тұр, жүр, отыр,
жат(ыр)
деген лексикалы қ м ағы налы етістіктер
бар, соны м ен бірге дыбыстық құрамы ж ағы нан
олардан ешбір айырмасы ж оқ 4 грамматикалық
корсеткіш бар. Бұлардың мағы насы , тілде атқа-
ратын қы зметі мүлдем басқа-басқа, сонды қтан
олар ом онимдік дәрежеге жеткен:
үнсіз отыр,
зытып отырды.
Алғашқыдаотыретістігі субъектінің кеңістік-
тегі қалпын білдіріп, лексикалы қ мағы нада қол-
даны лған, соңғы даоты р кемекш і етістік қы зме-
тінде қолданылған, оның лексикалық мағынасы
жоқ, жетекш і етістікке косем ш ен ің -п ж ұрнағы
арқылы тіркесіп, қимьы тез жасалу үстінде деген
мағынаны қосып тұр. Отыр етістігі алғаш қы қол-
данысында сөйлемде қимыл атауы ретіндегі лек-
сема болса, соңғы да грамматикалық м ағы на бе-
ретін көрсеткіш і қызметін атқарған. Олардың
мағынасы да қызметі де басқа-басқа, тек дыбыс-
ты қ құрамы ғана ұқсас. Осы жағдай қалған үш
етістікке де ортақ, сондықтан тілде лекси калы қ
м ағы на беретін
тұр, жүр,
отыр,
жат
етістіктері
арқьыы жасалған 4 аналитикалық формант, яғни
4 грамматикалық корсеткіш бар. Олар ш ы ғу тегі
ж ағы нан бір болғаны мен, қазір тілде б асқа: бас-
қа тілдік бірліктерге жатады.
А іды м ен бұл торт етістіктің лексикалы қ ма-
ғыналарына тоқталайық.
Бұл торт етістіктің алғаш қы түп негізгі лек-
сикалы қ м ағы насы - адамның кеңістіктегі қал-
пын білдіру.
Өзі жалаңбас қардың үстінде отыр
(Әбдіқадыров).
Солардан оқшаулау жерде Рабый
түр. Бір кішкене болмеде жатқан М үқан үйық-
тай алмады
(Сонда).
Екеуміз коп жыл бірге
жүріп, коп елді бірге араладық
(Сонда).
Бұл етістіктердің екінш і негізгі м ағы насы
адамнан басқа жанды-жансыз заттардың кеңістік-
тегі қалпын білдіру:
Достарыңызбен бөлісу: |
