1916 жылғы кӛтерілістің себебі мен сипаты

47 
халқына 10-ға жуық салық, баж салығын тҿлеу міндеттелді. Келесідей жайттар 
орын алды: қазақ жерін тартып алу, соғыс қажеті ҥшін киім, мал, азық-тҥлікті 
мемлекет қажетіне еріксіз жинау. Соғыс уақытында Тҥркістан 300 мың пҧт ет, 
70 мың жылқы, 13 мың тҥйе тасылды. Жетісудан 34 млн. сомның малы мен 
ауылшаруашылық ҿнімі алынды. Қоныс аударған деревнялардың дҽулетті 
топтары мен қазақ ауылдарының еңбекші бҧқарасы арасында жер учаскелері 
ҥшін кҥрес басталды. Ҽскери бҿлімдерде соғысқа қарсы насихат кеңінен 
ҿрістеді, ҽскерге шақырылғандар ҽскерден бас тартты, себебі ҿз жанҧяларына 
жҽрдем тҿленбеді. Мысалы, Кҿкшетауда 300 солдат ҿздерінің жанҧяларын 
жермен, ҥй маңы учаскесімен, жҽрдем ақымен қамтамасыз етпейінше 
майданнан бас тартты. Патша ҥкіметіне қарсы кҿтеріліс қарулы кҥшпен 
тоқтатылды, кҿтерілісшілер қамауға алынды, жер аударылуға сотталды. 
Мұның 
бәрі 1916 жылғы ұлт-азаттық кӛтеріліске әкелді. 
Себептері: а) Қазақ жерлерінің шұрайлы бӛлігін тартып алудың 
жалғасуы,
1916 ж.ортасына қарай тартып алынған жер кӛлемі 45 млн. десятинаға 
жетті. 
б) Отарлық езгінің күшеюі; 
с) Салық мӛлшерінің артуы (3-4 еседен 15 есеге дейін ӛсуі). 
Яғни ҽлеуметтік-экономикалық, саяси факторлар ҽсер етті. Кҿтерілістің 
басталуына сылтау болған 1916ж. 25 маусымдағы армияның тыл жҧмыстарына 
Қазақстанның, Орта Азияның жҽне Сібірдің 19-43 жасқа дейінгі ерлерді
шақыру болды. 
Кӛтеріліс орталықтары
: Жетісу мен Торғай. 
Торғайда қыркҥйек пен қазан айларында барлық жағынан жаулаушы 
отрядтар қыспаққа алды. 1917ж. ақпан айына дейін жалғасқан партизандық 
сипат алды.
Жетісулық кҿтерілісшілердің біраз бҿлігі Батыс Қытайға ҿтіп кетуге 
мҽжбҥр болды. Қыркҥйек айында басып тасталынды. 

жүктеу/скачать 1,01 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: