Методические рекомендации по использованию современных ресурсов для образовательного процесса в условиях инклюзии

10 
инклюзивті тәсіл әрқашан педагогтерді ұйымдастырушылық және әдістемелік 
қолдауды қамтиды [13]. 
- кез келген білім беру ұйымында оңай көруге және байқауға болатын 
материалдық ресурстар
. Материалдық ресурстарға жер, ғимараттар, үй-жайлар, 
жабдықтар, көлік, оқу және көрнекі құралдар кіреді. Материалдық ресурстарды 
көптеген авторлар еңбек нысаны ретінде анықтайды, олардың қазіргі білім 
берудегі рөлі орасан зор, өйткені материалдық базасыз ол тиімді жұмыс істей 
алмайды. Материалдық ресурстарды пайдаланудың сапасы мен саны 
ресурстардың басқа түрлерін, ең алдымен қаржылық және адами ресурстарды 
пайдаланумен тығыз байланысты. Мысалы, жеткілікті қаржы қаражатының 
болуы басшылыққа оқу үй-жайларын техникалық қайта жарақтандыруға 
мүмкіндік береді, бұл өз кезегінде оқу процесінің сапасына әсер етеді [14]. 
- білім беру ұйымының үздіксіз жұмыс істеуі үшін қажетті қаражат болып 
табылатын 
қаржы ресурстары.
Бұл басқарудың басқа факторлары жасалатын, 
сақталатын және жұмыс істейтін өте маңызды аспект. Бұл қаражат тиімді жұмыс 
істеу үшін қажет үй-жайларды, жабдықтар мен электрониканы сатып алу үшін 
қажет. Қаржылық ресурстарды дұрыс басқарусыз білім беру ұйымдары өз 
мақсаттарына жету қиынға соғады. 
- білім беру процесінде ақпаратты жинау, тарату, сақтау, жинақтау және 
беру үшін қолданылатын технологиялық құралдардың әртүрлі жиынтығын 
білдіретін 
ақпараттық және коммуникациялық ресурстар
. Оларға заманауи 
ақпараттық – білім беру ортасында оқытуды қамтамасыз ететін компьютерлер, 
басқа АКТ жабдықтары, Интернет және педагогикалық технологиялар кіреді.
- 
уақыт ресурстары
адамға белгілі ең шектеулі ресурстардың бірі болып 
саналатын бірегей ресурс ретінде. Уақыт – қайтарылмайтын табиғатына 
байланысты барлық ресурстардың ішіндегі ең бағалысы. Білім беру 
ұйымдарында уақытты басқару кесте арқылы жүзеге асырылады. Оқу процесінде 
уақытты ұтымды басқарудың бірқатар жағымды жақтары бар: білім беру 
процесінің барлық қатысушыларының назарын бір жерге шоғырландырып, 
стресстің төмендеуіне алып келеді. 
- 
құқықтық қамтамасыз ету
маңызды ресурс ретінде, өйткені білім беру 
процесі ең алдымен нормативтік құқықтық қамтамасыз етудің сапасына 
байланысты. Оған білім беру ұйымдарындағы қатынастарды және оның 
қызметін реттейтін сыртқы (халықаралық, республикалық және өңірлік 
нормативтік құқықтық құжаттар) және ішкі (білім беру ұйымының жергілікті 
актілері) қамтамасыз ету кіреді. 
Білім беру ресурстарының қолжетімділігі әрқашан білім беру ұйымын 
басқарудың маңызды және ажырамас бөлігі ретінде қарастырылды және 
негізінен білім беру процесіндегі барлық басқа факторларды жақсартуға 
бағытталған. Осылайша, білім беру ұйымы барлық материалдық емес және 
материалдық ресурстарды қолдана отырып, қоғамға сапалы білім беру қызметін 
ұсынады [12]. 
Қазіргі мектептегі білім беру процесінің ең жоғары тиімділігіне педагог
дидактиканың барлық бай арсеналын кең, негізделген қолдануымен қол 

11 
жеткізеді – әртүрлі педагогикалық формалардың, әдістердің, амалдардың, 
құралдардың, режимдердің және оқыту алгоритмдерінің ақылға қонымды 
үйлесімі арқылы. Бұл дағдыларды, шеберлікті көрсету педагогтің кәсіби 
құзыреттілігі мен қабілеттілігінің маңызды көрсеткіші болып табылады. 
Шынында да, адам материалды көргенде, естігенде және «қол тигізгенде», 
бір нәрсені өзі жасағанда (жазғанда, сурет салғанда және т.б.), іс жүзінде 
қолданғанда жақсы есте сақтайды. Сондықтан білім алушылар өздерінің ерекше 
қажеттіліктері мен жеке мүмкіндіктерін ескере отырып, ұсынылған материалға 
қатысты кейбір әрекеттерді өздері жасауға мүмкіндік беруі маңызды. Мұндайда 
қазіргі заманғы оқыту құралдары көмек көрсетеді. 
Оқыту құралдары деп біз білім беру процесіне педагог пен білім 
алушылардың ақпарат тасымалдаушысы және іс-әрекет құралы ретінде 
қатысатын материалдық және идеалды объектілерін түсінеміз. 
Қазіргі заманғы аудиовизуалды және мультимедиялық оқыту құралдары 
(электрондық білім беру ресурстары) білім алушыларға барынша тиімді әсер 
етеді. Қазіргі мектептерде интерактивті тақталар, оқу компакт дискілері, 
электронды оқулықтар, білім беру веб-сайттары, веб-квесттер секілді білім беру 
ресурстары даму және қолдану сатысында. 
Оқытудың заманауи құралдары құбылысты қозғалыста, дамуда көрсету 
мүмкіндігінің арқасында оқу жұмысының әдістерін айтарлықтай өзгертеді. Олар 
баспа 
құралдарының 
көмегімен 
білім 
алушылардың 
қабылдауын 
ұйымдастырады және бағыттайды, мазмұнын объективтендіреді, оқу 
ақпаратының қайнар көзі мен өлшемін олардың бірлігінде орындайды, 
танымдық қызығушылықты ынталандырады, белгілі бір жағдайларда білім 
алушылардың эмоциялық жағдайы мен дербес компьютермен жұмыс істеуге оң 
көзқарасын қалыптастырады, оқу нәтижелерін жедел бақылау мен өзін-өзі 
бақылауға мүмкіндік береді.
Оқытудың заманауи құралдары сауатты және жүйелі түрде қолданылатын 
жерлерде олар оқытудың тиімділігі мен сапасын арттыруға ықпал етеді. Қазіргі 
кезеңде заманауи оқыту құралдарын белсенді қолдану жекелеген педагогтердің 
артықшылығы емес, оқыту шығармашылыққа айналған өз ісіне құмар педагогтер 
бар жерде оқу процесінің ажырамас бөлігіне айналады. Оқытудың заманауи 
құралдары сауатты және жүйелі түрде қолданылатын болса, олар оқытудың 
тиімділігі мен сапасын арттыруға ықпал ететіні сөзсіз [15]. 
Қазіргі заманғы мектепте білім беру процесін жетілдіру оқылатын 
пәндердің мазмұны мен оқыту әдістемесінің тәсілдерін өзгертуді ғана емес, 
әдістемелік тәсілдер арсеналын кеңейтуді, сабақ барысында білім алушылардың 
іс-әрекетін белсендендіруді де қамтиды. Білім алушы пассивті әсер етудің 
нысаны болмауы керек. Сондықтан да білім алушылардың танымдық 
белсенділігін арттыру, ой-өрісін кеңейту және олардың жалпы мәдениетін 
арттыру үшін сабақта қолданылатын оқытудың ең оңтайлы түрлерін, әдістері 
мен тәсілдерін, технологияларын анықтау қажеттілігі туындайды.
Инклюзивті білім беру барлық балалардың әртүрлі қажеттіліктеріне 
бейімделуі тұрғысынан білімге қолжетімділігін білдіреді. Қазіргі кезде ерекше 

12 
білім беруді қажет ететін балалардың құқықтарын жүзеге асыру балалар 
тәрбиеленетін және оқитын білім беру ұйымдарының ата-аналарына (заңды 
өкілдеріне) таңдау құқығын беру ғана емес, білім беру жүйесінің осындай білім 
алушыларды қабылдауға дайындығы тұрғысынан объективті мәселелер мен 
артықшылықтарды түсіндіру және жеке мүмкіндіктерге сәйкес олардың сапалы 
білім алуы үшін жағдай жасауды қамтиды. 
Инклюзивті білім беру сыныптағы кез келген басқа балалардың ерекше 
білім беруді қажет ететін білім алушыларды қабылдауды, оларды бірдей қызмет 
түрлеріне қосуды, оқытудың ұжымдық түріне тартуды және міндеттерді топтық 
шешуді, ұжымдық қатысу стратегиясын – ойындарды, бірлескен жобаларды, 
зертханалық, далалық зерттеулерді және т.б. пайдалануды көздейді. 
Ғалымдардың пікірінше, әлеуметтену процесі келесі жағдайларда үйлесім 
табады: жалпы білім беру ұйымының педагогикалық құрамы инновациялық 
технологиялар мен әдістерді қолдана отырып, білім беруді дамытудың қазіргі 
тенденцияларына сәйкес өз қызметін жоспарлауды үйренеді, мектеп пен жеке 
сынып шеңберінде инклюзивті орта құрылып, ұйымдастырылады. 
Мектеп кеңістігінің ортасын бейімдеу шарттарына негіз ретінде қызмет 
етеді:
- ерекше білім беруді қажет ететін баланың ата-анасының білім беру 
процесін табиғи оқу ортасы ретінде бейімдеу және қабылдау ұтқырлығы мен 
қабілеттілігі; 
- білім алушының білім беру кеңістігінде оның қажеттіліктерін ескере 
отырып, оның дамуын сүйемелдеу жағдайларын қамтамасыз ету; 
- эмоциялық және кәсіби шаршауды болдырмау үшін ерекше білім беруді 
қажет ететін балалармен өзара әрекеттесу процесінде жалпы білім беру 
ұйымының педагогтеріне кешенді қолдау көрсету. 
Бұл ретте осы мақсаттарды іске асыру үшін жүйелілік қағидаттары мен 
денсаулық сақтау негізінде жүйелі тәсілді қолдану қажет. Бұл білім беру ұйымын 
ұйымдастыру және басқару жүзеге асырылатын тетіктерді анықтай отырып, 
инклюзия жағдайларына әртүрлі технологиялар мен әдістерді табысты енгізуді 
іске асыруға мүмкіндік береді, сондай-ақ білім беру ортасына инновацияларды 
енгізу кезінде туындайтын қажетті педагогикалық құзыреттер мен белгілі бір 
тәуекелдерді анықтауға мүмкіндік береді [17] .
Осылайша, инклюзивті білім беру жағдайындағы педагогикалық процесс 
білім алушылардың ерекше білім беру қажеттіліктері мен жеке мүмкіндіктерін 
ескере отырып құрылады. Кейбір білім алушылардың білім беру 
қажеттіліктерінің ерекшелігі олардың білім беру мазмұнында көрініс табуы 
мүмкін. Тапсырмалардың қиындық деңгейі зияты зақымдалған баланың 
қарапайым білім алушыға қарағанда едәуір тар болатын жақын даму аймағына 
байланысты. Зияты, есту, көру қабілеттері зақымдалған балаларда жалпы білім 
беру дағдыларын қалыптастыру арнайы жабдықты пайдаланбай жүзеге асырыла 
алмайды. Мысалы, зияты зақымдалған балалар үшін қарапайым математикалық 
білімді қалыптастыруда зияты зақымдалған балалармен жұмыс істеуге арналған 
Нумиконды қолдану оң рөл атқаруы мүмкін. Есту, көру қабілеті зақымдалған 

13 
балаларды инклюзивті сыныпта оқытуда білім беру процесі акустикалық 
күшейткішті, брайльдік компьютерлік техниканы, бейне күшейткіштерді және 
т.б. пайдалануды қамтуы керек [18]. 
Білім берудегі инклюзивті тәсілді іске асыру бүкіл педагогикалық процеске 
әсер етеді, оқыту мен тәрбиелеудің функциялық мақсатына, оларды орындау 
әдістеріне, құралдарына, тәсілдеріне белгілі бір жаңалықтарды енгізеді. «Әдіс» 
ұғымы білім беру процесінде қандай да бір мақсатқа жетудің белгілі бір әдісін 
білдіреді. Оқыту әдісінің екі жағы бар: сыртқы (педагогтің әлеуметтік және оқу 
жағдайларына барабар әрекеттерінің реттілігі) және ішкі (білімді терең түсінуді 
қажет етеді). 
Педагогтің оқыту әдістерін таңдауы оқу пәніне, дидактикалық мақсаттар 
мен міндеттерге, оқу материалының мазмұнына, оқыту формасына, білім беру 
ұйымының оқу-әдістемелік базасына байланысты. Инклюзивті білім беру 
жағдайында әдістерді таңдау ерекше қажеттіліктері бар балалардың, оның 
ішінде мүмкіндігі шектеулі балалардың ерекшеліктерін ескере отырып 
жүргізіледі. Педагог білім алушылардың ерекше қажеттіліктерінің құрылымын 
ескере отырып, оқыту әдістерін таңдайды. 
Автор Г.В. Фадина ерекше қажеттіліктері бар балаларды оқыту мен 
тәрбиелеуде келесі әдістерді қолдануды ұсынады: 
1) моторлы коррекция әдістері (релаксация әдістері, паралингвистикалық, 
денеге бағдарлау әдістері, пластритмика әдістері); 
2) сенсомоторлы әдістер (оқу материалын есту және көру арқылы қабылдау 
әдістері; көрнекі, практикалық әдістер); 
3) когнитивті әдістер (психикалық процестерді ұйымдастыру әдістері, 
ауызша-логикалық әдістер: репродуктивті, проблемалық-іздестіру, зерттеу 
әдістері) [19]. 
Инклюзивті білім беруде осы әдістерді енгізу олардың қарапайым 
балаларды оқыту әдістерімен ұтымды байланысын болжайды. Мысалы, әлемнің 
сенсомоторлық қабылдауы зақымдалған балалардың әдеттегі сыныпта болуы 
педагогтің ауызша және интеллектуалды әрекеттерге көшу үшін сенсомоторлық 
негіз қалыптастыратын практикалық және көрнекі әдістерді белсенді қолдануды 
қамтиды. 
Әлеуметтік қатынастардың әсерінен өмірлік өзара әрекеттесу процесінде 
адамның әлемді игеруі жүреді. Ерекше қажеттіліктері бар бала басқа балалармен 
біртұтас кеңістікте білім алудың қатысушысы бола отырып, әлем туралы өзіндік 
түсінікке, іс-әрекет пен қарым-қатынас дағдыларын игеру үшін кең 
мүмкіндіктерге ие болады. Инклюзивті ортада баланың әртүрлі адамдар мен 
олардың ерекшеліктері туралы хабардарлығы артады, даму мүмкіндігі шектеулі 
адамдарға жаңа көзқарастары қалыптасады. 
Ерекше қажеттіліктері бар білім алушылардың даму заңдылықтарын 
қарастыра отырып, өткен ғасырдың 30-шы жылдарында баланың дамуындағы 
әлеуметтік жағдайдың рөлін көрсеткен Л.С. Выготскийдің идеяларына жүгіну 
қажет. Ерекше қажеттіліктері бар балалар кіретін бірыңғай білім беру 
кеңістігінде олар идеяларды түсіну және өз мінез-құлқын қалыптастыру арқылы 

14 
қоғамдық сананы жинақтайды, мінезді тәрбиелейді, өмірлік ұстанымын 
дамытады, саналы түрде өзін-өзі жетілдіруге мақсат қояды. 
Инклюзивті оқыту технологиясы құрылатын негізгі идеологиялық 
ережелер: 
- «әр адам сезінуге және ойлауға қабілетті», «барлық білім алушылардың 
жетістіктері қолынан келетін істерімен өлшенуі тиіс»;
- ерекше қажеттіліктері бар адамдарға білім беру жөнінде Саламанка 
декларациясының 
ережелері: 
«әр 
баланың 
өзіндік 
ерекшеліктері, 
қызығушылықтары, қабілеттері мен оқу қажеттіліктері бар», «жалпы білім 
беретін мектептер, ең алдымен, осы қажеттіліктерді қанағаттандыру мақсатында 
балаларға бағытталған педагогикалық әдістер негізінде оларға жағдай жасауы 
керек». 
Инклюзивті оқытудың негізгі идеяларын ашатын жоғарыда аталған 
ережелер оның құндылықтары мен бағдарларын анықтайды, онда барлық 
балалар әртүрлі оқу қажеттіліктері бар жеке тұлғалар болып табылады, 
сондықтан оларға әртүрлі оқу қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін икемді 
болатын оқыту тәсілі қажет. 
Қазіргі педагогикалық теорияға, инклюзивті білім беру идеологиясындағы 
жалпы әлемдік және отандық идеяларға сүйену инклюзивті оқыту принциптерін 
бөліп көрсетуге мүмкіндік береді, оған сәйкес оқу процесінің өзі құрылады, оның 
құралдары мен ұйымдастырушылық формалары анықталады. 
Әртүрлі қажеттіліктері мен мүмкіндіктері бар балаларды оқыту процесіне 
қойылатын талаптардан туындайтын инклюзивті оқыту принциптеріне келесілер 
жатады: 
- барлық білім алушылар үшін барабар мақсаттар қойып, әрқайсысы үшін 
білім берудің шекті қолжетімділігі қағидаты; 
- оқу бағдарламасы мен процесіндегі әркімнің қажеттіліктеріне бағдарлану; 
- әрбір жеке оқушының оқу іс-әрекетіне қатысу дәрежесін арттыру; 
- оқытудың жеке ерекшеліктерін қабылдау және құрметтеу; 
- әр білім алушының жетістігін арттыру үшін жағдай жасау. 
Инклюзивті оқытудың бұл принциптері оқу бағдарламалары мен оқыту 
әдістерінің икемділігін қамтамасыз ету, білім алушыларды қолдау жүйесін құру, 
оқытудың қажетті материалдық-техникалық құралдарын саралау және 
пайдалану негізінде әртүрлі балалармен жұмыс істеу үшін білім беру ортасын 
бейімдеу деңгейін арттыруға арналған инклюзивті оқыту технологияларын 
таңдаудың негізі болып табылады. 
Инклюзивті сыныпта оқу процесін ұйымдастырудағы формалардың, 
әдістердің, тәсілдердің, құралдардың алуан түрлілігімен кейбір жалпы талаптар 
бар, соның арқасында әртүрлі балаларды бір уақытта оқыту мүмкін болады. 
Оларға мыналар жатады: 
- оқу процесін даралау және саралау қағидаттарын сақтау; 
- бүкіл сыныппен жалпы жұмыс істеу үшін ең аз оқу уақыты, жеке 
жұмыстардың басым болуы; 

15 
- бланкілік әдістемелерді белсенді қолдану (жекелеген бланкілерде әртүрлі 
күрделілік дәрежесіндегі жеке тапсырмалар); 
- балалардың оқу іс-әрекетін оң нығайту; 
- әр баланың эмоциялық ерекшеліктерін ескеру. 
Инклюзивті сыныпта оқыту технологиясына қойылатын осы талаптарды 
жобалаудың өзектілігі осы сыныптың кейбір білім алушылардың әлеуметтік-
психологиялық ерекшеліктерімен алдын ала анықталады. Білім алушылардың 
дамуындағы кез келген шектеулер орталық жүйке жүйесіндегі белгілі бір 
функциялық немесе органикалық бұзушылықтармен қатар жүреді. Бұл 
бұзушылықтар оқу іс-әрекетінде, басқалармен қарым-қатынаста көрінеді. 
Осыған байланысты, оқу сабағын жоспарлау кезінде педагог даму 
ерекшеліктері бар білім алушыларға тек оқу материалын игеру проблемалары 
ғана емес, сонымен қатар әлеуметтену, эмоциялық жағдайларды реттеу 
мәселелері де тән екенін ескеруі керек. 
Мысалы, 

жүктеу/скачать 2,41 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: