Иіс сезу бездері. Иіс сезу аймағына жанаса орналаскан борпылдакталшыкты
дәнекер тінінің ішінде, кұрамында нәруыздардың, олигонуклеотидтердін,
гликозаминогликандардың
және
т.б.
көп
мөлшері
аныкталатын,
түтікшелі-альвеолярлы иіс сезу (боумен) бездерінің аяккы бөлімдері орна
ласады (12.10-суретті караңыз). Шырыштын кұрамында одорантбайланы-
стырушы нәруыздар аныкталған, олар иісті молекулалардын арнайы емес
тасымалдаушылары. Бездердін аяккы бөлімдерінде сыртынан жайпактанған
жасушалар — миоэпителийлік, ішінен — мерокринді жолмен өнім өндіретін жа-
сушалар орналасады. Бездін мөлдір, суы көп өнімі тіректік эпителиоциттердің
секретімен бірігіп, нейросенсорлык эпителиоциттердің жұмыс істеуі үшін
кажет жағдай болып табылатын, иіс сезетін шырышты кабыкшаның үстіңгі
бетін ылғалдандыруды камтамасыз етеді. Нейросенсорлык эпителиоциттердің
иіс сезу кірпікшелерін шайып түратын секретте иісті заттар ериді, тек осы
жағдайда ғана кірпікшелердің плазмолеммасына біріктірілген рецепторлык
нәруыздардың оларды кабылдау мүмкіндігі пайда болады. Иіс сезу жабуында
әрбір иіс көптеген нейросекреторлык эпителиоциттерінің электрлік жауабын
шакырады, ол мозаика түрінде аныкталады. Бұл мозаика әрбір иіске жеке бо
лып, иістің коды ретінде танылады.
Тамырлануы. Мұрын куысының шырышты кабыкшасы кан және лимфа
тамырларымен молынан қамтылған. Микроайналым арнасының тамырлары
кавернозды денелерді еске салады. Синусоидты кан кылтамырлары канды
коймалауға кабілетті өрімдерді кұрайды. Температураның кенет өзгерістерінін
және иісті заттардың молекулаларынын әсерінен мұрынның шырышты
кабыкшасы катты ісінуі және шырыштык әжептәуір кабатымен жабылуы
мүмкін, ал бұл рецепцияны киындатады.
Адамның жасына байланысты өзгерістері. Бүл өзгерістер көбінесе адамның
бүкіл өмірінде басынан өткен кабыну үдерістерімен (риниттер) байланыс
ты, олар рецепторлык жасушалардын атрофиясына және респираторлык
эпителийдің каулап өсуіне әкеледі.