Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары

499 
кезеңдерде маңызды. Осыған байланысты Қазақстандағы шағын бизнестің 
экономикалық проблемаларын ғылыми талдау ерекше өзектілікке ие болуда. 
2024 жылдың басында Қазақстанда 2,2 млн жұмыс істеп тұрған шағын 
және орта кәсіпорын болды. Бұл 2023 жылмен салыстырғанда ШОБ саны 
11,8% - ға немесе 260 199 өскенін көрсетіп отыр. 
Жұмыс істеп тұрған шағын және орта кәсіпорындардың негізгі бөлігі 
көтерме және бөлшек сауда, автожөндеу, құрылыс, кәсіптік, ғылыми және 
техникалық қызмет, білім беру, өңдеу өнеркәсібі сияқты салаларда жұмыс 
істейді [1]. 
Шағын 
бизнес 
кәсіпорындарының 
сандық 
өсуіне 
қарамастан, 
республикада ШОБ-тың әлеуетті мүмкіндіктері толық көлемде пайдаланылады 
деп айтуға болмайды. Егер ШОБ әлемдегі барлық жұмыс орындарының 70% -. 
қамтамасыз етсе, ал ШОБ-тың әлемдік ЖІӨ-дегі үлесі 50% -. құрайды. 
Қазақстан Республикасында 2023 жылғы қаңтар-қыркүйектің қорытындысы 
бойынша ЖІӨ-дегі ШОБ үлесі небәрі 36% -. құрады. [2]. 
Республикадағы ЖІӨ-дегі ШОБ-тің бұл үлесі негізінен кейбір өңірлер 
мен Алматы және Астана қалалары есебінен қалыптастырылады. Демек, 
Қазақстанның барлық өңірлерінде ШОБ секторы дамымаған және белгілі бір 
проблемалар бар. 
Бүгінгі таңда шағын бизнес секторына мемлекеттік және мемлекеттік 
емес әсерді оңтайландыру мәселелері, мемлекет пен оның өңірлері деңгейінде 
кәсіпкерлікті басқарудың тұтас жүйесінің, нақты кәсіпорынның болмауы 
ерекше өзекті болып отыр. Сондықтан мемлекет бизнестің теориялық 
аспектілеріне, шағын және орта бизнесті анықтауға, сондай-ақ пандемиялық 
жағдай бола қалса шағын кәсіпорындарды құру мен тиімді жұмыс істеудің 
практикалық мәселелеріне арналған бірқатар зерттеулерді қажет етеді. 
Ұлттық Банк экономиканың нақты секторы кәсіпорындарының 
мониторингі шеңберінде 2020 жылы болған пандемияның олардың қызметіне 
әсерін бағалау үшін қатысушы кәсіпорындар арасында біржолғы сауалнама 
жүргізді. Мәселен, сауалнамаға 3 327 кәсіпорын, оның ішінде ірі – 673, орта – 
913, шағын – 1741 кәсіпорын қатысты. Салалық бөліністе кәсіпорындардың ең 
көп саны көтерме және бөлшек саудада ұсынылды – 935 шағын және орта 
бизнес кәсіпорындары. Сауалнама нәтижелері COVID-19 пандемиясы және 
оның таралуын болдырмауға байланысты шаралар жалпы кәсіпорындардың 
қызметіне теріс әсер еткенін көрсетті. Бұл туралы сауалнамаға қатысқан 
кәсіпорындардың 66,1% - ы мәлімдеді, олардың 12,9% - ы қатты зардап шекті. 
Сонымен қатар, кәсіпорындардың 32,0% - ы пандемия олардың қызметіне әсер 
етпегенін атап өтті. Салалар бөлінісінде сауда, тау-кен өнеркәсібі, құрылыс 
және тұру және тамақтану қызметтері кәсіпорындары ең үлкен теріс әсерге ие 
болды, мұнда теріс жауаптардың үлесі тиісінше 69%, 69%, 77% және 82% 
құрады (теріс әсер етті). Тұрғын үй және тамақтану, сауда қызметтерінде теріс 
әсер қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындары мен мейрамхана бизнесінің, қонақ 
үйлердің 
жұмысына 
карантиндік 
шектеулердің 
енгізілуіне, 
сауда 
орталықтарының жабылуына байланысты [3]. 

500 
Айта кету керек, шоктардың экономикалық белсенділікке әсерін азайту 
мақсатында 2020 жылы Үкімет түрлі қолдау шараларын қабылдады. Осы 
шаралардың бірі 2020 жылғы 1 сәуірден 1 қазанға дейін экономиканың 
неғұрлым зардап шеккен секторларындағы (бөлшек сауда, көлік, мейрамхана 
бизнесі, кинотеатрлар, туристік қызмет, білім беру) ШОБ субъектілерін 
еңбекақы төлеу қорынан (жеке табыс салығы, Әлеуметтік салық, МӘМС және 
зейнетақы жарналары) салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді төлеуден 
босату болды, жылжымайтын мүлік операциялары, театр және концерттік іс- 
шаралар, шаштараздар мен сұлулық салондары) [4]. 
Біздің ойымызша ШОБ-ты сапалы дамыту және Қазақстанда бизнестің 
бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін мынадай проблемаларды шешу қажет: 
1.
Мемлекет тарапынан қаржылық емес қолдауға бағытталған шараларды 
күшейту қажет. Қаржылық емес қолдау шараларына мыналар жатады: ақпараттық 
- консультациялық қызметтер; ірі бизнес пен ШОБ-тың өзара іс-қимылы; 
инновациялық-технологиялық қолдау; ШОБ өніміне сұранысты ынталандыру. 
2.
Осы кезеңде, ШОБ-ты қолдаудың әлемдік тәжірибесі көрсетіп 
отырғандай, қаржы және қаржылық емес ұйымдардың өңірлік желісінің, 
мемлекеттік және жеке әріптестіктің жұмыс істеуі нысанында жүзеге асырылуы 
тиіс. 
3.
ШОБ инфрақұрылымын дамытуға көбірек көңіл бөлу қажет. Еуропа 
елдерінің тәжірибесі көрсеткендей, ШОБ өніміне сұранысты ынталандыру 
шараларының бірі мемлекеттік сатып алудың жалпы көлеміндегі ШОБ үлесін 
резервтеу болып табылады. 
4.
Қазақстанда ШОБ дамуының негізгі және маңызды себептерінің бірі 
қаржыландырудың төмен деңгейі және банктік қарыздардың қолжетімсіздігі 
және кепілмен байланысты проблемалар болып табылады. Қазір ШОБ 
кредиттік портфелі 5,2 трлн теңгені құрайды. ШОБ кредиттік портфелінің өсуі 
оны қолдаудың мемлекеттік бағдарламалары есебінен жүреді. 
Өңірлік бөліністе жағдай келесідей: банктер шағын бизнеске берген 
барлық кредиттердің 72%-ға жуығы үш өңірге ғана тиесілі болды: Алматы 
(50,4%), Астана (17,2%) және Шымкент (4,2%). Қалған өңірлерде үлесі 4% - ға 
жеткен жоқ. Ең төмен көрсеткіш Түркістан (0,5%), Солтүстік Қазақстан (1,3%) 
және Қызылорда (1,4%) облыстарында байқалады. Яғни, кредиттік 
ресурстардың максимумы үш ірі қалаға тиесілі, ал елдің қалған өңірлерінің 
шағын бизнесі банктік қолдаусыз қалады [5]. 
ҚР Ұлттық Банкінің деректері бойынша шағын бизнеске қарыз беруді 
мақұлдаудың салыстырмалы түрде төмен деңгейінің негізгі себептері шешім 
қабылдау кезінде тәуекелдерді бағалаудың скорингтік жүйесін пайдалануды 
тарату болып табылады. Бұдан басқа, жеңілдетілген кредиттеу бағдарламалары 
шеңберінде инвестициялық жобаларға бөлінетін көлемдерді банктер жиі толық 
көлемде игермейді. 
Сонымен қатар, қарыз алу процедурасының шамадан тыс бюрократиясы 
және кепілмен қамтамасыз ету талаптары сияқты жағымсыз себептерді атап 
өткен жөн. 

501 

жүктеу/скачать 9,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: