Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы


қ, ғ, ң ) қолдан жасайды, 2 әріпті ( w, j



Pdf көрінісі
бет111/234
Дата16.12.2023
өлшемі1,82 Mb.
#140228
1   ...   107   108   109   110   111   112   113   114   ...   234
Байланысты:
Қазақ жазуының тарихы мен теориясы

қ, ғ, ң
) қолдан жасайды, 2 әріпті (
w, j
) латыннан алады 
дейді. “находите вы еще в киргизском языке особое тонкое 
а
которое изображаете через 
ă
. Я полагаю что ваше 
а
по тождес-
твенности своей с тонким глухим 
е
, можеть быть безо всякого 
неудобство изображаемо буквою э” деп пікір түйеді. автор 
к
әрпімен <
қ>, <к>
фонемаларын, 
г
әрпімен <
ғ>, <ћ>, <г>
фо-
немаларын белгілеу керек, себебі бұлармен іргелес келген дау-
ысты таңбасы жуан-жіңішке оқылуын айырып тұрады, 
жүген, 
кереге, қаймақ, қол
сөздерін басқаша оқу мүмкін емес деді. 
Ң
фонемасын 
нг 
немесе 
н
деп бергенді дұрыс көреді және 
й
әрпі 
тұрғанда латыннан j таңбасын алып қажеті жоқ екенін, сондай-
ақ [иа] тіркесін 
я, [йе]-е, [иы]-йы, [йі] (ий), [йо]-йо
деп беруді, 
сөйтіп 
я, ю, ъ
әріптерін орыс сөздерін оқығанда оңай болу үшін, 
және әріп үнемдеу үшін қалдыруды ұсынады. автор <
е> 
дыбы-
сын негізгі реңкі [je] деп табады.


180
181
Оқымысты тарапынан осындай сынға ұшырағанмен 
н.ильминскийдің орыс графикасымен берген қазақ әліпбиінің 
қазақ тілі дыбыстар жүйесін белгілеуде бірнеше артықшылығы 
бар. Ғалым түзген графикада 
е 
графемасы сөз басындағы 
дифтонг реңкін [je], жіңішке [й] дыбысын және жуан [e
]
-ні 
таңбалайды. Және і-буындағы еріндіктен кейін [ө]-ні білдіреді: 
[тўсцр
]. 
н.ильминский
ә 
әрпі (д) тек араб, парсы және 
Бәке, 
әтеке 
сияқты төл сөздерде қолданылатынын айта келіп, тілде 
жіңішкеру бағытының күшейгенін ескертеді. Ғалым <а>, <о>, 
<ұ>- дан кейін <ә>, <е>, <і> келсе, алдыңғылары велярланады 
дейді: [сцjерде], [сцідеіді], [бяітйді]. Сондай-ақ <й

дыбысының 
да сөзді жіңішкертетін қасиетін көрсетеді: 
бяjум, біідаі, бяіда,
оілдды, баіліқ.
Сонда автор әліпбиіндегі дауыстылардың әріп-дыбыс 
қатынасы төмендегідей:


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   107   108   109   110   111   112   113   114   ...   234




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет