ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ ДИДАКТИКАЛЫҚ ЖҮЙЕЛЕР

Тәжірибеде оқытудың көптеген түрлері қолданылуда. Мұғалімдер барлық 
пайдалы оқыту түрлерінен бас тартпай, жақсыларын жаңа жүйеге 
пайдалануда. 
Догматикалық оқыту. Еуропада көп ғасырлар бойы өмір сүрді, оқушылар 
болмыс факті, құбылыстарын және олардың арасындағы байланыстарды 
дайын күйінде жаттады. Оқушылар бұд материалды есте сақтап, сөзбе сөз 
еске түсіруі керек болды. Олардан білімді тәжірибеде қолдану талап етілген 
жоқ. Оқытудың бұл түрі механикалық естің дамуына көмектеседі, бірақ жеке 
тұлғаның ақыл-ойының өсуіне жағдай жасамайды. Қазірігі мектепте көп 
қолданылатын оқыту түрлері: түсіндіру – суреттеу, проблемалық, т.б. 
Түсіндіру – суреттеу арқылы оқыту. Оның мәні атынан көрінеді. Түсіндіру 
және көрнекілік – мұндай оқытудың негізгі әдісі, тыңдау және есте сақтау – 
оқушы іс-әрекетінің жетекші түрлері, оқылғанды қатесіз жаңғырту – негізгі 
талап және тиімділіктің негізгі өлшемі. Бұл оқытудың кең тараған түрі. Оны 
ғылыми негізделген және сипаттаған неміс ғалымы И.Гербарт. Осы 
дидактикалық процесте оқытушы мен мұғалімнің іс-әрекетінің кезеңдері 
мынадай болады: 
Түсіндіру – суреттеу арқылы оқытудың жақсы жақтары: уақыт үнемдейді, 
мұғалім мен оқушылардың күшін сақтайды, оқушылардың күрделі білімдерді 
түсінуін жеңілдетеді, процесті тиімді басқаруды қамтамасыз етеді. Сонымен 
қатар оның ірі кемшіліктері бар. «Дайын» білімдер оқушыларды өз бетімен 
ойлауға үйретпейді, тек оқушылармен жұмыс істеу мүмкіншілігі шектеулі, 
оның ақыл-ой қабілетін және оқушының іскерлігін нашар дамытады. 
Сондықтан дидактикада, әсіресе ХХ ғасырда, өнімді (репродуктивтіктен 
өзге) ойлауға, шығармашылық ой дағдыларына үйрететін модельдерді 
іздестіру жүрді. Осылайша проблемалық оқыту пайда болады. 
Проблемалық оқыту процесі мынадай: 
- Проблемалық жағдай жасау және мәселе қою. 
- Мәселені шешу жолдарын – гипотезаларды ұсыну. 

- 
Таңдап алған гипотиезаның дұрыстығын жаратылыс-математика 
бағытындағы пәндерде тәжірибе арқылы гуманитарлық пәндердегі 
ережелердің дұрыстығын түпдеректер арқылы тексеру. 
- Нәтижелерді қорыту: жаңа білім, іскеліктерді оқушылардың бұрынғы 
іскерліктеріне білім қосу, оларды теория мен тәжірибе арқылы бекіту. 
Мұғалім әр кезеңде басшы, оқуды ұйымдастырушы. Оқушылардың 
белсенділігі материалдың күрделілігіне, оқушылардың дайындықтары мен 
деңгейлеріне, жабдықтарға байланысты. 
Мәселелі оқыту, меңгеру үшін мұғалім мәселелік жағдаят, мәселе, 
мәселелік міндет (тапсырма), гипотеза сияқты ұғымдарды жақсы білу керек. 
Мәселелік оқытудың маңызды кезеңі мәселелік жағдаят. Мәселелік 
жағдаятқа еңгізілетін оқу проблемалары қиын да, бірақ оқушылар шеше 
алатындай болу керек. 
Мәселелік міндет ұғымының педагогикалық әдебиетте екі түрлі мәні бар. 
Біріншісі – оқушыдан танымдық іс-әрекетті талап ететін кез келген 
тапсырма, екіншісі – кез келген міндет емес, оқушыларды өздері үшін 
білімдер алуға ықпал жасайтын міндеттер. 
Гипотеза жорамалы - ғылыми қиял формаларының бірі. Кез келген жорамал 
емес, әдетте дәлелденген жорамал ғана гипотеза болып санала алады. 
Гипотеза – проблеманы шешу тәсілі. 
Дидактикада мәселелік оқытудың көптеген түрлері жасалды: іскерлік 
ойындар, процестерді моделдеу (компьютер арқылы модельдеу) нақты 
жағдайларды талдау әдісі, ой майданы, эвристикалық әңгіме және т.б. 
Мәселелік оқытудың жақсы жақтары: өзіндік шығармашылық іс-әрекет 
арқылы өз бетімен білім алу оқу еңбегіне деген қызығушылықтың 
жоғарылығы, өнімді ойдың дамуы, оқытудың берік және пәрменді 
нәтижелері. 
Кемшіліктері: оқушылардың танымдық іс-әрекетінің әлсіз басқарылуы, 
жобаланған мақсатқа жету үшін өте көп уақыттың кетуі. Сондықтан оны 

дидактикалық мақсаттарға сәйкес, басқа оқыту түрлерімен ұштастыра 
қолдану керек. 
Бағдарламалық оқыту: 
Бағдарламалық оқыту - тақырыпты оқу бағдарламасы бойынша арнайы 
құралдар (оқулық, ЭЕМ) көмегімен оқушының өз бетімен меңгеруі. 
Бағдарламалық оқытудың негізгі ұғымы оқытатын бағдарлама. Бағдарлама 
үш бөлімнен тұрады: оқу ақпараттарының үзінділері, онымен жұмыс істеу 
операциялары – тапсырма, меңгеру үшін істелетін жұмыстар, бақылау 
тапсырмалары (кері байланыс), жаттығуларды қайталау немесе келесі 
бөлікке өту туралы нұсқаулар. 
Б.Скиннер (1904 жылы туған) жасаған линиялық бағдарламада оқу 
материалдары шағын бөліктерге бөлінеді. Материалды меңгеру үшін 
берілген тапсырмадағы ақпаратты оқып, оқушы оның бос жерлерін бір 
немесе бірнеше сөздермен толтырады. Содан кейін жауабын бұған дейін 
жабық тұрған жауаппен тексереді, дұрыс жауап берсе ақпараттың келесі 
бөлігін оқиды, ал оқушы дұрыс жауап бермесе, онда ол ақпаратпен қайта 
жұмыс істейді. 
Линиялық бағдарламаны сынау тармақты бағдарламаны жасауға әкелді. 
Оны жасаушы Н.А.Краудер оқу материалының бөліктері үлкен болу керек, 
өйткені, кішкене бөліктерді меңгеру жеткіліксіз, сондықтан тақырыптың 
мазмұнын терең және жан-жақты талдау керек деген. 
Тармақты бағдарламада оқушы жауаптарды таңдайды, оған берілетін 
тапсырманың ішінде оның дұрыс, толық емес және дұрыс емес жауаптары 
болады. Одан оқушы дұрыс жауапты таңдайды. Егер оқушы дұрыс жауапты 
таңдаса, онда ақпараттың келесі бөлігіне өтеді. Егер жауабы дұрыс болмаса, 
онда оқушының не себепті қателескені түсіндіріледі де, оған басқа 
бағдарламамен жұмыс істеу тапсырылады. 
Сонымен тармақты бағдарлама оқушылардың жауаптары және қателеріне 
қарай түрлі жолдармен материалды меңгертеді. Бірақ оның да кемшіліктері 
бар, оқушы көп жауаптың ішінен дұрысын аңғарып, қате жауапты таңдамауы 

мүмкін. Сыншылдардың пікірінше тармақты бағдарламаның өзі оқушыға 
материалды толық және жүйелі меңгертпейді.
Аралас бағдарламада ақпараттың түрлі дозалары, проблемалық оқыту, 
оқушылардың жауаптары олардың жеке ерешеліктеріне икемделген. 
Оқушылардың жауап беру тәсілдері әртүрлі: әріп, сөздерден жауап 
құрастыру, жауаптарды шартты белгілермен белгілеу, берілген жауаптардан 
дұрысын таңдау.
Бағдарламалық оқытуға байланысты дидактикаға алгоритм ұғымы енді. 
Алгоритм дегеніміз – оқу материалымен жүйелі жұмыс істеу үшін оқушыға 
берілетін нұсқау. 
Оқытуда алгоритмдерді қолдану оқушылардың іс-әрекетін қатаң басқаруға, 
жақсы нәтижеге жетуге мүмкіндік береді. 
Бағдарламалау идеясының дамуы нәтижесінде блоктық, содан кейін 
модульдық оқыту пайда болады. 
Модульдық оқыту – баланың белсенді оқу қызметін ұйымдастырады, оны өз 
жұмысын жоспарлай, талдай, бақылай білуге үйретеді. 
Технологиялық картаны мұғалім жасайды. Ол әдеттегі сабақ жоспарына 
ұқсайды. Онда тақырып, оған бөлінген сағат, оқыту мақсаты, жұмыстың түрі, 
оқу материалын, оқу жұмысы тәсілдерін меңгеру формалары көрсетіледі. 
Негізгі білімдер, тақырыпты оқу арқылы қалыптасатын жалпы оқу және 
арнайы іскерлік, дағдылар бөлінеді. Тақырыпты оқу нәтижесінде нені 
меңгеру керектігі көрсетіледі.Мұндай карта жеке сабақтарға, бөлімдерге 
жасалады. 
Модуль дегеніміз – мұғалім жасайтын оқушының оқу іс-әрекетінің 
жоспары.Оны баспа әрпімен теріп сыныптың әр оқушысына береді. Бұл 
әдістемелік құралда оқушының әр сабақтағы оқу іс-әрекетінің мақсаты, оқу 
тапсырмалары, оларды орындау әдістері көрсетілген.Модульдер арқылы 
мұғалім әрбір оқушымен жұмыс істейді.
Модульдің сабақтан айырмашылығы жұмыс оқушының іс-әрекетінің 
мақсатын анықтаудан басталады. Мұғалім оқушы «Нені үйрену керек?» - 

деген сұраққа жауап береді.Келесі кезеңде оқушыны тақырыптың мазмұнын 
және оқу іс-әрекетін меңгеруге талаптандырады. Ол үшін графикалық 
диктант, шағын тест, интеллектуалдық сергітулер өткізіледі. Содан кейін 
ақпараттық блок: (мұғалім әңгімелеуі, дәріс, фильм, диафильм, оқушылардың 
хабарламалары, оқулықтар оқу) беріледі. 
Материалмен жұмыс: зертханалық жұмыс, есептер шығару, проблемаларды 
шешу, сұрақтарға жауап, тапсырмалар орындау, т.б. Модульдық сабақ 
мұғалімнің бақылауымен аяқталады, білім, дағдылар оқушының қатысуымен 
түзетіледі. 
Модульдық оқыту түрінің міндетті элементі рефлексия (өзін, өзінің іс-
әрекетін бағалау). Әрбір сабақ соңында оқушылар сабақ мақсатына 
қаншалықты деңгейде жеткенін, өз жұмысын бағалайды. Модульдық 
оқытуда оқушылардың білім іскерліктерінің бастапқы деңгейі анықталады, 
содан соң өткелі отырған тақырып бойынша ақпарат алады, материалдармен 
жұмыс істейді, білім, іскерлік бақыланады, түзетулер жүреді. 
Дәстүрлі сыныптық-сабақтық жүйеде мұғалім барлық жұмысты істейді. 
Оқушылар негізінен тыңдайды және жауап береді. Модульдық оқытуда 
мұғалім оқытуды ұйымдастырушы. Ол оқыту процесін басқарады. Мұғалім 
кеңесші, оқушының көмекшісі, өз жұмысының кейбіреулерін оқушыларға 
береді. Мысалы, мұғалім алдын ала бағалау өлшемін әзірлейді, сол бойынша 
оқушылар өздерін және жолдастарын бағалайды. Мысалы, тақырып бойынша 
24-26 ұпай алған оқушы «5», 21-23 ұпай алған «4», 17-20 ұпай алған «3», 17-
ден төмен «2» деп бағаланады. 
Баспа әрпімен терілген модульмен жұмыс істеу үшін балалар жақсы 
жүргізіп оқи білу керек. Сондықтан модульдық оқытуды бастауыш сыныпта 
қолданудың керегі жоқ деген пікірлер де бар. Модульдық оқытуда сабақтың 
ұзақтығы 2 сағат, сабақтар жарты жылға жоспарланады. 

жүктеу/скачать 453,99 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: