Методические рекомендации по использованию современных ресурсов для образовательного процесса в условиях инклюзии

47 
1) бағдарлық – инклюзивті білім беру жағдайында қызметтің бағдарлық 
негізін, мақсатты қондырғыларды; академиялық, кәсіптік және әлеуметтік-
тұлғалық құзыреттер кешенін құруға мүмкіндік береді; 
2) мағыналық бейнелі – инклюзивті білім беру идеяларымен байланысты 
мағынаны айқындауға, оны нақтылауға, осы білім берудің құндылықты 
бағдарларын ұғынуға және мақсатты тұжырымдауға көмектеседі; 
3) гуманистік – инклюзивті білім берудің құндылықты бағдарларын 
дамытуға ықпал етеді.
Инклюзивті білім беру құндылықтарын қалыптастырудың ұсынылған 
дидактикалық моделі келесі блоктарды қамтиды: 
1. Мақсатты блок (инклюзивті білім беру құндылығына сүйене отырып, 
болашақ мамандардың кәсіби-педагогикалық қызметінің мазмұнын анықтайтын 
құзыреттер кешенінің қалыптасуын қамтамасыз ету).
2. Құрылымдық-мазмұнды блок.
2.1. Тірек принциптері:
- инклюзивті білім беру жағдайында білім беру процесі субъектілеріне 
және олардың қызметіне құндылық қарым-қатынас принципі;
- білім беру процесінің құрылымдық компоненттері мазмұнының 
жүйелілігі мен бірлігі принципі («педагогикалық резонанс» немесе «толассыз» 
психологиялық-педагогикалық процесс); 
- кәсіби іс-әрекетті жүзеге асырудың (инклюзивті білім беру шарттары) 
қазіргі шарттарының талаптарын сақтай отырып, болашақ педагогтің тұлғалық 
дамуының басымдылығы принципі: тұлғаның кәсіби маңызды қасиеттерін, 
құндылық бағдарлары мен құндылық қарым-қатынасы негізінде құзыреттілікті 
дамытудың маңыздылығы, оларды алдағы қызметте өзектілендіру қабілеті;
- атаулылық принципі (инклюзивті білім беру жағдайында кәсіби 
педагогикалық қызметтің ерекшеліктерін есепке алу);
- білім беру инклюзия шарттарына тән кәсіби-педагогикалық іс-әрекет 
мазмұнындағы үйлесімді және барабар көрініс принципі;
- кәсіптік іс-әрекет және оқытудың рефлексивті принципі.
2.2. Құзыреттілігі: академиялық («мен білемін»), кәсіби («мен істей 
аламын, жасаймын»), әлеуметтік-тұлғалық («мен қабілеттімін).
3. Дидактикалық блок. 
3.1. Инклюзивті білім беру құндылықтарын ашатын құзыреттілік кешенін 
қалыптастыру бойынша жұмыс түрлері, әдістері, тәсілдері мен тәсілдері: 
ұйымдастырушылық 
(ақпараттық, 
дамытушылық, 
бағдарлық), 
коммуникативтілік (перцептивті, педагогикалық қарым-қатынас және өзара іс-
әрекет, педагогикалық техника) және дидактикалық іскерлікті жақсарту. 
3.2. Педагогикалық шарттар:
- инклюзивті білім беру құндылықтарының мәнін, маңыздылығын, 
пәрменділігін ашатын академиялық, кәсіби және әлеуметтік-тұлғалық 
құзыреттерді мақсатты және кешенді қалыптастыру; 
- оқытудың ұйымдастырушылық түрлері мен әдістерінің, сондай-ақ кәсіби 
іс-әрекетте инклюзивті білім беру құндылығын қабылдауды және қолдану 

48 
қабілетін қамтамасыз ететін құзыреттілікті дамытуды болжайтын аудиториядан 
тыс қызметтің вариативтілігі, оның ішінде студенттерге білім беру кеңістігінде 
ерекше білім беруді қажет ететін баланы қолдауға, оның әлеуметтендірудегі 
мүмкіндіктерін кеңейтуге бағытталған волонтерлікке біртіндеп енгізу. 
4. Технологиялық (процессуалдық) блок. 
Жұмыстың кезеңдері:
- мотивациялық (инклюзивті білім беру жағдайында жұмысқа 
қызығушылықты дамыту, қабылданатын кәсіби шешімдердің, жасалатын іс-
әрекеттердің маңыздылығын түсіну; инклюзивті білім беру құндылықтарының 
тұлғалық маңыздылығын («өзі үшін») қалыптастыру; инклюзивті білім беру 
кеңістігінде жұмыс істеуге ұмтылу және қабілеті);
- 
ұйымдастырушылық-теориялық 
(жалпы 
мәдени, 
әлеуметтік-
психологиялық және кәсіби дайындық, интеграциялық, педагогикалық және 
арнайы оқу пәндерінің мазмұнын, сондай-ақ әр түрлі жастағы балалармен жұмыс 
әдістері);
- іс-әрекеттілік (практикалық, педагогикалық міндеттерді шешуде алған 
білімдері мен іскерліктерін қолдануға әзірлігі және қабілеті). 
Дидактикалық үлгінің нәтижелілік критерийі екі топтан тұрады: тиімділік 
критерийі (академиялық, кәсіби, әлеуметтік-тұлғалық құзыреттіліктердің 
қалыптасуы) және әрекеттілік (әлеуметтік феномен ретінде инклюзивті білім 
беруге қарым-қатынастың өзгеру динамикасы) [40]. 
Білім берудің қазіргі заманғы парадигмасы барлық деңгейдегі инклюзивті 
білім беруде, пәндік салалар, педагогикалық технологиялар салаларында, білім 
алушылардың оқу жетістіктерін бағалауда сабақтастық пен интеграция 
қағидаттарына сәйкес келу қажеттілігіне бағдарланған. Артып келе жатқан 
ақпараттық ағындар мен жоғары технологиялық өндірістер инклюзивті орта құру 
және ерекше қажеттіліктері бар балаларға сапалы білім алуға қолжетімділікті 
қамтамасыз ету мүмкіндіктерін кеңейтуге мүмкіндік береді. Ерекше білім беруді 
қажет ететін балалар базалық білім деңгейі бар, құрдастарымен тең дәрежеде 
жұмысқа орналасуға және бір қызмет түрінен екіншісіне ауысуға қабілетті 
толыққанды мамандар болуы керек, ең бастысы, кең коммуникативті және 
әлеуметтену дағдыларына ие болуы керек. 
Бірқатар жалпы білім беретін мектептерде инклюзивті білім беруді дамыту 
тәжірибесін жинақтау қазіргі уақытта инклюзивті білім беру ұйымының 
критерийлерін, инклюзивті мектептерге қойылатын минималды талаптар 
бойынша нұсқаулықтарды, барлық деңгейдегі инклюзивті білім беруді қолдау 
жүйесін әзірлеу қажеттілігі туындады деген қорытынды жасауға мүмкіндік 
берді. 
Сондай-ақ педагогке инклюзивті білім беру ортасында пайдалану үшін 
мазмұны мен ең тиімді технологиялары бойынша әдіснамалық және әдістемелік 
әзірлемелерді ұсыну маңызды. 
Талдау барысында инклюзивті білім беру педагогінің білім беру 
стандарттарын дайындау мәселесі өзектендірілді. Бұл мәселені ойдағыдай 
шешудің маңызды шарты инклюзивті практиканы жүзеге асыру үшін қажетті 

49 
құзыреттер тізімін анықтау, сондай-ақ педагогтің тәжірибесі мен дайындық 
деңгейін, мектептің ерекшелігін, ондағы қолда бар ресурстарды есепке алу 
болып табылады.
Осылайша, еліміздің әртүрлі өңірлеріндегі бірқатар білім беру 
ұйымдарындағы инклюзивті білім беру жағдайын талдау инклюзивті білім 
беруді дамытудың және түзету және алдын алу жұмыстарының әдістері мен 
технологияларын қолданудың күшті және әлсіз жақтарын көрсетті. 
Күшті жақтары: 
- қоғамның бұл мәселені шешуге қажеттілігінің артуы; 
- жалпы білім беретін мектепте инклюзивті ортаны дамыту қажеттілігін 
түсіну; 
- ата-аналар жұртшылығының бұл мәселені жалпы білім беретін мектепте 
шешу қажеттілігін түсінуі. 
Әлсіз жақтары: 
- білім беру ұйымдарында ерекше қажеттіліктері бар балалармен жұмыс 
істеуге дайындалған педагог кадрлардың болмауы; 
- педагог кадрларды даярлаудың оқу бағдарламаларында (ЖОО мен 
колледждерде) инклюзивті білім беру бойынша оқу курстарының болмауы; 
- білім деңгейлері арасындағы Инклюзивті ортаны ұйымдастыруда 
сабақтастықтың болмауы; 
- ерекше қажеттіліктері бар балаларды қабылдау үшін білім беру 
ұйымдарының дайын болмауы (елімізде мұндай балаларды қабылдауға 
мүмкіндігі бар білім беру ұйымдарының саны аз, өйткені арнайы құрылғылар 
мен жабдықтар, пандустар, арнайы лифттер және т.б. жоқ). 
Елімізде инклюзивті білім беруді дамытуды қолдау инклюзивті білім 
беруді нормативтік құқықтық қамтамасыз ету және білім беру саясатына, 
сондай-ақ оны ғылыми-әдістемелік қолдауға өзгерістер енгізу болуға тиіс. 
Инклюзия жағдайында жұмыс істеу үшін педагог кадрларды даярлауды және 
қайта даярлауды, инклюзивті білім беру мәселелері бойынша педагог 
қызметкерлердің құзыреттілігін арттыруды және инклюзивті практикаларды 
енгізетін білім беру ұйымдарының желілік қоғамдастығын құруды қамтамасыз 
ету қажет. 
Қазақстанда инклюзивті білім беруді дамыту жөніндегі шаралар кешенін 
іске асыру мемлекеттік органдардың, кәсіптік педагогикалық қоғамдастықтың, 
үкіметтік емес ұйымдардың, ата-аналардың Қазақстан Республикасында 
инклюзивті білім беруді одан әрі дамыту және жетілдіру жөніндегі қызметін 
жалпы үйлестіруді қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Талдау көрсеткендей, инклюзивті білім берудің қазақстандық моделі 
әлемдік тәжірибеде қабылданған талаптар мен ережелерге толық сәйкес 
келмейді. Арнайы қажеттіліктері бар балаларды оқыту нысаны ретінде 
инклюзивті білім беру ерекше білім беруді қажет ететін балалардың барлық 
санаттары үшін жалпы білім беру бағдарламасының қолжетімділігін қамтамасыз 
етуде білім беру ұйымының мүмкіндіктерін шектейді. 
Қазақстандық білім беру жүйесінде: 

50 
- оқытудың жекелендірілген әдістерін, әрбір білім алушының жеке даму 
траекториясын және оны психологиялық-педагогикалық қолдау мен әлеуметтік 
бейімдеуді қамтамасыз ететін инклюзивті білім беру модельдері әзірленбеген; 
- икемді (бейімделгіш) оқу бағдарламалары әзірленбеген; 
- жалпы білім беру ұйымдарында инклюзивті білім беру үшін жеткілікті 
кадрлық, оқу-әдістемелік база жоқ; 
- оқыту сапасына мониторинг және бағалау жүзеге асырылмайды, 
- ерекше білім беруді қажет ететін балалардың білімі мен дағдыларын 
критериалды бағалау индикаторлары жоқ; 
- мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, сондай-ақ жоғары 
білімнің білім беру бағдарламаларының жүйелілігі мен сабақтастығын 
қамтамасыз етуге, мүмкіндіктері шектеулі адамдарды жұмысқа орналастыруға 
жүйелі көзқарас жоқ; 
- ерекше білім беруді қажет ететін балаларды ерте анықтау мәселесі өткір 
тұр; 
- моральдық-психологиялық және әлеуметтік сипаттағы балаларда 
туындайтын проблемалардың алдын алу бойынша алдын алу шаралары 
жеткіліксіз қабылдануда; 
- инклюзивті білім беруді ақпараттық-консультациялық қолдау нашар 
ұйымдастырылған; 
- инклюзивті білім беру жағдайында жұмыс істеу үшін қажетті білімді, 
іскерлікті, құзыреттілікті қамтамасыз ететін пәндердің (арнайы курстардың) 
болашақ педагогтерін даярлау бағдарламаларында жеткіліксіздігі; 
- инклюзивті білім беру жағдайында педагог кадрларды кәсіби қызметке 
даярлау тұжырымдамасының болмауы; 
- инклюзивті білім беру жағдайында педагог кадрларды кәсіптік қызметке 
даярлау жөніндегі жүйелі дәйекті жұмыстың қалыптаспауы; 
- инклюзивті білім беру жағдайында педагог кадрларды кәсіби қызметке 
даярлауды қамтамасыз ететін оқу және оқу-әдістемелік материалдардың 
әзірленбеуі; 
- инклюзивті білім беру жағдайында ерекше білім беруді қажет ететін 
балалардың білім беру қажеттіліктерін зерделеу тәжірибесінің болмауы; 
- инклюзивті білім беру жағдайында педагог кадрларды даярлау 
ерекшеліктерін ашатын ақпараттық және білім беру ресурстарының 
жеткіліксіздігі; 
- мамандарды даярлаудың білім беру бағдарламаларының мазмұнының 
әлеуметтік тапсырыс талаптарына сәйкес келмеуі – барлық балаларды шынайы 
бірлесіп оқыту модельдерін ұйымдастыру. 
Бұл келесі мәселелерге әкеледі: 
- білім беру қажеттіліктері жеткіліксіз қамтамасыз етілген және соның 
салдарынан балалардың едәуір бөлігінің әлеуетті мүмкіндіктері іске 
асырылмаған; 

51 
- әлеуметтік бейімделу тетіктері әлсіз іске асырылуда, соның салдарынан 
девиантты мінез-құлқы бар балалар саны артып, балалар қылмысы мен суицид 
саны азаймайды; 
- мектеп түлектерінің функционалдық сауаттылығы төмен, жұмысқа 
орналаса алмайды, тәуекел тобына жатады. 
Инклюзивті білім беру практикасының қалыптасуы мектептің даму 
бағдарламасын, оның жарғысын, әкімшіліктің жаңа стратегиялық міндеттерді 
шешуге дайындығын өзгертуді талап етеді. Басқа жағдайда бұл жаңалықтар 
оңаша сипатқа ие болып, пайдасы болмайды. Бұл мәселе педагогикалық кеңес 
және әдістемелік бірлестіктер талқылауына салынбағандықтан, жақтаушылары 
болмайды және сәйкесінше жетістіктерге әкелмейді.
Бала туралы, сынып туралы диагностикалық ақпарат оның мақсаты мен 
философиясын жеткіліксіз түсінуіне байланысты педагогикалық ұжым 
тарапынан талап етілмейді. Педагогтер білім беру процесінің тұлғалық-
бағдарланған және түзету-дамытушы технологияларын игеруге ынталы 
болмайды. Сондықтан жалпы білім беру процесіне қосылған мүмкіндігі 
шектеулі білім алушыларды қолдау қызметін құрудың маңызды құрамдас бөлігі 
ұйымдастырушылық мәселелерді шешу болып табылады. 
Оларға мектепте инклюзивті білім беру кеңістігін ұйымдастырудың 
дәйекті қадамдарын анықтайтын жергілікті нормативтік актілерді әзірлеу, 
бірыңғай стратегияда әрекет ететін мамандардың пәнаралық тобын 
қалыптастыру, әр маманның функционалдығын, олардың өзара әрекеттесу 
тәсілін анықтау кіреді. 
Басқарушылық шешімдер қабылдауға жауапты адамдар тиімсіз басқару 
жөнінде келесілердің куәландыратынын есте сақтауы керек: 
- басқарудың реактивті түрінің басым болуы; 
- психологтың, логопедтің, дефектологтің және басқа мамандардың 
функционалдық бағыныштылығының белгісіздігіне байланысты басқару 
моделінің тұтастығының болмауы; 
- жағдайды талдаудың жүйелілігі мен кешенділігінің болмауы, себебі 
ақпараттың жетіспеуі де, артық болуы да мүмкін; 
- мектепішілік бақылаудың бекіту сипатының басым болуы; 
- құндылықтардың бірыңғай басымдықтары бар команданың болмауы.
Аталған факторлар жалпы білім беру процесіне қосылған ерекше білім 
беруді қажет ететін балаларды психологиялық-педагогикалық қолдаудың 
тиімділігін төмендетеді, бұл балалардың сапалы білім алу құқығын бұзады. 
Мүмкіндігі шектеулі балаларды мектептің білім беру процесіне қосу үшін 
мектепте құрылған ұйымдастырушылық негіздер мен жағдайлардың 
барабарлығының көрсеткіштері: 
- білім беру процесінің барлық қатысушыларының қарым-қатынасының 
жоғары педагогикалық мәдениеті (қақтығыстардың, өзара шағымдардың, 
кемсітушіліктің болмауы, балалар қауымдастығының жікке бөлінбеуі); 
- білім алушылар мен ата-аналардың білім беру процесіне қанағаттануы; 
- білім алушылар сырқаттанушылығының төмен деңгейі. 

52 
Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, инклюзивті оқыту жеке тұлғаға 
бағытталған оқыту әдістерін қарастырады деп айтуға болады, оның негізінде әр 
балаға оның барлық жеке ерекшеліктерін: қабілеттерін, даму ерекшеліктерін, 
темперамент түрін, жынысын, отбасылық мәдениетін және т.б. ескере отырып, 
жеке көзқарас және тиісті жағдайлар жасау жатыр.

жүктеу/скачать 2,41 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: