Оқулық жалпы орта білім беру деңгейінің жаңартылған мазмұндағы

30
М.Ду ла тұлы, Ж.Ай мау ытұлы әде би мек теп қа лып тас тыр ды. Бі рақ Абай мен 
Алаш алып та ры ның ру ха ни үн дес ті гі Ке ңес өкі ме ті нің сая са ты на қай шы кел-
ген дік тен, жет піс жыл дан ас там уа қыт бұл мә се ле жа бу лы жат ты. Сон дық тан 
Абай са ти ра сы ту ра лы сөз бол ған да би лік ке талас қан пен де нің әлеу мет тік-
пси хо ло гия лық бей не сін ашып, би, бо лыс тар ды сы най тын «Бо лыс бол дым, 
мі не ки», «Мәз бо ла ды бо лы сың» де ген өлең де рі не гіз ге алы нып, сын шыл 
реа лизм тұр ғы сы нан емес, со циалис тік реа лизм тұр ғы сы нан тал да нып кел ді. 
Сон дық тан «Бо лыс бол дым, мі не ки» өле ңін де гі бар ма лын шы ғын дап, бо лыс 
бол ған адам «күш ті ле рі, яғ ни орыс тың ұлық, ояз да ры» сөз айт са, шы бын дап 
бас изей тін отар шыл дық дә уір дің бо лы сы емес, үс тем тап тың бо лы сы ре тін де 
си пат тал ды.
Бо лыс бол дым, мі не ки
Бар ма лым ды шы ғын дап.
Түйе де қом, ат та жал
Қал ма ды ел ге ты ғын дап.
Сүйт се-да ғы елім ді
Ұс тай ал ма дым мы ғым дап.
Күш ті ле рім сөз айт са,
Бас изей мін шы бын дап.
Әл сіз дің сө зін сал ғырт сып,
Ша ла ұға мын қы рын дап.
Сияз бар де се жү ре гім,
Ор нық пай ды су ыл дап.
Сырт қы лар ға сыр бер мей,
Құр кү ле мін жы мың дап.
«Сияз бар де се жү ре гім, Ор нық пай ды су ыл дап. Сырт қы лар ға сыр бер мей, 
Құр кү ле мін жы мың дап» дей тін бо лыс тың аяр, екі жүз ді лі гін «Оңа ша да ояз-
ға, Мақ та май мын елім ді, Өз елі ме ай та мын «Бер гем жоқ» – деп бе лім ді» де ген 
жол дар мен әш ке ре лей ді. Би лік ке же ту үшін не ден бол са да тай ын бай тын, 
еш кім ді де ая май тын адам ның бей не сі көз ал ды мыз ға елес тей ді. Өлең ді 
«Көр мей тұ рып құ са мын, Те мір көз ді са рай ды» деп аяқ та ған Абай дың құ са-
лы, қа па кө ңі лі оның қа ла мы на тән ке ке сін мен аяқ тала ды. «Қор қақ кі сі ні 
«ба ты рым» деу, қа ра кі сі ні «ап па ғым» деу, ақы мақ кі сі ні «да ныш па ным» 
деу – осы лар дың бә рі ке ке сін (иро ния) бо ла ды. «Те мір көз ді са рай» да сол 
си яқ ты.
Өлең бас тан-аяқ бі рін ші жақ тан ба ян да лып, мо но лог тә сі лі мен орыс ұлы-
ғы на жа ғы ну үшін бар ма лын сарп ет кен жа ғым паз бо лыс тың портре ті ай на-
қа те сіз ашы ла ды. Бұл өлең «Бо лыс тың мо но ло гі» де ген ат пен қан дай да бір 
та қы рып қа мы сал ре тін де кел ті ру ге сұ ра нып тұр.
Абай әле мі біз ді же ті түн де адас тыр мас те мір қа зық іс пет ті. Со ған қа рап ті ле­
гі міз дің дұ рыс­бұ рыс ты ғын са рап тай ала мыз. Өйт ке ні, жан ды же гі дей жеп жүр­
ген көп сау ал дың жа уа бын Абай әл де қа шан ай тып кет кен. Абай ды оқып оты­
рып­ақ, көш тің ба сын бая ғы да­ақ жөн ге са лып алу ға бо ла тын еді. Өз хал қын 
«жұрт бол сын, өс сін, өн сін» дей тін әр бір аза мат әу елі Абай ды оқы сын, Абай ға 
құ лақ ас сын.
Нұр­сұл­тан­На­зар­ба­ев

жүктеу/скачать 6,55 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: