Бөлім бойынша өзін-өзі тексеру сұрақтары

26 
3-бөлім. Әр түрлі жасерекшелік топтарда жиын, сан және санау 
ұғымдармен таныстыру әдістемесі 
3.1
 
Балаларда жиын туралы түсініктердің қалыптасуы
 
Баланы бала кезінен бастап өлшемі, пішіні, түсі, саны жағынан әр түрлі 
заттар қоршайды. Ересектер арқылы балалар заттардың атауын атауды және 
ажыратуды, оларды пайдалануды үйренеді. Баланың дамуына қарай оның 
қоршаған ортамен өзара қарым-қатынасы өзгереді және жаңа ұғымдар 
қалыптасады. 
Ерте балалық шақта шындықты танудың қажетті сатысы болып 
табылатын санның алғашқы қарапайым танымы орын алады. Өмірдің алғашқы 
күнінен бастап бала заттар мен құбылыстар әлеміне түседі,заттардың әр түрлі 
мөлшерін ғана емес, дыбыстарды, қозғалыстарды да қабылдайды. Балада сан 
туралы ретсіз түсінік қалыптасады. Ересектер бұл әсерлерді жүйелеуге 
көмектеседі, балаларды жекелеген заттармен және заттардың топтарымен әр 
түрлі іс-қимылдарға үйретеді, олардың сөздерін жүйелеп, жиынтықтарды 
қабылдау ерекшеліктерін ескере отырып, сан мен сандық қатынастардың 
жалпылау сипаттамасына жататын ерекше сөздермен байытады. 
Педагог А.М.Леушинаның зерттеулері алдымен балаларды санға емес, 
салыстыруға үйрету керек екенін көрсетті (олардың сандық қарым-қатынас 
туралы түсініктерін қалыптастыруға ықпал ету), содан кейін сан есімдерін 
пайдалана отырып, есеп қызметімен таныстыру. 
Бізді қоршаған шындық дискретті (үзік) және дискретті емес (үздіксіз) 
жиындардан тұрады. 
Сан санаты – адам ойының ең абстрактілі санаттарының бірі. Балалардың 
санын, сандық қарым-қатынасын тану негізінен көрнекі-бейнелі түрде, пәндік 
қызмет барысында жүзеге асырылады. Бала заттардың нақты санымен көреді 
(мысалы, түрлі ойыншықтармен). Ол топтан жеке затты бөліп алады (қораптағы 
барлық қарындаштан бір қарындашты, ойын бұрышында тұрған барлық 
машинадан бір машинаны таңдайды), заттарды біріктіреді (текшелерді жәшікке 
салады, пирамида сақинасын өзекке кигізеді), басқа заттардан бір бөлігін бөледі 
(барлық құрылыс материалынан дуал қою үшін кірпіштерді ғана алады). 
Заттармен жұмыс жасай отырып, бала олардың санын салыстырады және 
бұл туралы хабарлайды: «міне, менде қанша нәрсе бар!», «Ал менде көп!». 
Сандық түсініктерді қалыптастыру мәселесімен айналысатын отандық 
психологтар, педагогтар, әдіскерлер сан ұғымын меңгеру кезінде көп нәрсені 
қабылдау және санауды меңгеру бірлігін бекітті. 
Көрнекті педагогтар А. Менчинская, Л. А. Яблоков,
П. Я. Гальперин, В. 
В. Давыдов, Г.С. Костюк математикалық ұғымдарды қалыптастыру баланың 
күрделі танымдық іс-әрекеті ретінде қарастырады. 
Жиын туралы түсінік балаларда есту, қозғалыс, көру сияқты бірыңғай 
қабылдаулардың жинақталуының арқасында қалыптасады. Бір жастағы бала бір 
затқа қарағанда жинақталған заттар тобына көбірек назаруын аударып, көлем 
жағынан айырмашылықтарын байқайды. Ол заттар тобынан бір затты 
ажыратып, көпше түрде зат есімдерді қолдана бастайды. 

27 
Ерте жастағы балалар сан есімдерді қолданады. Көпше зат есімдерінен 
басқа, бала көп, аз, сөздерін қолданады және ол заттардың сандық жағына назар 
аударады. Бала топтастырылған заттар ішінен өзге заттарды «тағы ...», «міне, 
мұнда...» сөздері арқылы ерекшелеп отырады. 
Ересектермен ойнай отырып, бала заттарды біріктіруді, топтастыруды 
(талдау және синтездеу операциясын жүргізуді) үйренеді. Мысалы, 
қуыршақпен ойындар және т.б. Ересектер балаларға барлық қуыршақтарды 
бірге жинап, олардың ішінен ең кішілерін таңдап алуды сұрайды. Кейін балалар 
келесі тапсырма алады: орамал таққан қуыршақтарды бір қатарға отырғызу 
және т. б. 
Көріп отырғанымыздай, қуыршақтар көлеміне, бас киімдердің болуы, 
киімнің түсіне байланысты топшаларға бөлінген. Егер балалар мұндай талдау 
жасай білсе, оларды: қандай қуыршақтар көп (кішкентай немесе үлкен), қандай 
аз немесе тең дәрежеде салыстыруға үйретуге болады. 
Жиындармен жұмыс істеу екі топтың элементтері арасында өзара бір 
жақты сәйкестікті іс жүзінде белгілеу және олардың тең немесе тең еместігін 
анықтау (сурет -3.1). 
- - түс бойынша заттарды топтастыру 
- заттың атауы бойынша топтастыру, көлік. 
- екі жиынға да сәйкес келетін жиын элементі, көк жеңіл көлік.

жүктеу/скачать 1,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: