§3. Қабілеттшк және нышан

Қ абілеттіліктің дамуында табиғи, биологиялы қ 
факторлардьгң рөлі қаңцай? Көптеген шет ел ғалымдары адам 
қабілетгілігі түқым арқылы берілетін, туа біткен қасиет деген 
көзқарасты жақтайды. Олардьщдәлелдеуінше, қабілеттшктің 
түрі және оның деңгейі туғаннан берілетіндігі алдын-ала 
анықталған. Ғылыми психология бұл қате көзқарасты 
сынай
отырып,
қабілегтіктердің дамуының табиғи алғышарттары 
ретінде табиғи, биологиялық факторлардың белгілі дәржеде 
рөлін мойындайды, ж оққа шығармайды. Осындай 
қабілеттіктер дамуының табиғи алғышарттары нышан деп 
аталады.
Туа біткен тек анатомиялық — физиологиялық ерекшелік, 
демек, нышандар болып табылады, олар қабілеттіліктер 
дамуының негізіне жатады, қабілеттіліктердің өздері 
әруақытта да дамудың нәтижесі.
Нышандар — мидың, жүйке жүйесінің, анализаторлардьщ 
кейбір туа біткен анатомиялық-физиологаялқ ерекшеліктері. 
Нышандар қабілеггіліктердің табиғи алғышарттары болып 
табылады жөне оның қалыптасу және даму үрдісіне эсер 
етеді. Нышанньщ болуы қабілетгіліктің калыптасуына ерекше 
қолайлы жағдай жасайды, оның дамуын жеңілдетеді. 
Нышандарға туа біткен көру және есту анализаторларынын 
кейбір ерекшеліктері жатады. Жүйке жүйесінің тилологиялық 
қасиеттері нышанның қызметі ретінде қатысады, оған 
уақытша жүйке байланыстарының қүрылу ерекшеліктері, 
оның беріктігі шоғырланған зейіннің күші, жүйке жүйесінін 
шыдамдылығы, ақыл-ой қабілетгілігі байланысты. Нышан­
дар — бүл тек қабілеттіктсрді 
калыптастырудың
шарттарыньш 
бірі. Егер табиғаттың берген нышанын өрі 
карай 
дамытпасақ , оған қолайлы жағдайлар жасалмаса, ол сөніп 
қалуы мүмкін.
Мысалы, шәкіртгерде ерте байкалатьгн типолопіялык 
ерекшеліктер нышандар немесе алғашқы табиғи касиеттер 
болып табылады. Типологиялық ерекшеліктердің жан-жақты 
м әні зор. Олар қабілеттіктер мен мінездің табиғи 
алғышарттарын қүрайды. Жалпы типтердің ерекшеліктері 
(белсенділіктің күші немесе жылдамдыгы, үстамдылыгы, 
сезгіштік дәрежесі және бейнелеу үрдісінінқозғалғыштығы) 
қабілеттіліктерді үйьшдастыруга эсер етеді.
Ж үйке үрдістерінің куші үстамдылықпен, жэне 

жүктеу/скачать 11,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: