пай егінш ілікке көш уі көш пелілерді азы қ-түлік өнімдерімен, мал шаруа-
ш ы лығы н піш ен қоры мен қамтамасы з етудегі бірден-бір балама жол бо-
лып қалды. Ауыл эконом икасы на барған сайын көбірек ене түскен сауда-
ақш а қатынастары бұрынғы малшыларға артық астығын кала базарларын-
да, дала ж әрм еңкелерінде сату мүмкіндігін ашып берді.
Патша шенеуніктері, отаршыл жоғары өкімшілік номадтың көп укладты
жүйеге көшуге «жеңуге қиын ынтасын» көре отырып, экономиканың дербес
саласы ретінде көшпелілердің егіншілікті тандап алу мүмкіидігіне көп сене
қоймады. Тіпті тамаша зерттеулердің авторы И.Завалишин де қазақтар «нан-
ды өте аз жейді» деген негізбен ғана бұған нигилистік көзқарас білдірді.71
Ең алдымен бір нақты шындық жөнінде - казақтардағы дәнді дақылдар
егісінің бір адамға келетін мөлшері жөнінде айта кетелік; егіншілік «болмашы
мөлшерде» болды және олардың өмірінде оның, айтар болсак, отырықшы түр-
ғындардағы сияқты маңызы болған жоқ. Бұрынғысы сияқты, көшпелінің
күнделікті тамақ рационында ет және сүт өнімдері басым жағдай алып отырды.
Қ уаңш ы лы қты дала кеңістіктері басым, шөбі шүйгін емес өңірлерге
жаткы зылған топырағы кұнарсыз аудандарда егіншілік күткендегідей кең
таралмады. Солай бола тұрса да, егістіктерді таяудағы өзендерден, көлдер-
ден ш ығыр арқы лы ары кқа су шығару, тағы басқа су атпа машиналарды
қолдану арқы лы карапайы м суару жағдайында А қмола облысының сол-
түстік уездерінде, Семей облысының оңтүстік-шығыс аудандарында қазақ
егінш ілігі (бидай, тары егу) тамаш а нәтиж елерге ж етті.72
Қ азақтарды ң ш аруаш ы лы к өміріндегі өзгерістер түрғындардың жал-
пы санындағы көшпелілер мен отырықшы халықтың үлес салмағының ара-
қаты насы нан айқы н көрінеді. 1897 жылғы санақ бойынш а жалпы егін-
шілікпен айналысуш ылар мен төменде келтірілген далалык үш облыстағы
мал шаруашылығымен айналы сқандарды ңөзара үлесі Ресейдіңекі уезінің
деректерімен салыстырғанда былайша болып шығады:73
О б л ы с т а р
Ж а л п ы с а н ы
Достарыңызбен бөлісу: