Г=ар". Ерітінділер үшін  Г=асп

Жаңа галенді препараттар және жеке запардың препарапары
91
ры бірдей және тәуелсіз орталыктар аралығына таралатын жағдайды 
карастырайык. Бұл кезде тепе-тендік жағдайы Ленгмюр тендеуімен 
аныкталады.
Адсорбциялык-хроматографиялык әдістер. Өсімдік тектес және жану- 
ар тектес биологиялык белсенді заттарды алуда осы әдістерін колдану 
аясы кен болып саналады және олардың өзге әдістермен салыстыр- 
ғандағы артыкшылыктары айтарлыктай басым болып табылады.
Хроматографиянын бұл түрі талданатын ерітіндідегі иондар- 
ды адсорбенттін кұрамына кіретін иондарға кайтымды алмастыруға 
негізделген. Өз иондарын жылжымалы фаза иондарына алмастыра 
алатын мұндай сорбенттерді ионитгер немесе ион алмастырғыштар 
деп атайды, олар өздерінін арналуына сәйкес катиониттерге және 
аниониттерге бөлінеді. Талданатын ерітінді иондарының алмасты- 
ру кабілеті әр түрлі болуына байланысты хроматограммалар түзілуі 
жүзеге асады. Ион алмастыру хроматографиясы ұстанымы әр түрлі 
ерітінділердін тен және көп компонентті талдауын жасауға мүмкіндік 
беретін иондык хроматографтардын үлкен ассортиментінде тәжірибе 
жүзінде іске асты. Кейбір аспаптар компьютерленген және талдауды ав- 
томатты режимде өткізуге мүмкіндік туғызады. Иондык хроматограф- 
тар ауыз суда, табиғи суда, өндірістің ағынды және калдык суларында 
зиянды коспаларды тез аныктай алады, бүл коршаған ортаны корғауда 
үлкен маңызға ие. Негізгі кызметті минералды тыңайткыштарға тал- 
дау жасайтын иондык хроматогрофтардын аткаратын кызметі жан- 
жакты. Қазіргі уакытта иондык хроматографтар өндірісі, ғылым мен 
техниканың талабына сай жедел дамып келеді. Эльюентті тәсілде 
эльюент ретінде электролиттер ерітіндісін колданады. Таза түрдегі 
компоненттерді алу үшін эльюирлеуді жиі кышкыл ерітіндісімен не­
месе концентриялары біртіндеп өсетін баска затпен жүргізеді. Кейбір 
зандыпыктар бар болғанымен ионитке тарткыштык тәжірибеде барлык 
иондарда әртүрлі. Мысалы, валенттілігі үлкен катиондар кішілеріне 
Караганда жаксырак сорбцияланады. Бірдей валентті иондардын 
сорбциялануының 
жуыкталған 
зандылығын 
мына 
сорбциялык 
катардын бірізділігімен көрсетуге болады. Cs+ > Rb+ > К+ > NH4+ > Na+; 
Ва2+ > Sr22+ > Са2+ > Mg2+; Zn2+ > Cu2+ > Ni2+ > Co2+ Бұл катарлар тұракты 
емес және жағдайға байланысты өзгереді, яғни сорбенттің табиғатына, 
хроматографияланатын иондарға, эльюенттерге және т.с.с. тәуелді.
Ион алмасу хроматографиясы. ББЗ хроматографиясы ион алмасу 
сорбенттері аркылы каралатын, ББЗ алу технологиясындағы маңызды 
технологиялык жетістіктердін бірі болып саналады. Ион алмасу кезінде

92
III тарау
ерітіндідегі иондар адсорбент немесе ионит кұрамындағы козғалғыш 
иондарға алмасады. Ион алмасу эквивалентті мөлшерде жүреді. Әдісте 
стационар фаза ионит, ионит құрамында жылжымалы ион бар, од 
ерітіндідегі ионмен алмасады.
Иониттер иондар табиғаты бойынша екі түрге бөледі:
1) егер алмасатын ион катион болса, катионит деп аталады;
2) егер алмасатын ион анион болса, анионит деп аталады. Әдіс- 
тін өзге әдістермен салыстырғандағы айырмашылығы кұрыл- 
ғынын карапайымдылығында, ион алмасу үдерісінін жылдам 
жузеге асуында және технологиялык механизациялау мен 
автоматизациялау процестерінін ынғайлы түрде жүзеге асуы
Статикалық әдістің
мәні ерітіндні өңдейтін иониттердін өзара 
жаксы араласуында болып саналады. Үдерістің негізінде кондырғынын 
ішінде ионитті суспензияға ұшырататын араластығыш бөлшегі бола- 
ды. Сорбциялык процестің сонына карай иониттер ерітіндіден филь- 
трге бөлініп, ағымды сумен шайылып кайта кондырғыға келіп тұрады. 
Кондырғыда осындай жолмен ББЗ бөліп алу әдісі жүреді. Статискалык 
әдісті зертханалык практикада негізгі әдіс ретінде колданылады.
Ион алмасу аркылы бөліп алуда динамикалықәдістін кең колданыста 
болуы ерітіндінің ионит кабатынын бір тегіс таралуынын негізінде 
болып саналады. Ерітіндінің өтуі барысында сорбциялык иондар бір 
бағытта шоғырланып, иониттің активті бөлшектерімен араласа түседі. 
Сорбенттен ББЗ бөліп алу (элюация) динамикалык жағдайда оларды 
толык десорбциялауға және жоғары активті сонымен катар өте таза 
элюаттарды алуға мүмкіндік береді.
Динамикалык ион алмасуды жүзеге асыратын негізгі кұрал ретінде 
иониттік фильтрді
айтуға болады. Ол иониттер толтырылған вертикаль 
цилиндрлі кұтыдан тұрады, осы кұтыдан өнделетін сұйыктык өтеді. 
Фильтрдын жасалыну материалдарына көміртектектес болат, вини­
пласт, шыны және плексигласт кіреді. Фильтрдін биіктігі диаметрінен 
үлкен болуына байланысты оны 
ион алмасу колонналары
деп атайды. 
Ион алмасу фильтрлерінін екі түрі болады: ашык (кысымды) және 
жабык (кысымсыз). 
Жабық фильтр
ол өзінен өтетін кысымды сұйыктын 
кысымына түракты, герметикалык конструкция.
Фильтрдің ішінде бірнеше өтімді тесіктері бар диск болады, ол дис- 
кте сонымен катар калпакшалар болады. Дисктін бетіне ион алмасу 
смоласы кұйылады. Калпакшаларда ені 0,2-0,3 мм болатын жыртыкша 
ойыктар болады. Сұйыктықты фильтр аркылы айдау барысында 
жыртык ойыктар аркылы тазартылатын сұйыктыктар өтіп, ал иониттік

Жаңа галенді препарапар және жеке запардың препараттары
9 3
бөлшектер ойык көлемінен үлкен болуына байланысты фильтр ішінде 
қалып кояды. Фильтрдын үстіңгі кабатында сұйыктыкты бағыттап 
тұратын айналмалы бөлік болады.
Кысымды фильтрлерді жоғарғы жактан сұйыктықты беру аркылы 
колдану кезінде ионит түздарының катты арыннын әсерінен өзара жа- 
бысуына әкеп соктырады, және сол себепті сұйыктын фильтр бойында 
козғалуына кері әсерін тигізіп, үдерістің тиімді емес екендігі байкалды. 
Осы орайда ионит тұздарының өзара жабысуларынын кесірінен 
жыртык ойыктар бітеліп, сұйыктык циркуляциясынын дәрежесі 
төмендей түседі.
Осылайша әр әдістін өз кемшілігі болады, бұл әдісте иониттердін 
ион алмасу прецессінде толығымен арасласпауы, ББЗ бөліп алуда 
тиімді болып табылмайды.

жүктеу/скачать 9,64 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: