ХVII ғасырдың I жарты – ХIХ ғ - 80 жылдар аралығын

137 
дәуiрiнде антикалық, ортағасырлық және жаңа заман деп 
бөлу қалыптасқан болатын.
Жаңа заман мәдениетi, өмiрi жайлы көптеген әдебиеттер 
жазылған. К. Маркс iлiмiнде жаңа заманды адамзат 
қоғамының даму сатысы ретiнде қарастырса, ал ХХ ғ - 50 – 
60 ж.ж. Р. Арон және У. Ростоу индустриялық қоғам 
теориясын ұсынды. Бұл теорияда артта қалған аграрлы 
шаруашылықтан бұқаралық өндiрiстiң даму сатысында 
көтерiлуi деп түсiндiредi.
Бұл кезеңде техникалық жаңалықтар, кәсiпкерлiк рухтың
дамуы деп түсiндiредi. Европада индустриальдық қоғам ХVII 
– ХIХ ғ.ғ. қалыптасты. Қазiргi Батыс және Ресей 
басылымдарында «Модерн дәуiрi» ( модерiн – жаңа, қазiргi) 
ұғымы жиi қолданып жүр.
Модерн ұғымы аясында саяси және экономикалық жүйе 
(ХVII – ХIХғ.ғ. Европа, АҚШ) мәдениетi құрылымы 
түсiндiрiлiп жүр.
Модерн дәуiрi норманың өрге дамуы, әр түпкiрiне 
таралуын модернизiм деп атайды. Немiс тарихшысы, 
философы М. Вебер (1864 - 1920) европалық капитализм 
өзiнiң пайда болуында протестанттық этикаға қарыздар, ол 
адамға еңбексүйгiштiк, үнемдiлiк, әдiлеттiлiк, рационалдық 
қасиеттерiн дарытты деп көрсеттi.
В. Зомбарт (1863 - 1941) бұл кезеңді идеологиялық, дiни 
ағымдардың өте көптiлiгiмен ерекшеленедi деп атап көрсеттi. 
Өзiнiң үнемдеуi арқасында ол баю жолына түскен едi, образы 
өзгере бастады. 
Тек өз байлығы және күшi арқылы ғана жетiстiкке, қол 
жеткiзе алды деп түсiндi. Осылайша, жаңа замнда түрлi 
көзқарастарды жүйелеп, зерттейтiнiн көремiз: 
1.
Капиталистік, 
индустриальдық, 
модерндiк 
тарихшылар; 
2.
Жаңа адам типiнiң қалыптасуы деп есептейтін 
мәдениеттанушылар, философтар; 

138 
Қазiргi кезеңде Ф. Бродельдiң (1902 – 1985ж.ж.) 
«Материальная цивилизация, экономика и капитализим ХV-
ХVIIIғ.ғ.» еңбегi. ХХғ 70-80 ж. (Д.Белл, Э. Тоффлер) ХХғ II 
– индустриялық қоғам орнына постиндустриялық қоғам келiп 
қалаптасты, ал модерн постмодерндi қалыптастырды деп 
түсіндреді. 
Бұл туралы 1917 жылғы төңкерiстен кейiн жаңаланатын 
заманда өттi деп кеңестiк ғалымдар да көзқарасының 
негiздедi. ХVII – 80ж. - ХIХ ғасырда Батыс Европа, Солтүстiк 
Америкада қалыптасқан жүйе, - қайталанбас өркениеттiң, 
экономикалық, әлеуметтiк саяси, мәдени құбылыстармен, 
адамның өмiрi, тарихи формасымен ерекшелендi. 
Еворпалық жаңа заманды екi кезеңге бөлiп қарастыруға 
болады. 
1.
1640-1789ж.ж. 
– 
буржуазиялық 
қоғамдық
экономикалық қарым- қатынастар орта ғасырлық кезеңдi 
толығымен ығыстырып шығарды. 1640-1688ж.ж. ағылшын 
буржуазиялық революциясы, король билiгiнің шектелуi, заң 
шығару және үкiметке бақылау жасау, сайланбалы 
парламентке өтедi, азаматтардың құқығы заң жүзiнде 
бекiтiлдi (1776 ж АҚШ тәуелсiздiгі.) 1787ж. АҚШ 
конституциясының қабылдануы, демократияның жариялануы 
ғылымда, техникада үлкен жаңалықтар әкелді, ағарту 
философиясы қалыптасты, өнерде – барокко, рококо, 
классицизм стилдерi қалыптасты (сурет 3). 
Екiншi кезеңде 1789-1880 ж.ж. – Европада капитализм
толық қалыптасты.
1789-1799ж.ж. Франция революциясы ерекше роль 
атқарды. Францияда капитализм кең тарады. Өнеркәсiптiк 
төңкерiс, механикалық өңдiрiс пайда болды. ХIХ ғасыр 

139 
өнерде романтизм және реализм стильдерi пайда болды. 
Классицизм мәдениетінің әлеуметтік – рухани негіздері
Классицизм мәдениеті
Мемлекеттік
абсолютизм
Жоғары
адамгершіліктік
Өмір саласының
регламенттілігі
Нормативтілік,
Метафизикалылық,
Өнердегі канондылық
Рационализм философиясының үстемдігі
Сурет 3
Жаңа заман Европа өркениетiнiң дамуы эволюциялық 
және революциялық сәттерден, жекелеген құбылыстардың 
баяу дамуы және бiр сәттiк секiру мәдениеттiң арнайы 
өзгерiстерi, ол экономика, саясаттың, өзгеруiне ықпал етті.
Паровозды Д. Ж. Стефенсон – 1814 жылы, пароходты Р. 
Фултон – 1807 жылы, ХIХ ғ. Электромагнитті, телеграфты 
ойлап табуы нәтижесінде - «ХIХ ғасыр - бу және темiр 
ғасыры», - деп аталды.
Жаңа заман дүниенi көру картинасы дiни сипаттан ада болды, 
(орташа салыстырғанда.) 
Адам ақыл, ойына сүйене отырып бiрiншi орынға 
«жаратылыстық заңдар», «қозғалыс» «даму», «эволюция», 
«прогресс» ұғымдарын, құдай - «адамгершiлiк заңдар»
бейнесi ретiнде екiншi орынға қойды (сурет 4).

140 
Ағарту дәуірі мәдениеті ерекшелігі
Бостандық
Теңдік
Туысқандық
Ағарту дәуірі мәдениетінің идеологиясы:
Әлеуметтік қарсылық
Идеализмді
сынау
Антикрепостниктік
Антифеодализм
Дінге қарсылық
Догматизмді сынау
Құқықтық жүйені сынау,
Сарай әдепсіздігіне қарсылық
Классицизм өнерін сынау және реализм үшін күрес
Сурет 4 
ХVII ғ ғылымындағы төңкерiс әлемнiң жаратылыс -
ғылымы көру картинасын қалыптастырды. Бұл төңкерiс 
нақтылық, дәлдiк, ғылыммен және техникалық бiлімдерде 
метематикалық жүйелiлiктi қалыптастырды. Ғылыми – 
техника кауымдастық, академиялар мен иституттар ашылды, 
ғылыми бiлiм дамыды.
Жаратылыс бiлiмiнде Европа елдерiнiң ғалымдары 
ерекше төңкерiс жасады. (Галилей) Италия. Гелиоцентристік 
iлiм. Паскаль, Ньютон, Декарт, Бойль. ХVIII ғ.
Ньютон механикасы жалпы жаратылыс - ғылыми әлем 
картинасы болып табылады. 1868 жылы Менделеев химия 
әлем жүйесiн заңдастыруды жоспарлады.
ХVII – ХVIII ғ.ғ. Ағарту философиясы дамыды,
Францияда 1715-1789ж.ж. «Ағарту ғасыры» деген атпен 
белгiлi болды: Вольтер, Монтескье, Гольбах, Дидро, Руссо, 
Гегель, Кант.
Ағарту 
философиясы 
қоғамдағы 
қарым-қатынастар 
заңдылықтары, қоршаған орта және адам табиғатпен 
үйлесiмін қарастырды.

141 
Ағартушылар қоғамда адам ақыл - ойын үздiксiз 
жетiлдiру арқылы дамиды деп түсiндiрдi.
Ағартушылар үшiн, қараңғылық, дiни фанатизм ең 
жаман қасиеттер.
Ағартушылық моральдық iлiмi индивидуализм, еркiндiк 
және тұлғаның тәуелсiздiгi, дiни шектеулердiң болмауын 
ұғындырды. ХVII – ХIХ ғ.ғ. дүниенi көру картинасын бiлiм 
арқылы қоғамның дамуы жүзеге асады деп түсiндiрдi (сурет 
5). 
Ағарту дәуірі мәдениетіндегі дүниетанымдық
концепциялардың типтері
Дүниетанымдық ұстанымдардың типтері
Аристократиялық
ағартушылық
Вольтер
Демократиялық
ағартушылық
Дидро
Халықтық
ағартушылық
Руссо
Жалпы белгілері: тарихи оптимизм, ақылға сенім, 
өзгелерге, толеранттылық, утопиялық, энциклопедизм,
ғылыми скептицизм
Сурет 5 
ХVII ғ. өнер саласында барокко стилi гүлдендi. 
Көркемсурет, мүсiндеу, сәулет, музыка дамыды.
Барокко стилiнде шындық пен иллюзиялық байланысты. 
Италияда мүсiндеуде, сәулет өнерiнде көрiндi. Барокко - 
Франция, Испания, Польша, Австрияда кеңiнен тарады. 
Англия, Голландияда жанрлық тұрмыстық реализм дамыды.
Классицизм эстетикасы әдебиетте дамыды.
Ол антикалық нормаларға елiктедi. Рациональдық 
нақтылық, қаталдық үстем болды.

142 
Классицизм – «жоғары»(трагедия, ода, эпопея, тарих, 
мифология, дiни, көркемсурет) драматургияда – орын, уақыт, 
әрекеттi бiрiктiрдi.
Классицизм Францияда дамыды. Корнель, Мольер ХVIII 
ғ. Германия «Буря», «Натиск» қозғалыс (Рационализм) 
Шиллер, Гете жеке тұлғаны дәрiптедi. Романтизм ХVIII – 
ХIХ ғ.ғ. дамыды. Ақыл-ой, теңдiк, әдiлдiк. Байрон, Гейне, 
Шатобриан, Новалис.
Тарихи роман жанры (Вальтер Скотт).
Халықтық өлең, аңызды, эпикалық поэма, ұлттық тiлдiк 
сөздiк. Шуберт, Вагнер, Верди, Бетховен. ХIХ ғ. 30 – 40ж.ж. – 
реализм көркем әдебиет және көркемсуретте дамыды. 
Бальзак, Стендаль, Диккенс тұрмыс, әдет-ғүрып 
психологиясын негiзге ала отырып шығармаларын жазды.
ХІХғ. Батыс философиясы мен өнеріндегі негізгі
бағыттар
Философия
Неміс классикалық
философиясы
Марксизм философиясы
Діни сана философиясы
Позитивизм
Прагматизм
Өнер
Романтизм
Реализм
Символизм
Натурализм
Импрессионизм
Сурет 6 

жүктеу/скачать 2,11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: