сөздің өзі-ақ мал иесінің зәре-кұтын қашырды. Қыстың катан, болып, жер
бетін қалын қар мен мұздақжабуы салдарынан жұт болып, ауқатгы казақтар
бүкіл дерлік малын жоғалтты, ал кедейлер қайыршылыққа ұшырады.58 1879—
1880 жылдарда Түркістан, Ақмола, Сырдария облыстарында 13 миллион мал-
дың 6 миллионы, яғни жартысына жуығы кырылып қалды.59 Бұл жұттың орны
толтырылуы қиын зардаптарыныңотаршылдықәкімшілікті мазасыздандыр-
ғаны сонша, 1889 жылғы 15 ақпанда Сырдария облысының губернаторы
Түркістан генерал-губернаторыныңміндетін атқарушыға төмендегідей мән-
жайларды: қазіргі қатаң қыстан таяу уақытта қандай зардаптар күтуге бола-
ды; халықтың әл-ауқатын қамтамасыз ету үшін қандай шаралар кажет екенін
аныктау үшін шұғыл сауалдама жіберді.60 Құжаттың екінші бөлігі «егер қыс
халықтың шаруашылығына жаман эсер етсе», қандай шаралар колдану кажет
ж әне кыстың зардабы «азык-түлік пен мал азығы бағасының кымбаттауына
ыкпал етпей ме» деген ашыкмазасызданушылыклен аякталады.61 Күтілмеген
табиғи-климаттык апаттарды ескере отырып, ірі мал иелері малдың табиғи
азықтануын жеңілдету үшін ертеден келе жаткан тебіндеп жаю дағдысын пай-
дал анып, малды мынадай схема бойынша жайылымға айдады: алдында «карды
ең жаксы аршитындар ретінде» жылкы, одан кейін ірі қара жүріп отырды. Ал
ақырында, жылкы, ірі кара малдыңтүяғымен аршылған жерлерде кой шөптің
тұкылымен ғана коректенді.
Мал ш аруаш ы лы ғы ны ң кажеттері казактарды ауы лдарды ңты ғы з ор-
наласуы ны ң колайсыздығын ескере отырып, шағын топтар болып коныс-
тануға м әж бүр етті. Мал ж айы латы н ж ер шектеулі таулы аудандарда екі-
үш ш аруаш ы лық, далалы қ аудандарда 20—30 үй бір жайылымға тығылды.
Мал жазғы жайылымға неғұрлым алыс айдап апарылса, ол соғұрлым коңды
болды; ж әрмеңкелерде сатудан немесе айырбастаудан, әсіресе оларды көп
мөлш ерде саткан кезде мол акш а түсіруге болатьщ. Екінші ж ағынан, бұл
ж ер ж ағдайы на байланы сты еді. М ысалы, Торғай облы сы ны ң әр түрлі
ш өпке бай ж айы лым ы басым солтүстік уездерінде казақтарды ң егістік
жерлері болы п, жазғы коны стары қыстаудан алыстығы 20 немесе 40 ша-
Достарыңызбен бөлісу: