дыбыстар тіркесі
ф о-
нетиканы ң озекті мәселесі деген қорытынды
шығады.
Дыбыстар тіркесі
- тілдегі ды бы старды ң
бірімен-бірінің қатар тұру мүмкіндігі, тарихи
қалыптасқан орны.
Қ азақ тіліндегі негізгі үндестік заңдар ды-
быстар тіркесінің нэтижесі болып шығады. Бұл
заң бойынша:
1. Бір сөздің құрамында тек жуан дауыстылар
немесе жіңішке дауыстылар ғана кездесе алады.
2. Соз (түбір) ішінде, сөз бен қосымша, сон-
дай-ақ сөз бен создің аралығында қатаң дауыс-
сыздардан соң тек қатаңдар ғана тұра алады.
3. Әлгіндей жағдайда ұяңдардан соң тек ұяң
дауыссыздар тұрады.
4. Үнділерден соң ұяңдар, қала берді үнділер
келеді. Міне, бұлар - тілдің болмыс, бітімін ай-
қындайтын, өзге тілдерден ерекшелеңдіріп тұра-
ты н, ұзақ дамудың нәтижесінде қалыптасқан,
бұлжымас заңдылықтар.
2 .1 . Д А У Ы С Т Ы Л А Р Д Ы Ң Т ІР К Е С І
Қазақ тілінде дауыстылар сөз ішінде, сөздер
аралығында қатар тұра алмайды, қатар келе қал-
ған жағдайда алдыңғысы түсіп қалады.
Қазіргі қазақ тілінде жалаң (бір ғана) дау-
ыссыздан тұратын бірсыпыра қосымш а бар:
-й
(ойла-й, сөйле-й, апа-й, жеңге-й, касқа-й, қара-й);
-қ, -к (қайра-қ, күре-к, барды-қ, келді-к);
-м
(ана-м,
шеше-м, барды-м, келді-м, болжа-м, сөйле-м);
-н
(бора-н, ойла-н, анасы-н, шешесі-н);
-р (ойаа-р, биле-р,
қайғы-р, ескі-р);-п (ойла-п, быле-п);
-с (барма-с,
келме-с, ойла-с, сөйле-с, тала-с, тірке-с);
-т (ойна-т,
биле-т, бөге-т, мүнар-т);
-у (ойла-у).
Дауыссыздарды дауысты тіркемей, жеке өзін
айту мүмкін емес. Сөйлеу кезінде буыннан кіші
бөлшек болмайды.
Қазақтілінде морфемалар (түбір, қосымша)
буыннан кем болмайды. Я ғни дауыстылар жеке
тұрып (буын құрай алады) соз, қосымша болуы
мүмкін, ал дауыссыздарда ондай қасиетжоқ. Олай
болса, сөзге жалғанатын жоғарыдағы қосымша-
лардың әрқайсысы дауыстымен тіркесіп айтыл-
ған. Дәлірек айтқанда, көсемш енің
Достарыңызбен бөлісу: |
