Оқулық Екінші басылымы Қазақстан Республикасы Білім министрлігі

Жаттығулар
1. Үзындықтары 30 мм всртикаль, горизонталь және 45° бурыш- 
псн көлбсйтін үш кссінді салып, олардың өлшемдсрін түсір (М 1:1).
2. Диамстрл^рі 40, 20 және 10 мм-ге тсң шеңберлер сыз. Олардың 
өлшемдерін түсір (М 1:1).
3. Қалыңдығы 4 мм шаршы тәрізді. пластинканың центрінде 
диамстрі 16 мм цилиндр тәрізді тссігі бар. Шаршының бір 
кабырғасының үзындығы 30 мм. Пластинканың сызбасын нақты 
шамасында салып, оның елшсмдсрін түсір.
4. Горизонталь сәулені бір қабырғасы дсп қарастырып, сағат 
тілінің қозғалу бағытында 45°-ка тсң бүрыш сал. Одан ксйін төбелсрі 
ортақ 90°, 135° және 75° болатын бүрыштарды алғашқы бүрышпсн 
тіркестірс салып, өлшсмдсрін түсір.
§ 8. ӨЗАРА ПАРАЛЛЕЛЬ НЕМЕСЕ ӨЗАРА
ПЕРПЕНДИКУЛЯР ТҮЗУЛЕРДІ САЛУ
Өзара параллсль түзулсрді сызғыш псн бүрыштықты пайдаланып 
жүргізугс болады. Мысалы, бсрілгсн 
Ь
түзуіне параллель жәнс 
А
нүктссі арқылы өтстін 
а
түзуін салу ксрек болсын (14,о-сурст).
Бүрыштықтың бір қатетін 
Ь
түзуімен беттестіреміз де, екінші ка- 
тетіне сызғышты тірейміз. Бүрыштықтың осы алғашқы жағдайы 
14,а-суретте нүктелі үзілме сызықпен көрсетілген. Сол қолымызбен 
сызғышты басып түрамыз да, оң қолымызбен бүрыштықты жылжыта 
отырып, оның катеті берілген 
А
нүктесі арқылы өтетіндей етіп 
орналастырамыз. Енді бүрыштықтың осы катеті бойынша түзу 
жүргізсек, ол берілген 
Ь
түзуіне параллель болып, 
А
нүктесі арқылы 
өтетін іздеп отырган 
а
түзуіміз болады.
14-сурст
СА/З*'-'
Өзара псрпсидмкуляр түзулсрді салуға кошслік. Бсрілгсн 
Л
нүктссі аркылм 
Ь
түзуінс лсрпсиднкуляр болатын 
а
түзуін салу 
ксрек болсмн (14,^-сурст). Айталмк, біздс шсңбсрсмзар женссмзғмш 
бар дслік. 
А
нүктссін цснтр стіп алып, 
Ь
түзуін 
В
жәнс 
С
нүктслсріндс 
киятмн шснбср жүргізсміз. Бүл шснбсрдің радиусмн қалаумммзша
21

аламыз. Цснтрі 
В
нүктссіндс, 
ВС
кссіндісінің жартысынан көбірск 
радиуспсн доға сызамыз. Бүл доға 
Л
нүктссінс қарағанда 
Ь
түзуінің 
екінші жағында орналасуы ксрск. Радиусын өзгсртпсй, цснтрін С 
нүктссінс көшіріп, алгашқы доғаны 
О
нүктссіндс қиятын скінші 
доға жүргізсміз. Осыдан кейін 
Л
және 
О
нүктслері арқылы түзу 
жүргізсск, ол іздеп отырған 
а
түзуі болады. 
Е
нүктссі — 
ВС
кссіндісінің дәл ортасы. Бсрілгсн 
Ь
түзуіне псрпсндикуляр болып, 
Л
нүктссі арқылы өтстін 
а
түзуін сызғыш псн бүрыштықты пайда- 
ланып та салуға болады (14,6-сурет). Бүрыштықтың гипотснузасын 
Ь
түзуімсн бсттсстіріп, оны 
Л
нүктссінс қарағанда 
Ь
түзуінің скінші 
жағына орналастырады. Сызғышты бүрыштықтың катстінс тірсйді 
дс, оны сол қолмсн қозғалтпай басып түрып, оған бүрыштықтың 
скінші катстін тірей орналастырады. Бүрыштықты жылжыта отырып, 
оның гипотснузасы 
Л
нүктссінсн өтстіндсй жағдайға кслтіріп, 
а
түзуін жүргізсді. Осы айтылған скінші әдісті қолданғанда көмскші 
сызық жүргізілмсйді, сондықтан бүл әдіс, бірінші әдіскс қарағанда, 
жиі қолданылады.
Айта кстсйік, өзара параллсль нсмссс өзара псрпсндикуляр түзу- 
лсрді көзбсн шамалап жүргізугс болмайды. Шамалап жүргізу 
тәжірибссі мол болғанда да сызу ксзіндс жоғарыда көрсстілгсн 
әдістсрді қолданып отыру ксрск, өйткснде сызу жүмысы шапшаң 
орындалады. Тәжірибссі аздарға бүл әдістср қол бөгсйтін тәрізді 
көрінуі мүмкін. Әринс, бастапқы ксздс параллсль жәнс псрпснди- 
куляр түзулсрді салуға біраз уақыт кстстіні рас, бірақ ксйін ссссі 
қайтады. 
’ 4
Ж аттығулар
1. Нсгізгі түтас жуан сызықпсн аралары 10 мм всртикаль ор- 
наласқан параллсль бсс түзу, бсс горизонталь орналасқан параллсль 
түзу жәнс 30” бүрышпсн көлбсйтін параллсль бсс түзу жүргіз.
2. Ксз кслген түзу жәнс одан тыс орналасқан нүктс алып, сол 
нүктсдсн түзугс шсңбсрсызар мсн сызғышты пайдаланып псрпсн- 
дикуляр түсір. Одан ксйін сызғыш псн бүрыштықты пайдаланып, 
оның дүрыстығын тсксср.
3. Бір қабыргасы 30 мм, скінші қабырғасы 20 мм жәнс биіктігі
15 мм параллслограмм сал.
4. Диагональдары 40 және 30 мм ромб сал.

жүктеу/скачать 20,14 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: