Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары

69 
«БИОЛОГИЯЛЫҚ МОДЕЛЬДЕР ЖӘНЕ ҚОЛДАНБАЛЫ ЕСЕПТЕР» 
ЭЛЕКТИВТІ КУРСЫ АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТАНЫМДЫҚ 
ҚЫЗЫҒУШЫЛЫҒЫН АРТТЫРУ 
Анар Ақбота Кенжеханқызы 
6В01505 – Биология мұғалімдерін даярлау» білім беру бағдарламасының 4 курс студенті 
Ғылыми жетекші: Абжапарова Айжан Сабырбековна 
М.Х. Дулати атындағы Тараз өңірлік университеті 
Аннотация: 
В статье основное направление школы в модернизации образования 
направлено на повышение качества образования, совершенствование системы обучения, 
формирование познавательных интересов учащихся. По курсу биологии предусмотрено 
внедрение элективного курса «Биологические модели и прикладные задачи». Элективный 
курс «Биологические модели и прикладные задачи» направлен на пополнение знаний 
учащихся по предмету, повышение познавательных интересов и выбор будущей профессии
. 
Ключевые слова: 
Биологические модели, прикладные задачи, элективный курс 
Abstract: 
In the article, the main direction of the school in the modernization of education is 
aimed at improving the quality of education, improving the learning system, and forming the 
cognitive interests of pupils. The biology course provides for the introduction of an elective course 
«Biological models and applied tasks». The elective course «Biological models and applied tasks» 
is aimed at replenishing students' knowledge of the subject, increasing cognitive interests and 
choosing a future profession. 
Keywords: 
Biological models, applied tasks, elective course 
Білім беруді жаңғырту жағдайында орта мектепті дамытудың басты 
бағыты білім беру сапасын арттыру, оқыту жүйесін жетілдіру арқылы әрбір 
оқушының жеке басын дамыту үшін жағдай жасау болып табылады. Танымдық 
белсенділікті, оқушылардың назарын белсендірмей, оқытылатын материалға 
тұрақты танымдық қызығушылықты қалыптастырмай және дамытпай, 
мұғалімнің алдына қойылған міндеттерді шешуде жетістікке жету мүмкін емес. 
Танымдық қызығушылықтарды қалыптастыру және жеке тұлғаны 
белсендіру - өзара байланысты процестер. Танымдық қызығушылық 
белсенділікті тудырады, бірақ өз кезегінде белсенділікті арттыру танымдық 
қызығушылықты нығайтады және тереңдетеді. Оқушылардың ілімдерін 
жандандыру мәселелері қазіргі заманғы педагогикалық ғылым мен 
практиканың ең проблемаларының бірі болып табылады. Оқытудағы 
белсенділік принципін жүзеге асырудың белгілі бір мәні бар, өйткені оқыту мен 
дамыту іс-әрекетке негізделген және оқушыларды оқыту, дамыту және 
тәрбиелеу нәтижесі іс-әрекет ретінде оқыту сапасына байланысты. Оқу 
процесінің тиімділігі мен сапасын арттыру мәселесін шешудегі басты мәселе - 
оқушылардың оқуын жандандыру. Оның айрықша маңыздылығы мынада: 
оқыту рефлексиялық-трансформациялық қызмет бола отырып, оқу материалын 
қабылдауға ғана емес, сонымен бірге оқушының танымдық іс-әрекеттің өзіне 
деген көзқарасын қалыптастыруға бағытталған[1]. 

70 
Биология сабақтарында оқушылардың танымдық қызығушылығын 
дамыту үшін биологиялық міндеттердің барлық түрлерін қолдану керек. 
Танымдық міндет болмағандықтан, ойдың жұмысы да жоқ, міндет бар - оның 
шешімін табу қажет. Оқу процесінде тапсырмалар қою оқушылардың 
белсенділігін арттырады. Оқушылар құбылысты зерттейді, оны шешудің 
жолдарын іздейді, әртүрлі болжамдар жасайды, дәлелдер келтіреді және бұл 
сөзсіз оқушылардың ақыл-ой белсенділігін арттыруға, логикалық ойлауды, 
танымдық тәуелсіздікті дамытуға және нәтижесінде биологияға танымдық 
қызығушылықты қалыптастыруға және дамытуға ықпал етеді[2]. 
Қазақ мектебі үшін «элективті курстар» ұғымы өте жаңа. Осыған 
байланысты оларды әзірлеу мен енгізуге байланысты бірқатар проблемалар 
туындайды. Бейіндік оқыту жүйесіндегі элективті курстар идеясы 
Э.Н. Абдуллаевтың, А.В. Баранниковтың, А.Г. Каспржака, Н.А. Гужавина, 
Н.В. Добрецова, Д.С. Ермакова, Д.А. Ершова, А.А. Зубрилина, Г.Д. Петрова, 
Н.Савицкая, Г.Сафонова, М.С. Цветкова, Т.В. Черникова, Г.Г. Штопель және т. б. 
авторлар авторлық элективті курстарды әзірлеудің ұйымдастырушылық- 
әдістемелік негіздерінің мазмұнын қарастырады, олардың пайда болуымен 
байланысты мазмұнды және технологиялық мәселелерді ашады. 
Элективті курстар: 
-
пәндік; 
-
жоспардан тыс (міндетті мектеп бағдарламасына кірмейді); 
-
пәнаралық болып бөлінеді. 
Пән - элективті курстардың ең көп таралған түрі. Мектепте оқушылар 
терең өтетін пәндерді таңдайды. Элективті курстар - мектептің 9, 10 және 
11 сыныптарында тереңдетіп игеру үшін міндетті пәндер. Таңдау бойынша 
ұсынылған пәндердің қайсысын таңдайды, оқушы өзі шешеді. 
Мақсаттары, міндеттері мен функциялары элективтердің негізгі міндеті- 
жасөспірімге болашақ мамандықты таңдауға көмектесу және тиісті 
университетке түсуге дайындалу. Қосымша курстар: жалпы білім беретін 
пәндер бойынша білімдегі олқылықтардың орнын толтыру; негізгі ғылымдар 
туралы толық түсінік беру; болашақ мамандықтың негіздерімен таныстыру. 
Сонымен қатар, таңдау пәндері жоғары сынып оқушыларына емтихан 
тапсыруға жақсы дайындалуға, көп ұпай жинауға және осылайша 
университетке түсу мүмкіндігін арттыруға көмектеседі. Бұл репетиторлықтың 
бір түрі. Жасөспірімдердің өздері бірқатар мектеп пәндері бойынша өз 
білімдерін толықтыруға мүмкіндік алады. Элективті курстарда жоғары сынып 
оқушылары қарым-қатынас дағдыларын жетілдіреді, ойларды қол жетімді және 
сауатты жеткізуді үйренеді, аналитикалық ойлауды дамытады[3]. 
Бағдарламаға қойылатын талаптар оқу бағдарламасы элективтің 
мақсаттары мен міндеттеріне толық жауап беруі керек. Бұл сабақтар 
факультативті емес болғандықтан, оларға қойылатын талаптар барлық жалпы 
білім беретін пәндермен бірдей. Курстың авторы белгілі бір сағат санына 
арналған егжей-тегжейлі бағдарлама жасайды. Түсіндірме жазба қажет, онда 
мұғалім ұсынылған тақырыптың неліктен өзекті екенін және оқушылар үшін 
пайдалы болатынын түсіндіреді. Әр академиялық сағат жалпы мектеп 

71 
бағдарламасын ескере отырып, егжей-тегжейлі қол қояды. Тақырып бойынша 
қосымша білімге баса назар аударылады. Элективті курсты дайындауда 
қолданылатын әдебиеттер мен ғылыми материалдардың тізімі міндетті түрде 
қоса беріледі. Оқу жоспары теориялық және практикалық сабақтарды қамтуы 
керек. Сабақтар кезінде заманауи технологиялар мен интерактивті құралдарды 
қолдану құпталады. Электив бағдарламасына қойылатын негізгі талаптардың 
бірі – оның бірегейлігі. 
Жалпы білім берудің жоғары сатысында бейіндік оқыту тұжырымдамасы 
бес бейінді енгізу мүмкіндігін көздейді: жаратылыстану-математикалық 
(бейіндік пәндер – математика, физика, химия, география, биология); 
әлеуметтік-экономикалық (тарих, экономика, құқық, экономикалық және 
әлеуметтік география, әлеуметтану); гуманитарлық (орыс тілі мен әдебиеті, шет 
тілі, тарих, әлеуметтік зерттеулер, өнер); технологиялық (мамандандырулар – 
ақпараттық технологиялар, агротехника, индустриялық технологиялар, қызмет 
көрсету саласының технологиялары, медицина, педагогика және т.б.); әмбебап 
/жалпы білім беру (бейінді емес сыныптар мен мектептер үшін) [4]. 
Базистік оқу жоспарымен мынадай он бейін бойынша бейіндік оқытуды 
жүргізу ұсынылады: физика-математикалық, жаратылыстану-ғылыми, әлеуметтік- 
экономикалық, гуманитарлық, филологиялық, ақпараттық-технологиялық, агро- 
технологиялық, индустриялық-технологиялық, көркемдік-эстетикалық, қорғаныс- 
спорттық. Бір немесе басқа профиль курстардың үш түрінен тұрады: 
-
негізгі жалпы білім беретін пәндер, 
-
жалпы білім беретін бейіндік пәндер, 
-
элективті (таңдау бойынша курстар). 
Негізгі жалпы білім беретін пәндер барлық оқу профильдеріндегі барлық 
оқушылар үшін міндетті болып табылады. Оқушылардың білімі, дағдылары жалпы 
білім беретін мектептер үшін ұсынған оқулықтардың (бағдарламалардың) 
мазмұнымен анықталады. Бейінді жалпы білім беретін пәндер - бұл базалық жалпы 
білім беретін пәндерді тереңдететін жоғары деңгейдегі курстар. Бейіндік пәндерді 
игеру кезінде мұғалім мен оқушының қызметі мемлекеттік стандартпен айқындалған 
білімді, іскерлікті игеруге бағытталған. Элективті курстар - бейіндік оқытуды 
дараландыруды тереңдетуге ықпал ететін бейін құрамына кіретін курстар. Элективті 
курстардың жұмысы оқушының (оның отбасының) білім беру сұранысын 
(мүдделерін, бейімділігін) қанағаттандыруға арналған. 
Осылайша, орта мектепте бейіндік оқытуды енгізу кезінде оқушыға (отбасына) 
екі деңгейді таңдау ұсынылады: алдымен оқушы профильді және онымен бірге 
пәндер жиынтығын, олардың оқу деңгейін, содан кейін мектеп ұсынған элективті 
курстар жиынтығын таңдайды. Латын тілінен аударғанда «элективті» (electus) 
«таңдалған» дегенді білдіреді. Бұдан шығатыны, оқу жоспарында элективті деп 
аталатын кез-келген курс таңдалуы керек. Жалпы білім берудің жоғары сатысында 
бейіндік оқыту тұжырымдамасында келесі анықтама берілген: «Элективті курстар – 
мектептің жоғары сатысында оқу профиліне кіретін оқушылардың таңдауы бойынша 
міндетті курстар». Элективті курстар құзыреттілікті қалыптастыруға бағытталған әр 
оқушының жеке білім беру мүдделерін, қажеттіліктері мен бейімділігін 
қанағаттандырумен байланысты[5]. 

72 
Элективті курстар келесі функцияларды орындайды: 
-
қазіргі заманның негізгі мәселелерін зерттеу; 
-
болашақ кәсіби қызметтің ерекшеліктерімен танысу, «кәсіби сынақ»; 
-
танымдық, ұйымдастырушылық қызмет дағдыларын жетілдіруге бағдарлау; 
-
негізгі пәндік білім беруді толықтыру және тереңдету; 
-
бейіндік пәндер бойынша оқытудағы кемшіліктерді өтеу. 
Элективті курстарды оқытудың мақсаты: оқушыларды оқытуды 
дараландыруға және әлеуметтендіруге, болашақ кәсіби қызмет саласын саналы 
және жауапты таңдауға дайындауға бағыттау. 
Элективті курстардың алдында бірқатар міндеттер тұр: 
-
зерттелетін пәндер бойынша білімді кеңейту; 
-
білімнің, біліктің және дағдылардың жоғары деңгейін қамтамасыз ету; 
-
белсенді өзін-өзі анықтауға, оның ішінде кәсіби анықтауға ықпал ету; 
-
пәндерге танымдық қызығушылықты қалыптастыру және дамыту. 
Осыған сүйене отырып, элективті курстардың тақырыбы мен мазмұны 
келесі талаптарға сай болуы керек: 
-
кәсіби кадрларды даярлау тұрғысынан да, оқушылардың жеке дамуы 
тұрғысынан да әлеуметтік және жеке маңыздылығы, өзектілігі болуы керек; 
-
әлеуметтену мен бейімделуге ықпал ету, жеке білім беру траекториясын, 
саналы кәсіби өзін-өзі анықтауды таңдау мүмкіндігін ұсыну; 
-
негізгі және бейінді жалпы білім беретін пәндерді, сондай-ақ оқытуды 
бейінішілік әлеуметтендіру үшін жағдайларды қамтамасыз ету; 
-
елеулі даму әлеуетіне ие болу; 
-
әлемнің тұтас бейнесін қалыптастыруға үлес қосу; 
-
жалпы білім беру, зияткерлік және кәсіби білік пен дағдыларды, негізгі 
құзыреттіліктерді дамытуға ықпал ету[6]. 
Мектепке биология курсы бойынша «Биологиялық модельдер және 
қолданбалы есептер» элективті курсын енгізу қарастырылып отыр. 
«Биологиялық модельдер және қолданбалы есептер» элективті курсы – 
биология ғылым салалары бойынша биологиялық модельдеу жұмыстары мен 
биологиялық (ботаника, зоология, адам және жануарлар анатомиясы мен 
физиологиясы, генетика, молекулалық биология, экология бөлімдері бойынша) 
есептерді шығаруда, оқушылардың биологиялық білімдерін толықтыруға, 
танымдық қызығушылықтарын арттыруға мүмкіндік береді, сонымен қатар 
мамандық таңдауына да бағыт бере алады[6,7]. Білім алушының жеке дамуы 
үшін де өзектілігі болуы керек. «Биологиялық модельдер және қолданбалы 
есептер» элективті курсын оқыту кезінде оқушылардың биологиялық базалық 
білімін кеңінен пайдалана алады. 
Биологиялық модельдеу жұмыстарын жасай отырып, оқушылар 
биологияның заңдылықтарын, құбылыстарын, процесстерін меңгереді және 
биологиялық есептерді шешу арқылы танымы кеңейеді, биологиялық 
логикалық есептерді орындау арқылы логикалық ойлау қабілеті артады. 
Курсты оқытудың күтілетін нәтижелерін анықтау үшін диагностиканы 
қолдана отырып, білім алушылардың жетістіктерін үнемі бағалау қажет. 

73 
Нәтижелер оқушылар үшін курсты аяқтағаннан кейін мамандық таңдауда да 
үшін маңызды болуы керек. 
Қорытындылай келе, элективті курстар - оқушылардың таңдауы бойынша 
міндетті курстар. Олар бейіндік оқытуды іске асырудың негізгі элементтерінің 
бірі болып табылады. Бұл оқушыларға белгілі бір пәнге қызығушылықты 
дамытуға және олардың кәсіби бейімділігін анықтауға мүмкіндік беретін 
таңдау сабақтары. «Биологиялық модельдер және қолданбалы есептер» 
элективті курсын оқыту арқылы оқушылардың пәнге деген қызығушылығын 
арттыруға, өздігінен ізденуге, танымдық және шығармашылық қабілеттерін 
дамытуға, өздігінен білім алуды жалғастыруға, теориялық білімін практикамен 
ұштастыруға, биологиялық модельдеу жұмыстарын орындау арқылы 
биологиялық білімінің теориялық мәнін түсінуге, биологиялық есептерді 
сауатты шығаруға мүмкіндік береді. 

жүктеу/скачать 9,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: