> ,
б) <г> фонемасынан сөз аяқталмайтыны
<үш күндік жолдың > (тексеру үшін сөзді әлді позицияға апарып көреміз).
Бірақ қазақ жазуында қосымшалардың фонетикалық при-
нциппен жазылуы дауыссыз дыбыстардың негізгі реңкін
анықтауға кесірін тигізеді. мысалы, емледе
қаспыз, аразбыз де-
генде ассимиляция таңбаланған деп қорытады проф. м.Жүсіпов
(Джусупов м. 1995:72).
Сол сияқты келесі синтагманы естігенде фонологиялық
елек позициялық өзгерістен басқасын екшеп, сүзіп қояды:
< соңғұгүнүнде >. Фонема тізбегі жазба тілге көшу үшін фоне-
ма графемаға айналуы керек. Яғни жазба тілжүйесіндегі са-
наулы әріп таңбаларына көшу әдістері қарастырылады. Бірақ
жазба тілнормасы графемаларды тәртіпке салады. емле ере-
жесі бойынша, семантикалық бірліктер мәтінде бөлек жазыла-
ды: <
соңғұ гүнүнде >. мұның позициялық өзгеріс екенін білу
үшін әлді позицияға апарып тексереміз: <
соңғылары >. алайда
қазақ тілінде іі-буындағы еріндік дауыстылар үшін әлді по-
зиция дүдәмал: <
соңғұ>, <өзөн>. Ғалымдардың айтуынша,
“Шындығында дауыстыларда фонологиялық мән аз” (леонтьев
а.а. 1963). “Дауыссыздың қасындағы дауысты сөз мағынасын
айыратын қызметінен гөрі дауыссызбен бірігіп, сөз жасайтын
қызметте келген» (трубецкой н.С. 1960: 107). Сөздің этимоло-
гиясын тану үшін дауыстыларын алып тастау керек (Жұбанов
Қ. 1999: 55).
Дегенмен қосымша жалғау тәсілі арқылы [соңғұ]+[лары]
соңғы буында езулік дауысты тұрғанын байқаймыз. Сөйтіп,
синтагманың қалған бөлігін осылай талдай отырып, /
үш күндік жолдың соңғы күнінде шәкірт бала барын салды / деген тұрпат
аламыз.
Қазақ тіліндегі гиперфонемалар
