Жалпы психология
§3. Ерік туралы психологиялық теориялар мен козқарастар
жүктеу/скачать 11,67 Mb. Pdf көрінісі
|
Жалпы психология
| §3. Ерік туралы психологиялық теориялар мен козқарастар
Психологияның озіндік гуманитарлық, адамзаттық ерекшелік мөселелеріне жалпы қызығушылықтың тууына байланысты соңғы жылдары ерік мәселесіне де ерекше коңіл болу байқалады. Бір кезде, XVIII-XIX ғасырлардың озінде бүл проблема психологиялық зерттеулерде ең негізгі мәселелердің бірі болды. XX ғасырдың бас кезінде жалпы тоқырауга байланысты психология гылымында ерік мәселесі кейінгі орынга ыгыстырылады. Ол коптеген пробдемалардың ішінде ең қиын жагдайды басынан кешірді, оны жаңа әдіснамалық негізде қарастыру және шешу қажет болды. Оны толықтай жоққа шығару, оньщ жағымды жақтарын ескермеу мүмкін емес еді, себебі ерік адам омірінде орыны ерекше атқаратын психикалық қүбылыстардың қатарына жататындығын дәлелдей берудің қажеті болмас. Осы себепке байланысты XX гасырдың басында жөне содан кейінгі онжылдықтарда ерікті зерттеу жалғасты, шынында, оте белсенді емес, озін-озі бақьшаудың негізгі өдісі ретінде жүргізілді. Б ірақ ерік үрдістерінің жалпы зерттелу 288 жағдайының қанағаттанғысыз жүргізілуі салдарынан өткен ғасырдың алғашқы онжыдцықтарында осы үғьшнан жалпы бас тартуға үмтылды, оны қандай да болмасын басқа, демек, бақылау және бағалауға болатын мінез-қүлық сапаларымен ауыстыру көзделді. Мысалы, Американың мінез-қүлық психологиясында ерік үғымының орнына “мінез қүлықтың табандылығы” үғымын қолдана бастады. Қазіргі кезде ерік туралы психологиялық зерттеулер өртүрлі ғылыми бағыттар арасында бөлінген болатын: бихевиористік бағыттағы психологияда мінез-қүлықтың сәйкесті түрлері зерттелуде. Көптеген ғалымдар ерік туралы ілімді қайта жаңдандыру, оған қүбылыс ретівде бірігушілік сипат беру үшін бағытгалған Қадамдар жасауда. К еңестік кезеңде ерік туралы психологиялық зерттеулерде бүл проблемаға ерекше мән берген В.А. Иванников адам мінезін реттеуде екі бір-біріне қарама-қарсы түжырымдамалардың күресін жатқызады: реактивті жене активті. Бірінші түжырымдама бойынша, адамның барлық мінез-қүлқы әртүрлі ішкі және сыртқы стимулдарға негізінен жауап болып табылады, оны ғылыми зертгеудің міндеті осы стимулдарды іздестіре отырып, оның реакцияларымен байланысын анықтауга альш келеді. Адамзат мінезін осылай түсіндіру үшін еріктің қажеті жоқ. Рефлекс оның дестүрлі түсінігінде еруақытта да белгілі бір стимулға рекция ретінде қарастырылады. Екінші түжырымдама бойынша бүл соңғы жылдары күш алып, ері оны жақтаушылар бірте-бірте арта түсуде, адамның мінез-қүлқы белсенді, ал оның түрлерін саналы тандауға берілген қабілетгілік ретінде қарастырылады. Мінез-қүлықты осьшай түсіну үшін ерік және еріктілік реттеу қажетті. Ол тек психологияның бүрынғы атын қайтаруды талап етпейді, сонымен қатар адамзат мінез-қүлқын ғылыми зертгеулерде ерік проблемасына лайықты көңіл болуді қажет деп есептейді. Жоғары жүйке қызметінің жаңа физиологиясында корнекті ғалым-физиологтар Н.А.Бернштейн мен П.К.Анохин бүл кезқарасты орынды бекітеді жөне жаратылыстану жағынан қолдайды. Бүл түрғыдан үлкен үміт қазіргі сана психологиясына жене когнитивтік психологияға, адам психикасын эксперименттік зерттеулердің жаңа әдіснамасы мен әдістеріне жүктеледі. Ерік-жігер іс-әрекеттерінің табиғатына, соған сәикес адамның жүктеу/скачать 11,67 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|