1 - к е с т е . Д а у ы сты ды бы стар ды ң ж а с а л ы м ж ік т е л ім і Осы жасалым сипаттамаларды пайдаланып
қазақ тіліндегі дауысты дыбыстардың жасалым
белгілерінің ж и у н ты қ кестесін (2-кесте) жасап
көрсетуге болады. Мұнда жалаң дауыстыларды
өз алдына, ал құранды дауыстыларды өз алдына
бөліп қарауға да болады. Онда төртінші бағана-
ның қажеті болмайды.
А
аш ы қ
езу
тіл арты
ж алаң
Ә
аш ы қ
езу
тіл ортасы
ж алаң
Ы
қы саң
езу
тіл арты
ж алаң
I
қы саң
езу
тіл ортасы
ж алаң
Ұ
қы саң
ерін
тіл арты
ж алаң
Ү
қы саң
ерін
тіл ортасы
ж алаң
0
ерін
тіл арты
қүранды
Ө
ерін
тіл ортасы
құранды
Е
езу
тіл ортасы
құранды
2 - к е с т е . Д ауы сты ды бы стар ды ң ж а с а л ы м б ел гіл ер і Дауысты дыбыстардың жасалым белгілерінің
жүйесіне (3-кесте) қарап, кез келген екі дауысты
дыбысты ң ортақ және айырым белгілерін оңай
табуға болады. Кестедегі қосу (+) таңбасы белгі
дауыстыға тән деген сөз, ал алу (-) таңбасы -
тән емес деген сөз.
Екі дауысты дыбыстың арасында ең кем де-
генде бір айырым белгі болу керек. Барлық бел-
гілері бірдей екі дауысты дыбыс болмайды және
болуы мүмкін емес.
Бұл кестеде де жалаң және құранды дауыс-
тыларды бөлек-бөлек қарауға болады. Онда соңғы
“ құрам ы ” деген бағананы ң қажеті жоқ.
Мысалы:
-
А-Ә дауыстыларының екі ортақ (+ ) ( екеуі
де аш ы қ және езулік), бір айырым (-) (біріншісі
тіл арты, екіншісі тіл ортасы) белгілері бар;
жасалу
жолы
жақ
қатысы
ерін
қатысы
тіл
қатысы
құрамы
дыбыс
аш ы қ қысаң
езу ерін тіл
ар-
ты
тіл
орта-
сы
жа-
лаң
қ ұ -
ран -
ды
А
+
-
+
-
+
-
+
-
Ә
+
-
+
-
-
+
+
-
Ы
-
+
+
-
+
-
+
-
I
-
+
+
-
-
+
+
-
Ұ
-
+
-
+
+
-
+
-
Ү
-
+
-
+
-
+
+
- •
0
-
+
+
-
-
+
Ө
-
+
-
+
-
+
Е
+
-
-
+
-
+
3 - к е с т е . Дауысты дыбыстардың ж асалы м
