Эмбриология

9.2. Көлденең-жолақты булшық ет тіндері
251
9 .6 -су р е т. Актин және миозин филаменттерінің өзара жылжуына әкелетін 
конформациялық өзгерістер: а -в — кеңістіктегі арақатынастың біртіндеп өзгеруі. 
1 — актин; 2 — миозин молекуласының басы (Б. Алберте, Д. Брей, Дж. Льюис жэне 
әріптестері бойынша, өзгертулері бар)
Содан кейін миозин басы иіледі және өзімен бірге актин молекуласын 
М-сызығына карай тартады. Z-сызықтар бір-біріне жакындап, саркомер 
кыскарады.
Көрші миофибриллалардын Z-сызыктарының альфа — актининдік 
торлары бір-бірімен аралык филаменттер аркылы байланысады. Олар 
барлык миофибриллалардын саркомерлері бір деңгейде орналасатын- 
дай, плазмолемманың ішкі бетіне жакындап, оның кортикальды кабатына 
бекиді. Бұл микроскоп аркылы караған кезде бүкіл талшыктың көлденең 
жолақтығының әсерін береді.
Кальций иондарының көзі түйіршіксіз эндоплазмалык тордың цистерна- 
лары болып табылады. Олар әрбір саркомердің жанында миофибриллалардын 
бойымен созыла орналасқан және саркоплазмалык торды кұрайды. Онда,

252
9-Тарау. Бұлшықеттіндері
миосимпласт босаңсыған кезде, кальций иондары жинакталады. Z -сызық- 
тыц денгейінде (амфибияларда) немесе А және I дискілердін шекара- 
сында (сүткоректілерде) тордың түтікшелері бағытын өзгертіп, кенейген 
терминалды немесе латеральды (L) цистерналарды кұрай, көлденең орнала- 
сады.
Плазмолемма ашык және күңгірт түсті дискілер шекарасы денгейінде, 
миосимпласттың бетінен ішіне карай көлденең өтетін (Т-түтікшелер), 
ұзын түтікшелерді күрайды. Миосимпласт жиырылудын басталуы туралы 
акпаратты алған сон, ол жиырылу потенциалы түрінде плазмолемма аркылы 
Т-түтікшелердін мембранасына таралады. Бұл мембрана саркоплазмалык 
тордың мембраналарына жакын орналаскандыктан, сонғылардын күйі 
өзгеріп, тордың цистерналарынан кальций шығады және актин-миозиндік 
кешендермен байланысады (олар жиырылады). Жиырылу потенциалы 
жойылған кезде, кальций кайтадан тордың түтікшелерінде жинакталады 
және миофибриллалардың жиырылуы токтайды. Жиырылуды күшейту 
үшін энергия кажет. Ол АТФ-ның АДФ-ға айналуы аркылы бөлінеді. 
АТФ-аза кызметін миозин аткарады. АТФ-ның көзі митохондриялар бо- 
лып табылады, сондыктан олар миофибриллалардың араларында орна- 
ласады.
Миосимпласттардың кызметінде миоглобин мен гликоген косындыларының 
маңызы зор. Гликоген, тек бұлшык еттің кызметі үшін ғана емес, сонымен катар, 
бүкіл организмнің жылу тепе-тендігін тұрактандыру үшін кажет энергия көзі болып 
табылады. Бүлшык ет босаңсыған кезде миоглобин оттегін байланыстырады және бұл 
кезде ұсак кан тамырлары аркылы кан оңай өтеді. Бұлшык ет жиырылған кезде та- 
мырлар кысылады, ал жинакталған оттегі тіндерге бөлініп шығады және биохимиялық 
реакцияларға қатысады.

жүктеу/скачать 74,38 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: