Оқулық Алматы : «Нұр пресс»

өрнектеу
емес
, 
сонымен
бірге
игерілетін
материалдардың
шеңберінен
сыртта
жатқан
заңдылықтарды
да
анықтау
. 
Қазіргі
 
заман
 
демократияшыл
 
дидактика
өзінің
келесідей
ерекшеліктерімен
сипатталады
: 
1. 
Бұл
жүйе
негізін
объектив
заңдылықтар
құрайды
. 
Осының
арқасында
қазіргі
заман
дидактикасы
оқу
процесін
түсіну
мен
талдауда
бір
тараптылық
көзқарастан
құтылды
. 
Дидактиканың
қазіргі
күндегі
тұжырымдамасы
оқу
процесіне
жүйелі
бағытта
қатынас
жасауға
негізделген
, 
яғни
осы
жүйеліліктен
сезімдік
қабылдау
, 
білімдерді
түсіну
жəне
игеру
, 
игерілген
білімдер
мен
ептіліктерді
тексеру
танымдық
процесте
, 
оқу
іс
-
əрекеттерінде
табиғи
біртұтастыққа
келтіріледі
. 
Танымда
да
осы
сезім
, 
ойлау
жəне
практикалық
іс
-
əрекеттердің
өзара
бірдей
уақыттағы
ықпалдастығына
байланысты
талаптар
да
іске
асып
барады
. 
Қазіргі
дидактикалық
бағыт
өткендегі
дидактикалық
жүйелерге
тəн
теория
мен
практика
, 
білімдер
мен
ептіліктер
,
баяндау
қабілеттері
мен
болмысты
өзгерту
, 
сондай
-
ақ
тікелей
мұғалімнен
алынатын
білімдер
көлемі
мен
оқушылардың
өз
бетінше
жинақтайтын
білімдердің
арасындағы
қарама
-
қарсылықтарды
жойды
. 
Дидактикалық
жүйе
түзуде
комплекстік
бағыт
-
бағдар
қажеттігі
жөніндегі
түсінім
бекіді
. 
Мұғалімдер
де
, 
ғалымдар
да
балалар
жөніндегі
білімдер
, 
оларды
оқыту
механизмдері
, 
танымдық
іс
-
əрекеттері
, 
мақсаттары
мен
мотивтері
бірлігіне
сүйенген
дидактика
ғана
тұлғаның
жан
-
жақты
жəне
үйлесімді
дамуына
пайдалы
болатынын
түсінді
. 
2. 
Бүгінгі
дидактика
жүйесіндегі
оқудың
мəні
оқушыларға
дайын
білімдерді
ұсыну
, 
қиыншылықтарды
өз
бетінше
жеңу
жəне
оқушылардың
өзіндік
жаңалықтар
ашуымен
шектелмейді
. 
Оны
түбегейлі
ажырататын
сипат
: 
педагогикалық
басқарудың
оқушылардың
ынтасы
, 
дербестігі
жəне
белсенділігі
мен
саналы
байланыс
, 
қатынастарына
негізделуі
. 
Бүгінгі
дидактиканың
мақсаты
– 
көзделген
оқу
деңгейіне
оқушы
уақытын
, 
күшін
, 
оқу
құрал
-
жабдықтарын
өз
орнымен
пайдаланып
, 
балалардың
оқу
жүктемесін
жас
сатылары
мен
мүмкіндіктеріне
қарай
белгілеп
, 
денсаулығына
зиян
келтірмейтіндей
етіп
жеткізу
. 
3. 
Оқу
мазмұнын
анықтау
бағыты
да
өзгерді
, 
оқу
жоспарларын
, 
бағдарламаларын
жəне
оқу
пəндерін
құрау
принциптері
де
басқаша
. 
Гербарт
заманында
мектептік
оқу
үшін
қолданылған
бағдарламалар
оқушылардың
талаптарын
, 
қажеттерін
жəне
қызығуларын
тіпті
де
ескермейтін
еді
, 
интеллектуалдық
дамуда
«
кітаби
білімдердің
» 
маңызын
асыра
дəріптеді
. 
Оқудың
американдық
моделінде
көбінесе
оқушылардың
жағдайға
байланысты
өз
бетінше
туындайтын
қызығулары
мен
мезеттік
белсенділігіне
аса
көп
мəн
берілді
. 
Нəтижеде
, 

бағдарламалар
білімнің
жалпы
суреттемесін
беріп
, 
ал
жеке
оқу
пəндері
жоғары
сыныптарда
ғана
енгізілетін
.
Мұндай
дидактикалық
бағыттың
ұнамды
да
, 
сондай
-
ақ
ұнамсыз
да
тараптары
болды
. 
Жақсы
болған
тарапы
– 
оқушы
өз
бетінше
асықпай
еңбектенумен
қалаған
саласында
тиянақты
дайындық
көрді
. 
Бірақ
оның
қорытынды
білімі
тар
шеңбердегі
проблемалармен
ұсақталып
, 
қажетті
жүйе
мен
деңгейге
жеткізілмеді
. 
Бұрынғы
дидактикалық
жүйелердің
ұнамды
сапалары
жаңа
дидактикаға
өтіп
, 
толыға
түсті
. 
Бүгінде
жіктемелі
(
дифференцированные
) 
оқу
жоспарлары
, 
бағдарламалары
, 
курстері
бүкіл
əлемге
тараған
. 
Сонымен
бірге
, 
оқу
пəндерінің
бірігу
(
интеграция
) 
процестері
де
өріс
алып
, 
олар
оқушылардың
əрқилы
қажеттері
мен
қызығуларына
икемдестірілуде
. 
Сонымен
, 
ежелгі
заманнан
бері
балаларды
оқыту
мен
білімдендірудің
жетілген
жолдары
іздестірілуде
. 
Мұғалімдер
көптеген
бағыттарды
өз
тəжірибесінде
тексеріп
, 
сынап
көруде
. 
Ғылым
топтаған
білімдердің
аса
құндылары
, 
озық
тəжірибе
, 
дидактикалық
жүйелерге
енуде
. 
Мектептің
қазіргі
заман
білімдену
жүйесіне
И
.
Гербарт
жəне
Д
.
Дьюи
жүйелері
көп
ықпал
жасады
. 
Бірақ
қазіргі
заман
дидактикасы
оқудағы
бір
тараптылық
принциптен
бас
тартып
, 
бала
жөніндегі
ғылыми
білімдердің
бар
комплексін
пайдалану
теориясына
ден
қойды
. 
5.5. 
Таным
 
теориясы
 
жəне
 
оқу
 
Оқудың
теориялық
- 
əдіснамалық
негізі
- 
материалистік
таным
теориясы
(
гносеология
). 
Бұл
теорияға
орай
əлем
шынайы
, 
адам
санасынан
тыс
жасайды
, 
бірақ
оны
танып
білуге
болады
. 
Таным
- 
бұл
қоршаған
болмыстың
, 
оның
элементтерінің
белсенді
ақыл
-
ой
жəне
көңіл
-
күй
іс
-
əрекеттері
мен
олардың
нəтижесі
,
яғни
білім
;
жалпыланған
теория
, 
заңдар
мен
ғылыми
ұғымдардың
санада
бейнеленуі
. 
Шындық
пен
нақты
болмысты
танудың
диалектикалық
жолы
– 
тікелей
байқап
, 
сезуден
бейнақты
ойлауға
, 
одан
практикаға
өту
.
Тікелей
байқау
процесінде
, 
яғни
түйсік
, 
қабылдау
, 
шынайы
болмысты
белсенді
зерттеу
арқасында
қандай
да
құбылыс
не
заттар
жөнінде
түсініктер
пайда
болады
. 
Осы
түсініктер
негізінде
қорытындылар
жасалады
. 
Бейнақты
(
абстракт
) 
ойлау
əрекеті
танымға
түскен
құбылыстардың
жалпы
белгілерін
анықтауға
, 
түсінік
, 
пікір
, 
ұғымдарды
игеруге
, 
зат
не
құбылыстар
арасындағы
мəнді
, 
қажетті
де
тұрақты
байланыстарды
ашып
, 
заңдар
мен
заңдылықтарды
өрнектеуге
мүмкіндік
береді
. 

Таным
теориясы
оқу
танымына
тікелей
қатысты
. 
Білім
игеру
əрқашан
таныммен
байланысты
келеді
. 
Оқудың
міндеті
– 
табиғат
, 
қоғам
жəне
адамның
психикалық
процестерінің
даму
заңдылықтарын
оқушы
санасына
өткізу
.
Таным
мен
оқу
арасында
жалпы
ортақтастық
көп
. 
Оқушы
қоршаған
дүниені
тану
арқылы
дамиды
, 
кемелденеді
. 
Оқу
жұмысын
таным
істерінің
өзінше
бір
формасы
ретінде
қарастыруға
болады
.
Алайда
таным
мен
оқу
ортасында
болатын
маңызды
ерекшеліктерді
ескермеу
мүмкін
емес
: 
- 
таным
–
бұл
қоғамдық
-
тарихи
категория
. 
Көптеген
ғасырлар
бойы
ғалымдар
табиғат
, 
қоғам
жəне
адам
ақыл
-
ойының
біршама
заңдылықтарын
ашты
. 
Яғни
ғалымдар
жаңалықты
тұңғыш
күйінде
таниды
, 
сондықтан
да
ондай
таным
толық
болмайды
. 
Ал
оқу
процесінде
оқушылар
бұрыннан
белгіліні
жаңалық
деп
қабылдайды
, 
ғылым
жинақтаған
түсінік
, 
ұғым
, 
деректерді
игереді
. 
Олар
өздері
үшін
бұрыннан
белгілі
шындықты
қайтадан
ашқан
сияқты
болып
, 
шəкірттердің
жас
мүмкіндіктері
мен
ерекшеліктеріне
орайластырылған
, 
дидактикалық
бейімге
келтірілген
əрі
қарапайымдастырылған
материалдарды
меңгерумен
айналысады
. 
Сонымен
бірге
, 
оқу
барысындағы
таным
міндетті
түрде
, 
мейлі
тікелей
не
жанама
, 
мұғалім
болуын
керек
қылады
, 
ал
ғалым
тұлғааралық
қатынастарды
көбіне
қажет
етпейді
. 
- 
жаңалықтар
ашуға
арналған
таным
процесі
ұзақты
кезеңдік
ғылыми
ізденістерді
қажет
етеді
. 
Ал
оқу
процесінде
белгіліні
қайтадан
ашып
, 
игеру
жолы
қысқа
əрі
мұғалім
шеберлігімен
жеңілдетіледі
; 
- 
таным
процесі
материалдық
не
рухани
нысандарды
қабылдауды
талап
етеді
де
, 
ал
олардың
шынайылығын
практика
дəлелдеуі
тиіс
. 
Оқу
барысында
мұғалім
білім
игеру
процесі
бөліктерін
ауыстыруы
жəне
оны
практикалық
ептілік
, 
дағдылармен
кезектестіріп
немесе
біріктіріп
жүргізуі
мүмкін
. 
Сонымен
, 
таным
мен
оқу
процесі
арасында
қаншалықты
ортақтастық
болса
, 
соншалықты
айырмашылық
та
бар
. 
Оқу
процесі
оқушының
психикалық
іс
-
əрекеттерінде
жүріп
жататын
заңдылықтар
негізінде
өзіне
ғана
тəн
ішкі
қисындылық
(
логика
) 
бойынша
орындалады
. 

жүктеу/скачать 1,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: