Оқулық жалпы орта білім беру деңгейінің жаңартылған мазмұндағы

27
қи қым нан» құ рал ған шен құ мар, ман сап қор сат қын дар дың са ны ар тып, күн-
нен-күн ге кө бей ді. Сон дық тан Абай ел ішін де гі ала уыз дық қа, бе ре ке сіз дік ке, 
екі жүз ді лік ке, тұр лау сыз дық қа зы ғыр да ны қай нап, «мұр тың, ұр тың, сыр тың, 
қыр тың, ұй қың, тыр тың, бұр тың, қи қым, си қын, ыр қың, құл қын, бай лы ғың, 
шыр қын, қыр қың, қыл пың, жыр тың-жыр тың, ас тыр тын» де ген бі рың ғай ұй-
қа сым тап қан сөз дер мен қат ты сы най ды.
Қа лың елім, қа за ғым, қай ран жұр тым,
Ұс та ра сыз ау зы ңа түс ті мұр тың.
Жақ сы ме нен жа ман ды ай ыр ма дың,
Бі рі қан, бі рі май боп ен ді екі ұр тың.
Бет бер ген де шы рай ың сон дай жақ сы,
Қай дан ға на бұ зыл ды сарт ша сыр тың?
Ұқ пай сың өз сө зің нен бас қа сөз ді,
Ау зы мен орақ ор ған өң кей қыр тың.
Өзім ді кі дей ал май өз ма лың ды,
Күн діз күл кің бұ зыл ды, түн де – ұй қың.
Көр се қы зар ке ле ді бай ла уы жоқ,
Бір күн тыр тың ете ді, бір күн – бұр тың.
Бас-ба сы на би бол ған өң кей қи қым,
Мі не ки бұз ған жоқ па ел дің си қын?
Өз де рің ді тү зе лер дей ал май мын,
Өз қо лың нан кет кен соң ен ді өз ыр қың.
Бы лай ғы уа қыт та ау ыз ға ілін бей тін қа ра-
пай ым сөз дер ге жан бі тіп, әр қай сы сы кек ті, 
ай бар лы, сұс ты сөз дер ге ай нал ған. «Қа лың 
елім, қа за ғым, қай ран жұр тым» деп бас тал ған 
тұ нып тұр ған се зім-күй ли ри ка сы осы лай ша 
өт кір са ти ра ға ауы са ды. Ма ғы на сыз «жыр тың-
жыр тың» етіп, өза ра шу ыл дас қан көп ші лік тің 
ұлт тың ба сы на тө ніп ке ле жат қан «бо дан дық пен» ша ру асы жоқ, ты ғы рық тан 
шы ғу дың жо лын да із де мей ді. Осы ны ой ла ған ақын амал жоқ, халқының кем-
ші лі гін бе ті не ба са оты рып, ке сір-ке са пат пен қа лың сор дан құ ты лу дың жо лын 
«ыза лы жү рек, до лы қол, улы сия, ащы тіл мен» жет кі зе ді. Өлең 1909 жыл дан 
бе рі Абай шы ғар ма ла ры ның жи на ғын да жа рия ла нып ке ле ді.
Ойталқы
1. Өлең нің та қы ры бын ашуға қан дай сөздер мен сөз тіркестерін немесе
мақал-мәтелдер қолданар едің?
2. Сол кездегі көршілес елдердің жағдайы қандай еді?
Неліктен
1. Неге Абай «Қа лың елім, қа за ғым, қай ран жұр тым» деп күйзеледі? 
2. Не се беп ті ақын өмір сүр ген за ман да шен құ мар, ман сап қор сат қын дар 
кө бей іп кет кен?
Өлең де кө те ріл ген мә­
се ле лер ді ұлт тық мүд де 
тұр ғы сы нан аш.

жүктеу/скачать 6,55 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: