н ы ң , Т р аси м ах ты ң еңбектерінде кездестіруге болады. Ы рғақ туралы ең толы қ түсінік Ц ицеронны ң “Оратор” деген ең б егін д е кезд есед і. О нда автор ы р ға қ т ы ң ерекш еліктеріне тоқталы п қана қойм ай, оны шешендердің сөзіне қалай, қай мөлшерде қолда- ну керектігін де айта отырады. Сойлеу тілі ин- то н ац и ясы туралы пікірлер М .В .Л ом оносов еңбектерінде де баршылық. И н т о н а ц и я д е ген ұ ғы м н ы ң ж алп ы тіл білімінде әр түрлі түсіндірілуі оған ғалы м дар- дың әр қы ры нан қарауы на байланысты болса керек. Басқа сөзбен айтқанда, зерттеушінің оның сыртқы ф орм алы қ ж ағы на, не мазмұнына, не ф ункциясы на ған а көңіл аударғаны нан болар. Б а с қ а ф о н е т и к а л ы қ қ ұ б ы л ы с т а р м е н салыстырғанда интонация жалпы мазмұнмен өте ты ғы з байланы сты ж әне синтаксистік тұрақты құрылымдарға қар а ға н д а , о н д а а б с т р а к т іл ік сипат айқынырақ. Тіл білімінде интонацияны зерттеуде үш түрлі (синтаксистік, фонетикалық және фоноло- гиялық) бағы т бар. С интаксистік бағы ттағы лар интонацияны синтаксис колемінде ғана қарастыру керек деп санайды. Себебі, олардың пікірінше, интонация - с и н т а к с и с т ік м а ғ ы н а н ы , с и н т а к с и с т ік қатынастар мен байланыстарды қамтиды. Ф онетикалы қ бағытты ұстанғандар инто- нацияны сөйлеу тілінің жалпы ағысын қамтып, оның сөйлемдерін, синтагма, фразалардың басқа да ф онетикалы қ майда болш ектерін қалы пқа түсіріп, тиянақтап, оның үстіне олардың бәрінің басын қосы п, бөлш ектерден тұратын әуенін ш аш ыратпай бір күрделі байламға келтіретін құбылыс деп есептейді. Ал ф онологиялы қ бағыттың өкілдері инто- н а ц и я н ы қ а р а м а -қ а р с ы , я ғ н и б ір -б ір ін е н айырмашылығы бар бөлекжүйелер ретінде алып қ а р а й д ы . Е ге р с е г м е н т т ік ф о н о л о г и я д а ф онем аларды ң “ қ а р а м а -қ а р сы л ы ғы ” оларда белгілі бір сипатты белгінің бар не ж оқ болуына негізделсе, суперсегментгік фонологияда қарама- қ а р с ы л ы қ т ы ң , я ғ н и а й ы р м а ш ы л ы қ т ы ң механизмі басқаша: жоғарылау-томендеу, жыл- д ам д ы қ-б аяу лы қ, болы м ды -болы м сы з, тағы сондайлар болып келеді. Т ү р л і т іл д е р д е г і и н т о н а ц и я ту р а л ы зерттеулерге келетін болсақ, интонацияның олар- да тілдің әр түрлі деңгейінде қарастырылатыны байқалады. Мысалы, интонация олардың не “фо- нетика” , не “синтаксис” бөлімінде сөз болады. С о ң ғ ы кезд е и н т о н а ц и я н ы ж алп ы тіл жүйесіндегі дербес бір құбылыс ретінде танып, оны өз алдына жеке алып зерттейтін білім сала- сын интонология деп жүр. Интонологияның өзіне тән зерттеу объектісі мен зерттеу әдістері бар. Қайткенде де кейін пайда болған лингвистика- л ы қ теорияны ң интонацияны ң жаңа қырларын ашып, оның аясын кеңейтіп, жалпы сөйлеу тілін ж ан-ж ақты зерттеуде маңызы зор. Б елгілі ф р ан ц у з ғал ы м ы Б .М а л ь м берг просодияның, яғн и интонацияны ң орны - қан- дай тілдің болсын құрылымының нағыз өзегінде, оны аңғармау, оның маңы зын дұрыс түсінбеу - тілдің жалпы табиғаты н түсінбеумен барабар дейді. Сондықтан тіл білімінде соңғы кезде пайда болған интонологияның интонацияның тіл жүйе- сінде алатын орнын, ерекшеліктері мен қасиет- терін анықтауда зор қызмет атқаратыны даусыз. жүктеу/скачать 38,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|